اختیار معامله چیست ؟ بیشتر فعال‌های بورس فقط با خریدوفروش اوراق بهادار آشنا هستند. اما به‌غیر از این اوراق، اوراق و قراردادهای دیگری در بورس تعریف می‌شوند. این ابزارهای مشتقه برای کاهش یا انتقال ریسک منتشر می‌شوند. یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد اختیارهای معامله هستند. این اختیارها تاکنون بیشتر در بورس کالا استفاده می‌شدند. اخیرا در رابطه با انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در بورس اوراق بهادار اخبار متعددی منتشر شده است. در این مقاله قصد داریم ابتدا با سازوکار انواع اختیار معامله آشنا شویم و سپس به توضیح اختیار فروش تبعی، چگونگی خرید این اوراق و نقش آن‌ها در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها صحبت کنیم.
اختیار معامله چیست؟
هروقت شما با اراده خودتان، به‌طور مستقل و بدون اجبار، تصمیم به انجام کاری بگیرید، یعنی به‌طور اختیاری عمل کرده‌اید. ابزارهای مالی متعددی برای مدیریت ریسک در بازارها وجود دارند که برخی از آن‌ها حالت اختیاری دارند و برخی دیگر اجباری.
برای مثال قراردادهای آتی نمونه‌ای از ابزارهای مالی هستند که در صورت خرید آن‌ها باید در تاریخ معین به تعهدات خود عمل کنید. در این قرارداد نمی‌توانید تا تاریخ درج شده در قرارداد صبر کنید سپس وضعیت بازار را بسنجید و اگر به نفعتان بود به تعهدات خود عمل کنید. در واقع شما مجبورید بدون توجه به وضعیت بازار به تعهدات خود عمل کنید حتی اگر به ضررتان باشد.
برای رفع این مشکل قراردادی طراحی شد که در آن پایبند بودن به مفاد قرارداد اجباری نبود. یعنی با استفاده از این قرارداد می‌توانید در تاریخ سررسید بازار را از تمامی جهت‌ها بررسی کنید و اگر به نفعتان بود به تعهدات خود عمل کنید. اگر در قرارداد موردی ذکر شده باشد که در صورت عمل به آن دچار ضرر و زیان شوید، می‌توانید تعهدات خود را انجام ندهید.
با بررسی میان ابزارهای مالی موجود می‌توان فهمید که اختیار معامله‌ها از امکانات بیشتری نسبت به سایر ابزارها برخوردارند. داشتن اختیارات بیشتر نسبت به سایر ابزارهای مالی باعث شده که قیمت اختیارها بیشتر از سایر ابزارها باشد.
اختیار معامله از ابزارهای مشتقه به حساب می‌آید. اوراق مشتقه، اوراقی هستند که ارزش خود را از یک دارایی دیگر می‌گیرند. در واقع این اوراق خود ارزش خاصی ندارند و می‌توانند ارزش خود را از سهام، اوراق قرضه، ارز، کالا و... بگیرند.
ساز و کار اختیار معامله
همان‌طور که گفته شد، اختیار معامله یک قرارداد است که بین دو شخص (خریدار و فروشنده) بسته می‌شود. مواردی چون تاریخ سررسید، دارایی مورد معامله، قیمت توافقی باید در قرارداد مشخص شوند. اختیار معامله دارای دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش است.
اختیار خرید (Call Option)
فرض کنید شخصی دارای تعدادی سهم مشخص است. این شخص حدس می‌زند که قیمت این سهم در آینده کاهش پیدا کند. بنابراین تصمیم می‌گیرد که بر روی سهام خود، اختیار خریدی منتشر کند.
در نقطه مقابل آن فرد شما قرار دارید و حدس می‌زنید که قیمت همان سهم در آینده نزدیک افزایش چشم‌گیری پیدا کند اما اکنون پول کافی برای خرید آن سهم ندارید. شما می‌توانید به شخصی که اختیار خرید این سهم را می‌فروشد (دارنده سهم) مراجعه کرده و در ازای پرداخت قیمت قراردادِ اختیار معامله، اختیار خرید این سهم را از فروشنده بگیرید.
