اوراق خزانه اسلامی (اخزا) چیست؟ شاید شما هم واژه اخزا را شنیده باشید، اما به درستی ندانید که این اوراق چه هستند و چطور معامله می‌شوند.
همان‌طور که می‌دانید، دو رکن اساسی و جدا نشدنی بازار، ریسک و بازده هستند. میتوان ادعا کرد که اکثر اوراق بهاداری که در بازار معامله می‌شوند و انواع مختلف سرمایه گذاری‌ها با درجه‌ای از ریسک همراه هستند و ریسک بخش جدا نشدنی بازار است. اما آیا سرمایه‌گذاری وجود دارد که با ریسک همراه نباشد؟ ممکن است اولین پاسخی که به ذهنتان برسد این باشد که، بله سرمایه‌گذاری در بانک، یکی از انواع سرمایه‌گذاری بدون ریسک است.
پاسخ شما درست است، اما سرمایه‌گذاری در بانک هم با درصد پایینی از ریسک همراه است. در این مقاله قصد داریم، اوراق بهاداری را به شما معرفی کنیم که ریسکی معادل با ریسک سرمایه‌گذاری در بانک دارد و یا میتوان آن را جزو اوراق بهادار بدون ریسک معرفی کرد. در ادامه مقاله به‌توضیح اوراق یا اسناد خزانه اسلامی خواهیم پرداخت.
اوراق خزانه چیست؟
اوراق خزانه یا treasury Bill یا T.B از اوراق بهادار قابل‌معامله‌ای هستند، که میتوانند قبل از سررسید، بدون اعمال جریمه به وجه نقد تبدیل شوند. این اوراق توسط دولت‌ها منتشر می‌شوند و سررسیدی زیر یک‌سال دارند. در کشورهای دیگر این اوراق به قیمتی کمتر از ارزش اسمی فروخته می‌شوند و در سررسید معادل با ارزش اسمی بازخرید می‌شوند.
هدف اصلی انتشار این اوراق توسط دولت‌ها، تامین کسری بودجه خود است. این اوراق از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی هستند و جزء اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی است.
اوراق خزانه اسلامی چیست؟ این اوراق به چه منظوری ایجاد می‌شوند؟
دولت برای پرداخت بدهی‌های خود به طلبکاران غیر‌دولتی (مثل پیمانکاران)، از این اوراق استفاده می‌کند، در واقع با انتشار این اوراق دولت پرداخت بدهی‌هایش را به تعویق می‌اندازد. تنها تفاوتی که اوراق خزانه اسلامی با اوراق خزانه رایج در دنیا دارد این است که در ایران اوراق صادر شده به شکل مستقیم به طلبکاران داده میشود و آن‌ها در صورت نیاز به وجه نقد میتوانند آن را در بازار فرابورس به فروش برسانند. این تفاوت ناشی از وجود مشکلات فقهی در اوراق خزانه رایج در دنیا است.
با استفاده از این اوراق دولت علاوه‌بر تسویه بدهی‌های خود، می‌تواند در کنار کنترل وجوه نقد موجود در بازار کسری بودجه خود را نیز از این طریق تامین کند.
ویژگی‌های اوراق خزانه اسلامی
اوراق خزانه اسلامی که با نماد «اخزا» شناخته می‌شوند اوراقی بدون کوپن هستند. منظور از بدون کوپن بودن اوراق، این است که به آن‌ها هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد و نرخ سود این اوراق برابر صفر است. خریداران این اوراق تنها از تفاوت قیمت خرید و ارزش اسمی آن در سررسید سود خواهند کرد. دارندگان این اوراق در تاریخ سررسید وجه نقدی معادل مبلغ اسمی، از دولت دریافت می‌کنند. سررسید این اوراق معمولا در بازه زمانی 4 تا 52 هفته است.
اوراق خزانه اسلامی، اوراقی هستند که سررسید آن‌ها کمتر از یک سال است و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است.
اوراق خزانه اسلامی، اوراقی هستند که سررسید آن‌ها کمتر از یک سال است و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است. تنها ریسکی که می‌تواند این اوراق را تهدید کند ریسک نوسان قیمتی آن‌ها است.
