سازمان بورس و اوراق بهادار

اما در سال جاری (۱۳۹۹) شاهد ورود جمعیت زیادی از افراد به بورس بودیم که دلایل زیادی باعث جذب آن‌ها شد. یکی از دلایل این بود که دولت برای مدیریت سهام عدالت افراد دو روش پیشنهاد داد. که اگر می‌خواستید مدیریت از طریق مستقیم را انتخاب کنید می‌بایست کد بورسی دریافت می‌کردید. از دیگردلایل جذابیت بازار بورس می‌شود به عرضه اولیه‌های پربازده اشاره کرد. علاوه‌بر آن بالا رفتن نرخ تورم و رشد طلا و ارز باعث جلب توجه بیشتر افراد شد. اما پیش ازورود به این بازار، باید بدانید که این بازار چیست، چه ریسک‌هایی دارد و هدف شما از ورود به آن چیست؟

در این مقاله قصد داریم شما را با ماهیت و ارکان این بازار آشنا کنیم.

بازار پول و سرمایه چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

بازار سرمایه (Capital Market) کار جمع‌آوری، هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را بر عهده دارد. یعنی وجوه مازاد افراد را جمع‌آوری می‌کند و آن‌ها را در بخش‌هایی از صنعت و اقتصاد که برای پیشبرد اهداف خود به منابع مالی نیاز دارند، تزریق می‌کند. معمولا این وجوه بعد از گذشت یک‌سال به سرمایه تبدیل می‌شوند. اوراق بهادار مختلفی مثل سهام، اوراق اجاره و... در این بازار معامله می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید این اوراق ریسک زیادی دارند و به‌دنبال ریسک بالا بازدهی بیشتری نیز می‌توانند داشته باشند.

اما در بازار پول (Money Market) اوراقی معامله می‌شوند که سررسید کوتاه مدت دارند یعنی سررسید آن‌ها کمتر از یک‌سال است. به‌طور کلی در این بازار تامین مالی برای عملیات تولیدی و تجاری پیش‌بینی نشده انجام می‌شود. حواله‌های بانکی، اوراق بهادار دولتی کوتاه‌مدت، اوراق تجاری مثل چک و... نمونه‌هایی از ابزارهای مالی بازار پول هستند.

با توجه به توضیحات گفته شده، بورس اوراق بهادار تهران جزئی از بازار سرمایه ایران به‌حساب می‌آید. بنابراین هنگامی که وارد این بازار می‌شوید برای موفقیت در آن بهتر است دیدگاهی بلند‌مدت داشته باشید. در ادامه به بررسی این بازار می‌پردازیم.

بورس چیست؟

بورس یک بازار قانونمند است که وجوه مازاد سهامداران خرد را به منظور تامین سرمایه برای شرکت‌ها جمع‌آوری می‌کند. یعنی شرکت‌ها برای تامین مالی لازم نیست که فقط از بانک‌ها و موسسات وام بگیرند. شرکت‌ها اگر شرایط لازم برای پذیرفته‌شدن در این بازار را داشته باشند، می‌توانند از طریق آورده‌های نقدی افراد، تامین مالی کنند. در مقابل آن نیز افرادی که سرمایه لازم جهت تامین مالی را فراهم آوردند، به نسبت سهامشان در آن شرکت سهیم هستند.

سازوکار این تامین مالی چگونه است؟

همان‌طور که گفته شد بورس یک بازار است که در آن بجای کالا، اوراق بهادار خرید و فروش می‌شود. اوراق بهاداری همانند سهام، اوراق اجاره، اوراق مشارکت دولتی و خصوصی و... در این بازار معامله می‌شوند.

تاریخچه بورس در ایران

اولین زمزمه‌های تشکیل بورس در ایران به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مربوط می‌شود. در آن زمان ران لوترفلد بلژیکی با توجه به مطالعاتی که در ایران انجام داده بود، پیشنهاد راه‌اندازی بورس را مطرح کرد. اما به دلیل شروع کشمکش و اختلاف میان کشورها و شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۱۸، این پیشنهاد در آن زمان مورد توجه قرار نگرفت.

در سال ۱۳۴۱ موافقتنامه اولیه تاسیس بورس در ایران تصویب شد. به‌دنبال تصویب این موافقتنامه هیاتی از بورس بروکسل (بلژیک) برای مشارکت در راه‌اندازی بورس به ایران آمدند. سرانجام در اردیبهشت ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس تصویب شد و در پانزدهم بهمن‌ماه ۱۳۴۶ فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.

دوران بعد از آغاز فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به‌صورت زیر تقسیم‌بندی کرد.

دوره اول سازمان بورس و اوراق بهادار 

دوره اول مربوط به پیش از پیروزی انقلاب اسلامی یعنی در بازه زمانی ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ است. در این ۱۱ سال فعالیت، تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۶ عدد به ۱۰۵ شرکت افزایش یافت. به‌دنبال افزایش تعداد شرکت‌ها، ارزش معاملات نیز از ۱۵ میلیون ریال به بیش از ۳۴ میلیارد ریال رسید.