با خرید این اختیار، در تاریخ سررسید حق این را دارید که اختیار خرید خود را اعمال کنید یا نکنید. اگر قیمت این سهم در تاریخ سررسید از قیمت توافق شده بین شما و فروشنده بیشتر باشد، شما حق استفاده از اختیار خرید خود را دارید و می‌توانید آن سهم را با قیمت توافق شده خریداری کنید.
اما اگر قیمت سهم مطابق با پیش‌بینی فروشنده تغییر کرده باشد و در تاریخ سررسید قیمت سهم در بازار آزاد پایین‌تر از قیمت توافق شده شما باشد، می‌توانید از اختار خرید خود استفاده نکرده و سهام را به‌طور مستقیم از بازار آزاد با قیمت پایین‌تر خریداری کنید.
در واقع شما با استفاده از این قرارداد اختیار خرید، ریسک معاملات خود را تنها با پرداخت قیمت قرارداد کاهش داده‌اید.
برای اینکه بیشتر با سازوکار اختیار خرید آشنا شویم بیایید این موضوع را با یک مثال ساده عددی بررسی کنیم.
مثال) فرض کنید شما حدس می‌زنید سهمی که الان 3000 تومان می‌ارزد در چند ماهه آینده قیمتش افزایش شدیدی خواهد داشت و ممکن است به 6000 تومان هم برسد.
در مقابل شما شخص دیگر پیش‌بینی می‌کند که بازار بورس چند ماهه آینده اصلاح داشته باشد. در این حالت این شخص اختیار خریدی را منتشر می‌کند و با قیمت 500 تومان به شما می‌فروشد. درواقع شما در ازای پرداخت این 500 تومان (قیمت اختیار خرید) این حق را پیدا می‌کنید که در تاریخ سررسید سهام را به قیمت توافق شده (قیمت توافق شده 4000) بخرید یا نخرید.
نمودار اختیار خرید برای فروشنده و خریدار
به نمودار بالا دقت کنید، اگر شما خریدار اختیار خرید هستید، خط سیاه مربوط به سود و زیان شما است. بیایید بررسی کنیم که این خط در هر نقطه چه چیزی را بیان می‌کند و دلیل رسم آن به این صورت چیست؟
وقتی یک اختیار خرید را از فروشنده می‌خرید، به اندازه قیمتِ خرید اختیار، هزینه می‌کنید. نقطه A که در نمودار رسم شده بیانگر همین موضوع است. مثلا شما اختیار خرید را به قیمت 500 تومان می‌خرید بنابراین نمودار سود و زیان شما از منفی 500 شروع می‌شود. با گذشت زمان و افزایش قیمت سهم به نقطه B یعنی همان قیمت توافقی می‌رسیم. در این قیمت چه از اختیار خرید خود جهت خرید سهم استفاده کنید و چه به‌طور مستقیم از بازار آزاد سهم بخرید فرقی به حال شما نخواهد کرد و شما هنوز هم به اندازه قیمت خرید اختیار خود دچار ضرر می‌شوید.
اگر قیمت به نقطه C برسد، در صورت استفاده از اختیار خود نه سودی به‌دست آورده‌اید و نه ضرری کرده‌اید. در این نقطه تغییرات قیمتی از نقطه B تا C، میزان هزینه‌ای که برای خرید اختیار کرده‌اید (همان 500 تومان اولیه) را پوشش می‌دهد، به این نقطه، نقطه سربهسر نیز گفته می‌شود. در نقطه سربهسر سود و زیان با هم برابر و مساوی با صفر است. بعد از نقطه C در صورت اعمال اختیار خود سود خواهید کرد.
در واقع در این معاملات سود خریدار اختیار نامحدود و زیان او محدود به قیمت خرید اختیار است.
نمودار زرد مربوط به فروشنده اختیار خرید است و سود و زیان او را نشان می‌دهد. سود و زیان فروشنده اختیار دقیقا عکس سود و زیان خریدار آن است.