ریسک نکول
اوراق خزانه، جزء اوراق بدون ریسک در نظر گرفته می‌شوند. از آن‌جایی که این اوراق توسط دولت، برای تامین بودجه و یا پرداخت بدهی‌هایش منتشر می‌شوند، ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات در تاریخ سر رسید) نخواهند داشت. زیرا دولت این اوراق را به‌عنوان بدهی‌های خود درنظر می‌گیرد و پرداخت آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد. خزانه‌داری کل کشور نیز پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در تاریخ سررسید تعهد می‌کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است.
ریسک نقدشوندگی
اوراق خزانه ریسک نقدشوندگی خیلی پایینی دارند. زیرا این اوراق قابلیت معامله در بازار فرابورس را دارند. حجم روزانه معاملات این بازار بسیار بالا است، بنابراین دارندگان این اوراق هر زمان که بخواهند میتوانند اقدام به فروش آن کنند. علاوه‌بر آن وجود بازارگردانان متعدد به نوعی تضمینی برای نقدشوندگی این اوراق است. چون بازارگردانان در طول ساعت معاملاتی حضور دارند و همزمان اقدام به خرید و فروش در بازار می‌کنند.
تنها ریسکی که این اوراق با خود دارند ریسک نوسانات قیمتی است، چون قیمت این اوراق بر اساس فرایند عرضه و تقاضا مشخص میشود.
مزایای انتشار اوراق خزانه اسلامی
- انتشار این اوراق باعث میشود تا دولت برای تامین مالی خود، دست به استقراض نزند و منجر به حفظ استقلال کشور میشود.
- كمك به سیاست‌های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست‌های بهینه جهت تنظیم و كنترل انتظارات بازار
- ایجاد بستری مناسب برای توسعه ابزارهای مالی بازار
- از آن‌جایی که این اوراق بدون ریسک هستند، نرخ بازده آن‌ها، نرخ بازده بدون ریسک در نظر گرفته میشود. با استفاده از این اوراق میتوان از انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف آگاه شد.
- از دیگر مزایای اوراق خزانه اسلامی این است که به درآمد این اوراق مالیات تعلق نمی‌گیرد.
به‌طور کلی با انتشار این اوراق علاوه‌بر اینکه دولت می‌تواند بدهی‌هایش را مدیریت کند، با کاهش حجم نقدینگی موجود در بازار از ایجاد تورم میشود جلوگیری کرد. همچنین مردم میتوانند از نرخ بازده بدون ریسک مطلع شوند و در بازارهای مناسب سرمایه‌گذاری کنند.
وجه مورد نیاز، برای پرداخت ارزش اسمی این اوراق در سررسید از کجا تامین میشود؟
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به‌عنوان یک واسط بین بانک‌های مسئول پرداخت و خزانه‌داری عمل می‌کند. این سازمان با توجه به تاریخ سررسید اوراق، منجر به انتقال وجوه لازم به بانک می‌شوند.
در زمان سررسید چه سازمانی مسئول پرداخت مبلغ این اوراق به دارندگانش است؟
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) بر اساس اطلاعاتی که راجع‌به دارندگان اوراق خزانه دارد، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک‌های مشخص شده به حساب دارندگان این اوراق واریز می‌کند.
حال که با این اوراق و ویژگی‌های آن آشنا شدیم، اگر قصد خرید آن‌ها را داشتیم، چه کاری باید انجام دهیم؟
اگر سرمایه‌گذار هستید و در بازار بورس و فرابورس فعالیت میکنید، پس قطعا دارای کد بورسی هستید. خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام میشود. خرید و فروش این اوراق مانند خرید و فروش سایر اوراق بهادار می‌تواند به‌صورت آنلاین انجام شود. اگر هم کد بورسی ندارید، می‌توانید اقدام به گرفتن آن کنید. قیمت اوراق خزانه اسلامی بعد از عرضه شدن توسط فرایند عرضه و تقاضا در بازار تعیین میشود. وجوه ناشی از فروش این اوراق یک روز کاری پس از معامله به حساب فروشنده واریز خواهد شد.
برای دیدن تابلو معاملاتی یک ورقه بهادار میتوان به سایت tsetmc مراجعه کرد و با درج نماد مورد نظر، از اطلاعات مربوط به آن باخبر شد. اوراق خزانه نام و نمادهایی متفاوت از سهام شرکت‌هایی که در بازار معامله می‌شوند، دارند.