دوره دوم سازمان بورس و اوراق بهادار 

دوره دوم مربوط به بعد از پیروزی جمهوری اسلامی است. این دوره از سال ۱۳۵۸ آغاز شد و تا پایان جنگ تحمیلی هشت ساله یعنی سال ۱۳۶۷ ادامه پیدا کرد.

در این بازه زمانی تغییرات چشمگیری در وضعیت اقتصادی و نحوه امور بانک‌ها و شرکت‌های بیمه بوجود آمد. بعد از ادغام برخی از شرکت‌های بیمه با همدیگر و تغییر مالکیت آن‌ها از شکل خصوصی به شکل دولتی و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه سال ۱۳۵۸، بسیاری از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از آن خارج شدند. به‌طوری که در این دوره تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ عدد به ۵۶ شرکت کاهش یافت. حجم معاملات نیز در این دوره کاهش چشم‌گیری یافت و به کمترین میزان خود رسید. دلیل کاهش حجم معاملات را نیز می‌توان به همزمانی آن با جنگ و وجود ابهام در آینده اقتصادی کشور ربط داد.

دوره سوم سازمان بورس و اوراق بهادار 

دوره سوم با پایان جنگ ۸ ساله ایران آغاز شد، در این بازه زمانی (۱۳۶۸-۱۳۸۳) دولت به‌دنبال اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی بود. یعنی قصد داشت که با انتقال وظایف به بخش‌های خصوصی، نقدینگی را به سمت بازار هدایت کند و منجر به توسعه اقتصادی شوند. تعداد شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در این دوره از ۵۶ شرکت به ۴۲۲ شرکت افزایش یافت. در این دوره شورای بورس تصمیم گرفت که شبکه رایانه‌ای به‌منظور ایجاد امکان خرید و فروش الکترونیک اوراق بهادار در سطح ملی ایجاد کند.

محاسبه شاخص بورس نیز از سال ۱۳۶۹ آغاز شدو این سال به‌عنوان سال پایه در نظر گرفته شد. یعنی تغییرات سال‌های بعد را نسبت به این سال سنجیدند.

دوره چهارم سازمان بورس و اوراق بهادار

دوره چهارم از سال ۱۳۸۴ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در یکم آذر ماه ۱۳۸۴ تصویب شد. به‌دنبال تصویب این قانون نهاد و بخش‌های نظارتی و اجرایی بازار از هم جدا شدند و زمینه توسعه بازار ایجاد شد.

در این دوره شاهد تشکیل شورای عالی، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت سهامی عام بورس اوراق بهادار و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه نیز بودیم. در سال ۱۳۸۸ شرکت فرابورس ایران راه‌اندازی شد و ابزارهایی مانند اوراق مشارکت، اوراق خزانه و... در آن معامله شدند. در سال ۱۳۸۹ نیز سامانه معاملات آنلاین سهام، تالار مجازی بورس و معاملات قرارداد آتی راه‌اندازی شدند.

بیایید قبل از پرداختن به ارکان  اوراق بهادار و این‌که هر بخش اصلی چه وظایفی برعهده دارد، لوگوی این بازار را بررسی ‌کنیم و با جزئیات آن آشنا شویم.

در واقع لوگوی بورس اوراق بهادار تهران از یک نشان کشف شده در لرستان اقتباس شده است. در این نشان چهار انسان در حالی که دست‌هایشان با هم گرده خورده درون دایره‌ای قرار گرفته‌اند. این دست در دست هم بودن نشان‌دهنده همدلی و اتحاد افراد است. همان‌طور که در شکل بالا می‌بینید این افراد درون دایره‌ای هستند که روی شاخ‌های دو گاو قرار گرفته است. منظور از این دایره، جهان است، جهانی که بر اساس افسانه‌های قدیمی ایران، روی شاخ دو گاو قرار گرفته است که خود نشانه ثروت و بهره‌وری است.

ارکان بورس در ایران

شورای عالی بورس

بالاترین رکن بازار اوراق بهادار، شورای عالی بورس است. وزیر امور اقتصادی و دارایی، ریاست این شورا را برعهده دارد. رئیس سازمان بورس اوراق بهادار نیز نقش سخنگو و دبیر شورا را ایفا می‌کند.

دیگر اعضای این شورا را وزیر بازرگانی، رییس کل بانک مرکزی، روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، اتاق تعاون، دادستان کل کشور، نماینده کانون‌ و سه خبره مالی از بخش خصوصی تشکیل می شود.

شورای عالی بورس وظایف متعددی نظیر تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی بازار، تصویب سیاست‌های کلان بازار، اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار برعهده دارد. علاوه‌بر موارد ذکر شده این شورا نقش نظارتی هم ایفا می‌کند. یعنی عملکرد سازمان بورس را زیر نظر دارد و بررسی می‌کند که آیا این سازمان بر اساس قوانین، سیاست‌ها و خط مشی‌های تعیین شده عمل می‌کند یا خیر.