اختیار فروش (Put Option)
با خرید قرارداد اختیار فروش، این حق را پیدا می‌کنید که در تاریخی مشخص از آینده یک دارایی یا سهام را با قیمت توافق شده بفروشید یا نفروشید.
نمودار اختیار فروش برای خریدار و فروشنده
در این نمودار هم، همانند نمودار قبل، خط سیاه نشان‌دهنده وضعیت سود و زیان خریدار در قیمت‌های مختلف است.
فرض کنید یک موقعیت اختیار فروش روی سهام شرکت ایکس با پرداخت 500 تومان اتخاذ کرده‌اید. در این قرارداد علاوه‌بر قیمت توافقی 3000 تومان، تاریخ سررسید برای 6 ماه دیگر مشخص شده است. اگر بعد از گذشت 6 ماه و در تاریخ سررسید قیمت سهم کمتر از قیمت توافقی یعنی 3000 تومان باشد، کار درست این است که اختیار خود را اعمال کرده و سهم را با قیمت توافقی به فروشنده اختیار بفروشید. در این صورت لزوما سود نخواهید کرد، اما چرا؟
مبلغی که بابت خرید اختیار فروش پرداختیم را به یاد بیاورید، اگر مبلغ بازار سهام مورد نظر از مجموع قیمت توافقی با قیمت اختیار بیشتر باشد، سود می‌کنید. اما اگر بین محدوده C تا B باشد، که در صورت اعمال اختیار، کمتر ضرر خواهید کرد.
اما اگر قیمت سهم در بازار آزاد بیشتر از قیمت توافقی 3000 تومان باشد، کار درست این است که اختیار خود را اعمال نکنید. در این حالت حداکثر زیان شما برابر است با مبلغی که بابت خرید اختیار فروش (500 تومان) پرداخت کرده‌اید.
در چه صورت فروشنده اختیار فروش سود می‌کند؟
اگر قیمت بازار سهم بیشتر از قیمت توافقی بین شما و فروشنده باشد، شما اختیار خود را اعمال نخواهید کرد و فروشنده به اندازه قیمت فروش اختیار فروش به شما سود خواهد کرد.
اما اگر قیمت بازار سهم از قیمت توافقی شما کمتر باشد، شما اختیار را اعمال خواهید کرد. در این صورت فروشنده اختیار مجبور می‌شود که سهام شما را با قیمت توافقی از شما خریداری کند.
درواقع می‌توان گفت که سود فروشنده اختیار فروش محدود است (به اندازه قیمت فروش) اما زیان فروشنده نامحدود است. هر چه قیمت سهم بیشتر کاهش پیدا کند، زیان فروشنده اختیار بیشتر خواهد شد.
قرارداد اختیار معامله می‌تواند روی سهم، سلف، ارز، کالا و... بسته شود. برای پوشش ریسکی که نوسانات قیمت برای دارندگان این دارایی‌ها ایجاد می‌کند دو ابزار اختیار خرید و فروش تبعی در نظر گرفته شده است. این دو اختیار از ابزارهای جذاب معاملاتی هستند که می‌توانند در بالا و پایین شدن بازار به حفظ سرمایه ما کمک کنند.
اختیار خرید تبعی
به‌طور کلی اختیار خرید تبعی، اختیاری است که می‌توانید روی دارایی خود مانند سهم (در صورت وجود) بخرید. براساس این اختیار عرضه کننده (فروشنده، شرکت تولیدی)، اختیارِ خرید مقدار مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال در تاریخ سررسید خواهد داشت. منظور از قیمت اعمال، قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله برای خرید یا فروش دارایی پایه ثبت شده است. این نوع اختیار خرید در بازار اوراق بهادار ایران کاربرد چندانی ندارد.
اختیار فروش تبعی
دستورالعمل عرضه اوراق اختيار فروش تبعی برای سهام شركت‌های پذيرفته در مرداد ماه 1391 به کارگزاری‌ها ابلاغ شد. به‌طور کلی اختيار فروش تبعی، اختیار معامله‌ای است كه بر اساس آن، اختيار فروش تعداد مشخصی از سهم پايه (سهامی که می‌توانید روی آن اختیار فروش را اخذ کنید) به قیمت تعيين شده (قیمت اعمال) در اطلاعیه‌ای که توسط شرکت منتشر می‌شود (اطلاعیه عرضه) در تاريخ اعمال به خريدار آن داده می‌شود.
