تصور کنید یکی از دوستانتان با هیجان برایتان تعریف می‌کند که در مدت کوتاهی از بورس سود زیادی برده و سرمایه‌اش چند برابر شده است. در مقابل، یکی دیگر از نزدیکان با نگرانی می‌گوید بورس قمار است و تمام پس‌اندازش را در سقوط بازار از دست داده. شما می‌مانید که حرف کدام را باور کنید. آیا بورس یک راه میانبر برای ثروتمند شدن است یا یک مسیر خطرناک که ممکن است دارایی‌تان را بر باد دهد؟
اگر شما هم چنین دوراهی‌ای را تجربه کرده‌اید، نگران نباشید؛ این حس کاملاً طبیعی است. بسیاری از افراد تازه‌کار هنگام شروع سرمایه‌گذاری در بورس با همین تردیدها روبه‌رو می‌شوند. از یک سو، تورم روزافزون باعث می‌شود سپرده بانکی ارزش خود را از دست بدهد و فکر می‌کنیم شاید بورس بتواند ارزش پولمان را حفظ کند یا حتی آن را افزایش دهد. از سوی دیگر، خبرهای ریزش شدید شاخص‌های بورس و داستان ضررهای سنگین برخی سهامداران، ما را می‌ترساند. پس راه حل چیست؟
در این مقاله می‌خواهیم به زبانی ساده، مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در بورس را بررسی کنیم. هدف ما این است که شما پس از خواندن این مطلب، دید روشن‌تری نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس پیدا کنید و بتوانید با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرید. با ما همراه باشید تا ببینیم سرمایه‌گذاری در بورس چه خوبی‌هایی دارد، چه خطرهایی دارد و چگونه می‌توان از مزایای آن بهره برد و معایبش را مدیریت کرد.
روش‌های سرمایه‌گذاری در بورس
در کل دو روش برای سرمایه‌گذاری در بورس وجود دارد: مستقیم و غیرمستقیم. در ادامه هر کدام را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم:
سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس
در روش مستقیم، خود شما سهام شرکت‌ها را به نام خودتان خرید و فروش می‌کنید. یعنی پس از دریافت کد بورسی و ثبت‌نام در یک کارگزاری معتبر، سهم‌های مورد نظرتان را شخصاً معامله می‌کنید. مزیت مهم سرمایه‌گذاری مستقیم این است که کنترل کامل بر دارایی‌تان دارید؛ هر سهمی را که بخواهید می‌خرید و هر زمان صلاح بدانید می‌فروشید. اما در مقابل، برای موفقیت در این روش باید دانش بورسی کافی داشته باشید و زمان بگذارید تا بازار و شرکت‌ها را تحلیل کنید. در سرمایه‌گذاری مستقیم، سود و زیان کاملاً نتیجه تصمیم‌های خود شماست و به اصطلاح، باید خودتان راننده خودروی سرمایه‌گذاری‌تان باشید.
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس
در روش غیرمستقیم، شما به جای خرید مستقیم سهام، پولتان را در اختیار نهادهای مالی واسطه می‌گذارید. این واسطه می‌تواند یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، یک صندوق ETF یا یک شرکت سبدگردان باشد. در این حالت، تیمی از متخصصان مالی به نمایندگی از شما سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ یعنی یک سبد متنوع از سهام و سایر اوراق بهادار را برایتان مدیریت می‌کنند. مزیت این روش سادگی و صرفه‌جویی در زمان است؛ نیازی نیست خودتان دائم اخبار و نمودارهای بورس را دنبال کنید، چون مدیران صندوق این کار را انجام می‌دهند. سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به‌ویژه برای افراد تازه‌کار یا کسانی که وقت و دانش کافی برای تحلیل مستقیم بازار ندارند مناسب است. البته نباید فراموش کنیم که در این روش کنترل مستقیم روی انتخاب جزئیات سبد سهام نداریم و معمولاً درصدی کارمزد مدیریت به صندوق یا سبدگردان پرداخت می‌کنیم.