به شکل زیر توجه کنید، این شکل تابلو معاملاتی متعلق به اوراق خزانه‌ای است که به منظور پرداخت بدهی‌های دولت منتشر شده‌اند. در کنار نام این اوراق اعدادی ذکر می‌شوند که قسمتی از آن مربوط به تاریخ سررسید این اوراق است. برای مثال در شکل زیر، بالای تابلو مشخصات ورقه بهادار مورد نظر را می‌بینید «اسناد خزانه-م20 بودجه 020806-98 (اخزا820)- بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس».
قسمت اول مشخص‌کننده، نوع ورقه بهادار است که در این‌جا اسناد خزانه هستند. این اسناد به منظور تسویه بدهی‌های دولت منتشر شده‌اند. عدد 020806 نشان دهنده تاریخ سررسید این اوراق است. سررسید این اوراق تاریخ ششم آبان ماه سال 1402 است.
اخزا820 نیز نماد معاملاتی این ورقه بهادار است. این اسناد در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس معامله می‌شوند.
نمونه‌ای از تابلو معاملاتی اوراق خزانه
فرض کنید شما قصد خرید اسناد خزانه دارید!
چگونه میتوان لیستی منظم از اوراق خزانه منتشر شده و تاریخ سررسید آن‌ها پیدا کرد؟
برای اینکه به این فهرست دسترسی پیدا کنید لازم است ابتدا وارد سایت سازمان فرابورس ایران ifb.ir شوید. در بالای این سایت از قسمت بازارها و محصولات، اسناد خزانه اسلامی را انتخاب کنید. حال می‌توانید لیست اوراق خزانه‌ای که تاکنون منتشر شده را ببینید. این لیست از جدید‌ترین اوراق منتشر شده به قدیمی‌ترین آن‌ها مرتب شده است.
فهرست اوراق خزانه
با کلیک بر روی نام نماد هر یک از این اوراق می‌توانید مشخصات اوراق نظیر تاریخ سررسید آن‌ها، تعداد اوراق پذیرش شده و... ببینید. برای مثال آخرین سند منتشر شده در تاریخ 1398.06.11 بوده که سررسید آن 45 ماه بعد یعنی تاریخ 1402.08.06 خواهد بود. این اوراق در این بازه زمانی میتوانند در بازار فرابورس معامله شوند.
قیمت خرید اسناد خزانه اسلامی چگونه تعیین میشود؟
قیمت این اوراق از طریق محاسبه ارزش فعلی جریانات آتی آن به دست می‌آید. بنابراین برای محاسبه ارزش فعلی اسناد خزانه اسلامی كافی است مبلغ اسمی اوراق با توجه به نرخ مورد انتظار سرمایه‌گذار و زمان باقی مانده تا سررسید تنزیل شود. برای محاسبه ارزش فعلی اوراق خزانه، کافی است ارزش اسمی آن در سررسید را با نرخ سود مورد انتظار تنزیل دهیم.
فرمول محاسبه ارزش فعلی جریان نقد آینده
مثال) قیمت اوراق خزانه‌ای در سررسید برابر با 1،000،000 است. ارزش فعلی این اوراق در حالی که 160 روز به سررسید اوراق باقی‌مانده باشد و نرخ بازده مورد انتظار بازار برابر با 21 درصد باشد را حساب کنید.
از آن‌جایی که به اوراق خزانه تا موقع سررسید هیچ سودی تعلق نمی‌گیرد، تنها یک جریان نقد ورودی، آن هم در سررسید خواهیم داشت. بنابراین قیمت این اوراق را با توجه به تعداد روزهای باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار از بازار تنزیل می‌دهیم.
ارزش فعلی اوراق خزانه
ارزش فعلی این اسناد برابر با 925925.9 است. اگر شما بالاتر از این قیمت، این اوراق را خریداری کنید، یعنی این اوراق را گران خریده‌اید. با توجه به فرمول بالا میتوان گفت، هر چه به تاریخ سررسید این اوراق نزدیک می‌شویم، قیمت اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی آن نزدیکتر میشود. علاوه بر این موضوع، با بالا رفتن نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اسناد خرانه اسلامی کاهش خواهد یافت.