فرض کنید تعداد زیادی از سهام یک شرکت را خریداری کرده‌اید اما از نوسانات بازار می‌ترسید. بنابراین می‌توانید با خرید اختیار فروش تبعی روی آن سهم، به‌نوعی از کسب حداقل سود بازار مطمئن شوید. با استفاده از این روش می‌توانید در مواقعی که آینده بازار مشخص نیست، یا زمانی که میزان هیجانات در بازار به حداکثر خود می‌رسد، ریسک از دست دادن کل سرمایه‌اتان را پوشش دهید. به این اوراق، اوراق بیمه سهام نیز گفته می‌شود.
این اوراق معمولا توسط سهامداران عمده حقوقی، شرکت‌های تابعه ناشر، صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی و صندوق توسعه بازار سرمایه در راستای پوشش ریسک و حمایت از سرمایه‌گذاران بازار منتشر می‌شوند.
این اوراق قابلیت معامله در بازار ثانویه را ندارند، یعنی شما نمی‌توانید این اوراق را زودتر از سررسید در بازار معامله کنید و به شخص دیگری بفروشید. این اوراق باید تا سررسید نگه‌داری شوند.
اوراق اختیار فروش تبعی همانند سایر سهم‌های موجود در بازار دارای یک نماد معاملاتی هستند. با جستجوی نماد این اوراق در سایت tsetmc می‌توان تابلوی معاملاتی مربوط به این اوراق را مشاهده کرد و از قیمت آن‌ها مطلع شد. برای مثال نماد مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی سهم پایه بانک صادرات به صورت هصادر912 است. نمادهای مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی معمولا با حرف ه آغاز می‌شوند. عدد 912 نشان می‌دهد که تاریخ سررسید این قرارداد برج 12 سال 99 است. طبق این قرارداد شما مجاز هستید که در تاریخ 99/12/23 سهام وبصادر را به قیمت 3750 ریال بفروشید.
چه موقع اختیار فروش تبعی خود را اعمال کنیم؟
وقتی روی سهام پایه خود یک موقعیت اختیار فروش تبعی اتخاذ می‌کنید در واقع اختیار این را پیدا می‌کنید که سهام خود را در تاریخ سررسید به ناشر اوراق به قیمت توافقی بفروشید یا نفروشید. توجه کنید که برای خرید این اوراق باید حتما اصل سهام را داشته باشید تا اجازه خرید اختیار فروش تبعی توسط کارگزاری به شما داده شود. علاوه‌بر آن تنها به تعداد سهمی که دارید این اوراق تعلق می‌گیرد و نمی‌توانید بیشتر از تعداد دارایی خود اختیار فروش خریداری کنید.
در تاریخ سررسید اگر قیمت سهم شما پایین‌تر از قیمت توافقی در اختیار فروش باشد، می‌توانید سهام خود را با قیمت توافق شده در قرارداد به ناشر آن بفروشید و ناشر یا همان شرکت عرضه کننده اوراق موظف است که سهام شما را خریداری کند.
اما اگر قیمت دارایی پایه ببیشتر از قیمت توافق شده در قرارداد باشد، می‌توانید (حق دارید) اختیار خود را اعمال نکرده و سهم خود را در بازار آزاد به قیمت روز بفروشید.
چرا یک شخص یا نهاد باید سهام را در قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری کند؟
معمولا شرکت‌ها برای حمایت از قیمت سهام خود و عبور از وضعیت بد بازار اقدام به انتشار این اوراق می‌کنند. و یا می‌توان گفت با وجود این اوراق افراد اطمینان بیشتری نسبت به سهم پیدا می‌کنند و بیشتر به سمت آن جذب می‌شوند.