روش سرمایه‌گذاری | مزایا | معایب |
مستقیم | کنترل کامل بر خرید و فروش سهام، کارمزد معاملاتی پایین | نیاز به دانش و زمان کافی، ریسک تصمیم‌گیری‌های فردی |
غیرمستقیم | مدیریت حرفه‌ای توسط کارشناسان، کاهش نیاز به صرف وقت | پرداخت کارمزد مدیریت، کنترل کمتر بر ترکیب سبد سرمایه‌گذاری |
اگر حس می‌کنید برای شروع به راهنمایی بیشتری نیاز دارید یا دوست دارید یادگیری بورس را به صورت اصولی آغاز کنید، پیشنهاد می‌کنیم در دوره‌های آموزشی تالاربورس شرکت کنید. در این دوره‌ها مفاهیم بورس از پایه تا پیشرفته با زبانی ساده و کاربردی آموزش داده می‌شود تا شما با اطمینان قدم به بازار سرمایه بگذارید.
مزایای سرمایه‌گذاری در بورس
حالا بیایید ببینیم چرا بسیاری از افراد سرمایه‌گذاری در بازار بورس را به چشم یک فرصت جذاب نگاه می‌کنند. برخی از مهم‌ترین مزایای بورس عبارت‌اند از:
- سودآوری بالا در بلندمدت: بورس در بلندمدت می‌تواند بازدهی بیشتری نسبت به سپرده بانکی یا سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک نصیب شما کند. کافی است نگاهی به تاریخچه شاخص‌های بورس در ایران و جهان بیندازید؛ در دوره‌های چندساله معمولاً روند کلی بورس صعودی بوده و ارزش سهام شرکت‌های موفق چندین برابر شده است. به زبان ساده، اگر در شرکت‌های خوبی سرمایه‌گذاری کنید و کمی صبر داشته باشید، احتمال آنکه سرمایه شما طی سالیان رشد چشمگیری کند بسیار زیاد است. این موضوع مثل کاشتن یک نهال است که در سال‌های بعد برایتان میوه و سایه بیشتری به ارمغان می‌آورد.
- حفظ ارزش پول در برابر تورم: در اقتصادی که تورم بالاست (مانند ایران)، نگه داشتن پول نقد یا سپرده بانکی به‌مرور از ارزش آن کم می‌کند. اما سرمایه‌گذاری در سهام می‌تواند نقش سپر تورمی داشته باشد. چرا که با افزایش سطح قیمت‌ها، معمولاً درآمد و ارزش دارایی شرکت‌های بورسی هم افزایش می‌یابد و قیمت سهام آنها بالا می‌رود. بنابراین با سرمایه‌گذاری در بورس می‌توانید قدرت خرید پول خود را تا حدی حفظ کنید؛ به جای اینکه ارزش پولتان در اثر تورم آب برود، سهامتان ممکن است همگام با تورم رشد کند.
- نقدشوندگی و دسترسی سریع به پول: یکی از مزیت‌های بزرگ بورس، قابلیت نقدشوندگی بالای آن است. شما تقریباً هر زمان که بخواهید می‌توانید سهام خود را بفروشید و ظرف چند روز پول نقد دریافت کنید. این در حالی است که در بازارهایی مثل ملک یا سپرده‌های بلندمدت بانکی، تبدیل سرمایه به پول نقد ممکن است ماه‌ها زمان ببرد. بورس از این نظر شبیه یک دستگاه خودپرداز سرمایه‌گذاری است؛ هر وقت نیاز به پول داشتید، می‌توانید به سرعت (البته با درنظر گرفتن روزهای کاری بازار) سهام خود را به فروش برسانید.
- امکان شروع با سرمایه کوچک: بر خلاف بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های دیگر (مثلاً خرید ملک یا راه‌اندازی کسب‌وکار)، برای ورود به بورس نیاز به سرمایه هنگفت ندارید. شما حتی با چند صد هزار تومان هم می‌توانید خرید سهام را آغاز کنید. شاید باور نکنید، ولی با مبلغی معادل قیمت یک جفت کفش ورزشی هم می‌شود سهامدار شد! بورس این فرصت را فراهم کرده که حتی اگر پس‌انداز کمی دارید، بتوانید آن را وارد بازار سهام کنید و کم‌کم رشدش دهید.