فرایند انتشار و فروش این اوراق به چه صورت است؟
قسمتی از بودجه به انتشار اوراق خزانه اسلامی تخصیص می‌یابد. وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت از محل بودجه تخصیص یافته دست به انتشار این اوراق می‌زند. این بودجه اختصاص یافته بر اساس اولویت توسط بانک‌های مشخص شده به طلبکاران دولت تعلق می‌گیرد. بعد از جمع‌آوری اطلاعات لازم توسط بانک، لیست پیمانکاران (طلبکاران) به سازمان فرابورس اعلام خواهد شد. سپس حداکثر طی 10 روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت میشود و طلبکاران دولت و پیمانکاران، میتوانند این اوراق را در بازار به فروش برسانند.
دریافت مطالبات از دولت به شکل اوراق خزانه اسلامی منجر میشود که پیمانکارانی که این اوراق را از دولت دریافت کردند، هر زمان که نیاز به وجه نقد داشتند، میتوانند اوراق خود را در بازار فرابورس به فروش برسانند.
یک پیمانکار می‌تواند این اوراق را تا سررسید نگه دارد. در تاریخ سررسید از آن‌جایی که وزارت امور اقتصاد و دارایی و خزانه‌داری پرداخت مبلغ ارزش اسمی اوراق را هم‌تراز با پرداخت حقوق کارکنان دولتی می‌داند، پس در سررسید به‌راحتی میتوان این اوراق را به وجه نقد تبدیل کرد.
پیمانکارانی که تمایل به فروش اوراق خود ندارند و می‌خواهند این اوراق را تا سررسید نگه دارند، باید مراحل تکمیل اطلاعات خود نزد فرابورس را تا انتها انجام دهند. با ثبت شماره منحصر بفرد، این پیمانکاران میتوانند در سررسید، معادل با ارزش اسمی، اوراق را بدون مراجعه به بانک دریافت کنند.
جمع‌بندی
به‌طور کلی اگر بخواهیم اوراق خزانه اسلامی را تعریف کنیم، می‌توانیم بگوییم اوراقی هستند که دولت برای پرداخت بدهی‌هایش به افراد غیر‌دولتی منتشر می‌کند. این اوراق سررسیدی کمتر از یک‌سال دارند و طی این دوره هیچ سودی به دارندگان آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است، تنها ریسکی که ممکن است این اوراق را تهدید کند ریسک نوسان قیمت آن است. وقتی شرکت‌ها شروع به فروختن این اوراق در بازار فرابورس کردند تمامی افراد دارای کد بورسی میتوانند، همانند سهام شرکت‌ها اقدام به خرید و فروش این اوراق کنند.
سلام ممنون از مطالب بسیار خوبتون به من کمک کردید
سلام ازکجا میشه فهمید که اوراق اخزا ها چند ساله هستند
با سلام و احترام.
در سایت فرابورس لیست اوراق اخزا نمایش داد میشود که با انتخاب اوراق مورد نظر خود می‌توانید مدت زمان سر رسید آن را مشاهده کنید.
عالی بود. مرسی که آخرین وضعیت این اسناد رو گفتید. اما شاید بهتر باشه به آیین نامه ها رفرنس هم بدهید. در هر حال تشکر
سپاس از توجه و حسن نظر شما
مرسی از توضیحات کاملتون بنده یه سوالی برام پیش اومد
اخزا رو مث عرضه های اولیه اوراق بهادار نمیتونیم پیش ثبت نام کنیم براش یا فقط بعد از اینکه تو صفحه tsetmc قرار گرفت قابل خرید میشه؟
سلام. کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی میتوانند با در اختیار داشتن کد معاملاتی فعال در سیستم شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه نسبت به خرید اسناد خزانه اسلامی اقدام نمایند.
همچنین، معاملات ثانویه اوراق اسناد خزانه اسلامی بعد از عرضه اولیه در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران قابل انجام میباشد .
اطلاعیه‌های عرضه اولیه های اخزا هم تو سایتifb.ir قرار میگیره
ممنون
سلام
ببخشید چندتا سوال داشتم اگه امکانش باشه جواب بدید ممنون میشم .