از طرف دیگر وقتی خریدارها خیالشان از بابت ریسک معاملات راحت شود، با اعتمادبه‌نفس بیشتری سهم می‌خرند و کمتر پیش می‌آید که کارشان به استفاده از حق فروش برسد.
در صورت عدم ایفای تعهد شرکت ناشر در سررسید، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در صورت عدم ایفای تعهدات توسط ناشر در سررسید، خسارتی به شرح زیر به دارندگان اوراق تعلق خواهد گرفت:
مبلغ خسارتی که به ازای هر ورقه به دارندگان تعلق می‌گیرد برابر است با مابه‌التفاوت بین قیمت اعمال اوراق اختیار فروش تبعی با قیمت پایانی سهم در سررسید به‌علاوه با قیمت پایانی سهم در سررسید ضرب در 2 درصد.
این مابه‌التفاوت در صورتی به دارنده اوراق پرداخت می‌شود که قیمت اعمال در سررسید بیشتر از قیمت پایانی سهم پایه در سررسید باشد. اگر قیمت پایانی سهم پایه در سررسید به تشخیص بورس منصفانه نباشد، بورس می‌تواند قیمت پایانی سهم را تعدیل می‌کند و تمامی خسارات بر مبنای قیمت تعدیل شده محاسبه خواهد شد.
اضافه کردن این نکته نیز خالی از لطف نیست که اوراق فروش مورد بحث در بازار سرمایه ایران از نوع اروپایی هستند نه آمریکایی. یعنی فقط در تاریخ سررسید قابل استفاده هستند. همچنین امکان معامله این اوراق وجود ندارد. این اوراق برای خریدار در حکم بیمه‌نامه هستند و او نمی‌تواند حق خود را به دیگری واگذار کند.
نظرات ارزشمند شما
لطفا اگر این مطلب برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.
سلام خسته نباشین فرق هخود باضخودچیه.ممنون
سلام. هخوذ، مربوط به اختیار فروش تبعی است اما ضخوذ برای اختیار خرید خودرو هست. دقت داشته باشید که اختیار فرروش تبعی با اختیار فروش معمولی متفاوت است.
ممنون ازپاسختان
عذرمیخوام تفاوت اختیارفروش تبعی بااختیارفروش معمولی چیه
در ماهیت و سازو کار یکسان هستند. ولی طرف حساب شما در قرارداد اختیار فروش تبعی شرکت‌ها هستند ولی در اختیار فروش معمولی، هر فردی که قرارداد اختیار فروش را می‌فروشد، طرف حساب شما است و شرکت به‌خصوصی نیست.
باسلام اختیارفروش وتبعی وبه مقدارکه بخواهیم میتونیم خریدکنیم یامحدویت دارد.مثلابانک ملت وچقدرمیشه خرید
به تعداد سهم‌هایی که دارید
سلام
آخه توقسمت پیامهای ناظرهملت نوشته حداکثرخریدحقیقی هشتادهزار
سلام، خیر به تعداد سهمی که دارید میشه خریداری کرد
سلام خسته نباشین من الان بانک ملت دارم امروزقیمت سهم ۵۴۳تومن وصف فروش بودمیتونم فردااختیارفروشش وخریدکنم قیمتش چند؟ممنون
بله میشه، قیمت رو فردا روی تی‌اس‌سی ببنید، امروز 651 بود
سلام وقت بخیر
الان به اختیارفروش صادرات نگاه میکردم قیمتش 1هست یعنی واقعا 1ریال هست؟
سلام، بله 1 ریال هست. دلیلی این که قیمتش تغییرات خاصی نمی‌کند ممکن است این باشد که قیمت اعمال در سررسید پایین‌تر از قیمت فعلی سهم هست. اگر سهم در آینده اصلاح قیمتی داشته باشد و به قیمت اعمال نزدیک شود و یا از آن پایین‌تر برود، افراد حاضر هستند پول بیشتری برای خرید آن بدهند.
سلام خسته نباشین ممنون ازلطفتان یه سوال برام پیش اومده دراین موردواون این که اول من بایدسهم وبخرم بعداختیارفروشش وخریدکنم یااین که میتونم همین اختیارفروش وخریدکنم وبعداهروقت به صرفه ام بودسهم وخریداری کنم .