- تنوع‌بخشی و کاهش ریسک سبد سرمایه: بازار بورس گزینه‌های متنوعی در اختیار شما می‌گذارد تا دارایی خود را در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنید. می‌توانید سبدی از سهام صنایع گوناگون (بانک، پتروشیمی، فناوری و ...) داشته باشید و ریسک سرمایه‌گذاری را پخش کنید. به این ترتیب اگر یک صنعت یا شرکت دچار افت شد، ممکن است رشد صنایع دیگر زیان آن را جبران کند. به قول معروف، در بورس می‌توانید تخم‌مرغ‌هایتان را در چند سبد بگذارید تا با آسودگی خاطر بیشتری سرمایه‌گذاری کنید.
- شفافیت و نظارت قانونی: بازار بورس تحت نظارت سازمان‌های رسمی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند. شرکت‌های بورسی ملزم به انتشار اطلاعات مالی شفاف و رعایت قوانین سخت‌گیرانه هستند. بنابراین سرمایه‌گذاری در بورس از امنیت قانونی بالاتری نسبت به خیلی از بازارهای غیررسمی برخوردار است. شما می‌توانید عملکرد و گزارش‌های مالی شرکت‌ها را به صورت عمومی مشاهده کنید و مطمئن باشید که معامله‌ها در بستری منصفانه و قانونمند انجام می‌شود.
- سهیم شدن در رشد شرکت‌ها (درآمد منفعل): با خرید سهام یک شرکت، در سود و زیان آینده آن شرکت شریک می‌شوید. اگر آن شرکت توسعه پیدا کند و سودآوری‌اش افزایش یابد, ارزش سهام شما هم بیشتر خواهد شد و در این رشد اقتصادی سهیم هستید. علاوه بر افزایش قیمت سهام، بسیاری از شرکت‌ها سود سالانه خود را میان سهامداران تقسیم می‌کنند؛ یعنی شما به ازای داشتن سهام، سود نقدی دوره‌ای دریافت می‌کنید. این درآمد منفعل به شما حس خوبی می‌دهد چون بدون نیاز به فعالیت مستقیم، از سرمایه‌گذاری خود درآمد کسب می‌کنید. ضمن اینکه سرمایه شما صرف پیشرفت کسب‌وکارها و پروژه‌های تولیدی می‌شود و به رشد اقتصاد کشور نیز کمک می‌کند.
معایب سرمایه‌گذاری در بورس
هیچ سرمایه‌گذاری‌ای بدون ریسک نیست و بورس هم از این قاعده مستثنی نیست. برای یک تصمیم‌گیری آگاهانه، باید به معایب و مخاطرات سرمایه‌گذاری در بورس نیز توجه کنید:
- ریسک بالا و احتمال زیان سرمایه: مهم‌ترین عیب بورس، ریسک بالای آن است. قیمت سهام دائماً در نوسان است و ممکن است ارزش سرمایه شما در کوتاه‌مدت کاهش چشمگیری پیدا کند. برخلاف بانک که سود ثابتی می‌دهد، در بورس هیچ تضمینی برای سود وجود ندارد و حتی امکان از دست رفتن بخشی از سرمایه شما هست. به اصطلاح، بورس مثل یک ترن هوایی است که بالا و پایین‌های تندی دارد و همیشه باید آمادگی مواجهه با سقوط‌های مقطعی را داشته باشید.
- نیاز به دانش و مهارت تحلیلی: سرمایه‌گذاری موفق در بورس تصادفی نیست؛ شما باید تحلیل صورت‌های مالی، وضعیت صنایع و روند بازار را بلد باشید. بدون دانش کافی، احتمال اشتباه در انتخاب سهام و متحمل شدن ضرر بالا می‌رود. یادگیری مفاهیمی مثل تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی، خواندن صورت‌های مالی و آشنایی با اصطلاحات بورس برای کاهش ریسک ضروری است. پس اگر وقت و حوصله یادگیری ندارید، ممکن است بورس جای خطرناکی برای پول شما باشد.