اوراق بدهی اخزا ماهیانه سودی به سهامداراش پرداخت نمیکنه درسته ؟
یعنی فقط از تفاوت قیمت زمان خرید و فروش اوراق سود حاصل میشه ؟
پس چه ضمانتی هست که زمان فروش قیمت اوراق کمتر نشده باشد که میگویند اوراق بدهی جز اوراق کم ریسک و درآمد ثابت است ؟
و در موعد سررسید چگونه پول به یهامداران پرداخت میشود ؟
سلام. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه که وابسته به دولت هست بر اساس اطلاعاتی که راجع‌به دارندگان اوراق خزانه دارد، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک‌های مشخص شده به حساب واریز می‌کند.
مثلا الان دو سال مونده به سررسید اوراقی که ارزش هر کدوم 100 هزار تومن هست، چون زیاد مونده به سررسید میان زیر قیمت این ها رو می‌فروشن. تو تاریخ سررسید دولت میاد این ها رو به همان قیمت اصلی 100 هزار تومن میخره از شما.
این اوراق بیشتر به درد صندوق‌های سرمایه‌گذاری میخورن که قصد دارن پرتفوی خودشون رو کم ریسک کنن.
سلام.وقت بخیر
سوال دارم .لطفا راهنمایی فرمائید.من مثلا در تاریخ 12 اردیبهشت اوراق اخزا 718 را به قیمت کل خریدم ( 50 میلیون تومن می خرم ).تاریخ سر رسید این اوراق طبق سایت ifb.ir 25 مرداد 1400 هست .من اگه بخوام تا تاریخ سر رسید و یا کمتر از ان مثلا 12 تیر ماه بفروشم چقدر سود می کنم
سلام.
دوست عزیز اگر به روند تغییرات قیمت این ورقه طی چند ماهه گذشته نگاه کنید. میشه گفت به‌طور میانگین حدود 2 درصد قیمتشون افزایش پیدا میکنه
حالا با فرض اینکه شما در تاریخ مدنظرتون حدود 530 تا اوراق خزانه به قیمت 94389 تومان خریده باشید، حدود 50 میلیون. به طور تقریبی طی دو ماه یک میلیون سود میکنید.
البته تغییرات قیمت به عرضه و تقاضا مرتبط هست. اگه تقاضا بیشتر بشه قیمت میتونه بیشتر از 2 درصد هم طی دوماه تغیییر کنه
سلام فرق بین سود موثر با سود ساده در اخزا چیه؟؟ مثلا سود ساده 26 درصد سالانه هست ولی سود موثر 21 درصد سالانه !!؟
سلام. سود موثر با سود ساده چ فرقی داره در مورد اسناد خزانه؟ بالاخره ما چن درصد سود میکنیم
سلام
بستگی به قیمتی که می‌خرید داره. هر چی به سررسید این اوراق نزدیکتر می‌شیم، قیمتش به قیمت در سررسید نزدیک تر میشه، طبیعتا سود شما هم کمتر
مثلا اگه من 10 ماه پیش میخریدم 60 هزار تومان اگه الان یک ماه مونده باشه به سررسید گرون تر باید بخرم.
ولی اگر اولین روزی که قابلیت معامله پیدا کنه بخرید و تا سررسید نگه دارید، معمولا سالانه 20 الی 21 درصد سود میکنیم.
اگر زودتر بفروشید به اندازه تغییرات قیمتی در اون بازه سود میکنید.
تفاوت سود موثر یا همون وای تی ام با سود ساده سالانه که حساب میکنیم متوجه نشدم اما بسیار ممنون
اوراق خزانه برخلاف اوراق قرضه سود تقسیمی سالانه ندارند. به خاطر همین نرخ بازده رو ساده حساب میکنیم.
نرخ بازدهی موثر همون نرخ بازده تا سررسيد (ytm (yield to maturity هست که نرخ بازده داخلى اوراق بدهی را (مثل اوراق مشارکت، اوراق قرضه، مرابحه، اوراق اجاره و…) اندازه میگیره.
برای محاسبه این نرخ قيمت خريد، نرخ بهره و ارزش اسمی اوراق در سررسید در نظر گرفته میشود.
اين نرخ به ما می‌گه که اگر اين اوراق را تا تاريخ سررسيد نگهدارى كنیم، به‌طور متوسط سالانه چقدر سود میکنیم.