مطلب دیگه اینکه اگه ممکنه بایه مثال عینی ازیک نمادمشخص توضیحاتتون وکامل کنین بطورمثال نمادخودرو
دستتون دردنکنه
سلام مرسی. اول باید سهم رو خریداری کنید. سر فرصت مثال هم اضافه میکنیم
سلام عالی بود منتطر راهنمایی های خوب بعدی هستیم
فکر کنم این جمله اشتباه است : “ریسک از دست دادن کل سرمایه‌اتان را پوشش دهید.” این را از خودتان یاد گرفته ایم که در بورس هیچوقت کل سرمایه ما از دست نمی رود.
ما همیشه می‌گیم کل سرمایه خودتان رو به بورس نیارید و اون رو به بازارهای مختلف برید. در رابطه با این که چقدر ضرر ممکن است بکنید، مقاله https://talarebourse.com/zero-price-stock/ رو بخونید دید خوبی میده.
سلام خانم حيدري وقت بخير ممنون از اطلاعات خوبتون مي خواستم درخواست كنم نحوه خريد اين اوراق را در كارگزاري كه به عنوان يك نماد هستند بيشتر توضيح بدين مثلا من نماد هكوير٩١٠ رو ديدم الان ولي مبلغي كه مثلا در حال معامله شدن هست رو نميدونم چيه ؟ چطوري ميتونم اون اوراق رو بخرم يعني اون ملغي كه در حال خريد و فروش هست رو متوجه نميشم كه چي هست
ممنون ?
سلام.
“قیمت عرضه” در پایان معاملات روزانه سهم پایه و بر اساس قیمت پایانی سهم پایه محاسبه و اعلام می‌شود. این قیمت توسط خود سازمان بورس مشخص می‌شود. برای مثال هرچه قیمت سهم پایه پایین‌تر بیاید، اختیار فروش ارزشمندتر می‌شود و قیمت آن بالاتر می‌رود.
با سپاس از اطلاع رسانی مفید شما،
من دوبار مطلب را خواندم تا درک کاملی از موضوع پیدا کنم. برای فهم آسانتر چند کامنت داشتم.
در نمودارها، دقیق نقطهB را در کنار خط قیمت توافقی در محور عمودی قرار دهید.
در ادامه متن در برخی عبارات فقط کلمات “خرید اختیار” بدون مشخص بودن فروش یا خرید استفاده شده که میشه اصلاح نمود.
خواهش می‌کنم، ممنون از نظراتتون
با سلام
خیلی ممنون بابت تشریح واضحتون
فقط یه سوال برای من ایجاد شده و جایی جوابش رو یافت نکردم این هستش که:
بر فرض من اختیار معامله ای رو خریداری کردم و در تاریخ سر رسید قصد اعمال اختیارم رو دارم
چطور میشه از اختیار استفاده کرد؟؟؟
منظورم اینه باید جای خاصی درخواست بدیم
یا فقط اختیارمون رو به صورت ثبت سفارش به فروش میگذاریم و خود فروشنده اختیار موظفه که سهم رو به قیمت اختیار خریداری کنه
با تشکر
سلام، خواهش می‌کنم درصورتی که قیمت پایانی سهم پایه در روز اعمال از قیمت اعمال کمتر باشد، اعمال “اوراق اختیارفروش تبعی” منوط به ارائه درخواست اعمال از سوي سهامدار و از طریق کارگزار وي به بورس حداکثر تا ساعت 13 روز اعمال خواهد بود. در صورت ارائه درخواست اعمال طی مهلت مقرر به بورس اقدامات زیر حسب مورد، طبق اطلاعیه عرضه انجام خواهد شد: انتقال سهم به قیمت اعمال، از دارنده “اوراق اختیار فروش تبعی”به عرضه کننده پرداخت مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم پایه به دارنده “اوراق اختیار فروش تبعی”به صورت نقدي یا از طریق واگذاري سهم پایه… ادامه مطلب »