- نیاز به زمان و پیگیری مداوم: برخلاف سرمایه‌گذاری‌های کاملاً منفعل (مانند سپرده بانکی), برای موفقیت در بورس باید زمانی را به آن اختصاص دهید. اگر مستقیماً سهام خریداری می‌کنید, لازم است اخبار اقتصادی و سیاسی، گزارش‌های شرکت‌ها و تغییرات بازار را دنبال کنید. حتی در روش‌های غیرمستقیم (مثل صندوق‌ها) هم بد نیست عملکرد سرمایه‌گذاری خود را هر از گاهی بررسی کنید. به طور خلاصه، بورس مناسب افرادی است که بتوانند به صورت مستمر بازار را رصد کنند و برای تصمیم‌گیری‌های به‌موقع زمان بگذارند.
- هیجان و فشار روانی: نوسانات بورس می‌تواند احساسات سرمایه‌گذار را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. وقتی قیمت‌ها شدیداً بالا یا پایین می‌روند، بسیاری از افراد دچار هیجان یا ترس می‌شوند و ممکن است تصمیم‌های احساسی بگیرند (مثلاً در اوج گرانی با طمع سهم بخرند یا در کف با ترس همه را بفروشند). این فراز و نشیب‌های عاطفی می‌تواند استرس‌زا باشد و اگر نتوانید بر احساسات خود کنترل داشته باشید، سرمایه‌گذاری شما آسیب می‌ببیند. مدیریت روان‌شناسی سرمایه‌گذاری و حفظ آرامش در شرایط بحرانی، کاری دشوار ولی ضروری در بورس است.
- آینده نامشخص و نبود تضمین سود: در بورس هیچ چیز قطعی نیست. ممکن است یک سال بازار عالی باشد و سال بعد رکود سنگینی رخ دهد. شما هنگام سرمایه‌گذاری نمی‌دانید مثلاً شش ماه بعد وضعیت سهامتان چگونه خواهد بود. این عدم قطعیت برای بسیاری از افراد خوشایند نیست، به‌خصوص کسانی که دنبال درآمد مطمئن و قابل پیش‌بینی هستند. اگر انتظار سود قطعی و بی‌دردسر دارید، احتمالاً از نوسانات غیرمنتظره بورس ناامید خواهید شد.
- تأثیر عوامل اقتصادی و سیاسی: ارزش سهام شرکت‌ها علاوه بر عملکرد خود شرکت، به شرایط کلی اقتصاد و تصمیمات سیاسی نیز وابسته است. تورم، نرخ بهره، رکود یا رونق اقتصادی، تغییر قوانین دولت، تحریم‌ها و حتی تحولات جهانی می‌توانند بر بازار بورس تاثیرات شدیدی بگذارند. برای مثال، یک خبر سیاسی منفی ممکن است موجب سقوط کل بازار شود، حتی اگر شرکت‌هایی که شما در آنها سرمایه‌گذاری کرده‌اید عملکرد خوبی داشته باشند. این یعنی بخشی از ریسک بورس خارج از کنترل شماست و به عوامل کلان بستگی دارد.
- وجود شایعات و افراد سودجو: فضای بورس پر از اطلاعات و توصیه‌های مختلف است که همه آنها معتبر نیستند. افراد سودجو ممکن است با شایعه‌پراکنی یا تبلیغ کانال‌های سیگنال‌دهی اشتباه، سرمایه‌گذاران ناآگاه را گمراه کنند. اگر بدون تحقیق کافی صرفاً بر اساس شنیده‌ها یا توصیه‌های تصادفی اقدام به خرید و فروش کنید، احتمال ضرر شما زیاد می‌شود. باید مراقب «سیگنال‌فروشی» و پیشنهادات مشکوک باشید و تصمیم‌های خود را بر پایه تحلیل معتبر و منابع قابل اعتماد بگیرید.
جمع‌بندی و توصیه پایانی
همان‌طور که دیدیم، سرمایه‌گذاری در بورس مانند یک شمشیر دولبه است؛ هم می‌تواند موجب رشد چشمگیر دارایی شما شود و هم در صورت بی‌احتیاطی به زیان منجر شود. نکته کلیدی این است که با دانش و آمادگی وارد این بازار شوید و دید بلندمدت داشته باشید. اگر با آگاهی کافی گام بردارید و احساساتی عمل نکنید، می‌توانید از مزایای بورس بهره‌مند شوید و معایبش را به حداقل برسانید.
در نهایت، سرمایه‌گذاری یک سفر یادگیری مستمر است. امیدواریم با مطالعه این مقاله توانسته باشید تصویر روشن‌تری از مزایا و معایب بورس به دست آورید. برایتان آرزوی سرمایه‌گذاری‌های پرسود و موفقیت‌آمیز داریم!
آیا می‌خواهید همواره از ترفندهای کاربردی و آموزش‌های جذاب در زمینه‌های مختلف باخبر باشید؟
پس حتما صفحه اینستاگرام تالار بورس را دنبال کنید. در آنجا هر روز نکات آموزشی، تحلیل‌های جالب و تازه‌ترین اخبار بازار ارائه می‌شود که می‌تواند به یادگیری و انگیزه گرفتن شما کمک کند.
سوالات پرتکرار
سرمایه‌گذاری در بورس به درد افرادی می‌خورد که ظرفیت ریسک‌پذیری دارند و می‌توانند فراز و نشیب‌های بازار را تحمل کنند. اگر شما دید بلندمدت دارید، حاضر به کسب دانش مالی هستید و می‌توانید احساسات خود را هنگام نوسانات بازار کنترل کنید، بورس می‌تواند گزینه‌ی خوبی برای شما باشد. اما اگر از ریسک فراری هستید، انتظار سود تضمینی دارید یا حوصله دنبال کردن وضعیت بازار را ندارید، شاید روش‌های کم‌ریسک‌تر مثل سپرده بانکی برایتان مناسب‌تر باشد.
حداقل سرمایه‌ی مشخصی برای ورود به بورس وجود ندارد؛ شما با هر مبلغی می‌توانید شروع کنید. حتی با چند صد هزار تومان هم امکان خرید سهام وجود دارد. البته بدیهی است که با سرمایه‌ی بزرگ‌تر می‌توانید سبد متنوع‌تری تشکیل دهید، ولی نکته این است که بورس در دسترس همه قرار دارد؛ از دانشجو با پس‌انداز اندک گرفته تا افراد با سرمایه‌های کلان.
در سرمایه‌گذاری مستقیم، شما شخصاً سهام شرکت‌ها را خرید و فروش می‌کنید و مدیریت پورتفوی بر عهده خودتان است. ولی در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، شما پولتان را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا سبدگردان‌ها قرار می‌دهید تا آنها به نمایندگی از شما سرمایه‌گذاری کنند. روش مستقیم نیاز به دانش و وقت بیشتری دارد ولی کنترل کامل دست خودتان است؛ روش غیرمستقیم ساده‌تر و کم‌دغدغه‌تر است اما بابت آن کارمزدی به مدیران پرداخت می‌کنید و در انتخاب جزئیات سبد دخالت مستقیم ندارید.
بله، برای خرید و فروش سهام داشتن کد بورسی الزامی است. کد بورسی یک شناسه‌ی منحصر‌به‌فرد برای هر سرمایه‌گذار در بازار سرمایه ایران است. برای دریافت کد بورسی کافیست ابتدا در سامانه‌ی سجام ثبت‌نام کنید و سپس از طریق یکی از کارگزاری‌های بورس (به صورت آنلاین یا حضوری) احراز هویت خود را انجام دهید. پس از تکمیل مراحل، کارگزاری به شما یک کد معاملاتی (همان کد بورسی) اختصاص می‌دهد که با آن می‌توانید معاملات خود را آغاز کنید. (راهنمای کامل را می‌توانید در دریافت کد بورسی مطالعه کنید.)
راه‌هایی برای مدیریت ریسک بورس وجود دارد. اول از همه تنوع‌بخشی است؛ یعنی پولتان را بین چند سهم در صنایع مختلف یا حتی بین چند نوع دارایی (سهام، صندوق، طلا و...) تقسیم کنید تا وابسته به یک گزینه نباشد. دوم، با دانش و تحلیل تصمیم بگیرید نه بر اساس شایعه؛ هر چه اطلاعات بیشتری داشته باشید، احتمال اشتباه کمتر می‌شود. سوم، دید بلندمدت داشته باشید و از تصمیم‌گیری‌های عجولانه بپرهیزید؛ در بلندمدت نوسانات کوتاه‌مدت هموار می‌شوند. چهارم، فقط با پولی سرمایه‌گذاری کنید که تحمل زیان احتمالی‌اش را دارید؛ هیچ‌گاه با قرض یا فروش ضروریات زندگی وارد بورس نشوید.
این موضوع کاملاً بستگی به روحیه و هدف شما دارد. سپرده بانکی ریسک بسیار کمی دارد و سود ثابت و تضمین‌شده‌ای پرداخت می‌کند، اما معمولاً نرخ سود بانکی محدود است و ممکن است حتی هم‌سطح تورم یا کمتر از آن باشد؛ یعنی قدرت خرید پول شما چندان افزایش نمی‌یابد. در مقابل، بورس ریسک بالاتری دارد اما پتانسیل کسب بازدهی بیشتر در بلندمدت را فراهم می‌کند. اگر فردی ریسک‌گریز هستید و از نوسان خوشتان نمی‌آید، بانک گزینه مطمئ‌تری است؛ ولی اگر به دنبال رشد سرمایه و کسب سود بیشتر هستید و می‌توانید نوسانات را مدیریت کنید، بورس در بلندمدت گزینه جذاب‌تری خواهد بود.
بازار ارزهای دیجیتال (مانند بیت‌کوین و اتریوم) از چند جهت با بازار بورس تفاوت دارد. اول اینکه سهام بورس نشان‌دهنده مالکیت شما در یک شرکت واقعی با دارایی و درآمد مشخص است، ولی ارز دیجیتال دارایی‌ای غیرملموس است که پشتوانه فیزیکی ندارد (ارزش آن به میزان عرضه و تقاضای کاربران وابسته است). دوم، بورس تحت نظارت قانونی قرار دارد و معاملات آن در چارچوب مقررات انجام می‌شود، اما بازار رمزارزها در بسیاری کشورها (از جمله ایران) قانون‌گذاری شفافی ندارد و ریسک کلاه‌برداری یا هک در آن وجود دارد. سوم، نوسانات قیمت در ارزهای دیجیتال بسیار شدیدتر از بورس است؛ ممکن است در عرض چند روز ده‌ها درصد بالا یا پایین بروند. به طور خلاصه، سرمایه‌گذاری در ارز دیجیتال ریسک بیشتری دارد و برای افراد بسیار ریسک‌پذیرتر مناسب است. اگر تمایل به فعالیت در بازار ارزهای دیجیتال دارید، حتماً از طریق پلتفرم‌های معتبر اقدام کنید؛ برای مثال می‌توانید از صرافی نوبیتکس (ویژه کاربران ایرانی) استفاده کنید.
داشتن دانش قطعاً شانس موفقیت شما را در بورس بالا می‌برد، اما اگر منظور از دانش تخصصی مدرک دانشگاهی مالی است، خیر لزوماً نیازی به مدرک نیست. بسیاری از سرمایه‌گذاران موفق خودآموخته هستند یا از دوره‌های آموزشی آزاد استفاده کرده‌اند. با این حال اگر هیچ آشنایی‌ای با مفاهیم بورس نداشته باشید و صرفاً شانسی عمل کنید، احتمال موفقیت پایینی خواهید داشت. در این شرایط دو راه توصیه می‌شود: یا قبل از شروع، زمانی را به یادگیری اصول سرمایه‌گذاری و مفاهیم بورس اختصاص دهید (از طریق کتاب، دوره آموزشی، مقالات و...) یا اینکه در ابتدا به شکل غیرمستقیم و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد بازار شوید تا ریسک کمتری متوجه شما باشد.