فورک (Fork) چیست؟ دنیای بلاکچین و ارزهای دیجیتال، دنیایی پر از پیچیدگیهای زیاد است. گاهی اسم فورک را در بازار ارزهای دیجیتال زیاد شنیدهایم. اما مفهوم Fork در ارزهای دیجیتال و تاثیر آنها بر بلاکچین وقیمتشان را نمیدانیم.
در این مقاله سعی کردیم که تعریف کاملی از Fork را در ارزهای دیجیتال شرح دهیم و در ادامه با انواع فورک و تاثیرات آن آشنا شویم و بگوییم که فورکها در ارزهای دیجیتال چه مزایا و یا معایبی دارند؟ اگر میخواهید مفهوم این اصطلاح را بهطور کامل درک کنید تا آخر این مقاله همراه ما باشید.
تعریف فورک (Fork)
فورک در لغت به معنی انشعاب معنی میشود. گاها در برخی از جاها به اسم چنگال هم نام برده شده است. مفهوم Fork هم دقیقا مثل چنگال است، زیرا چنگال هم از یک تنه اصلی به چند رشته و زیرشاخه تقسیمبندی میشود. فرض کنید که یک شرکت دارید که از یک هیئت مدیره تشکیل شده باشد. تا زمانی که اعضای هیئت مدیره شرکت شما باهم کار کنند و یک اجماع داشته باشند، شرکت شما همچنان بهصورت متحد و واحد بهکار خود ادامه میدهد. اما اگر برای توسعه و گسترش شرکت شما بخشهای جدیدی به شرکت اضافه کنید و یا یک یا چند نفر از اعضای هیئت مدیره در مخالفت با شما، یک شرکت دیگر تاسیس کنند در حقیقت به نوعی در شرکت شما یک فورک رخ داده است.
در بازار ارزهای دیجیتال و بلاکچین نیز به همین روش است. بلاکچین از زنجیرهای از بلوکها تشکیل شده میتواند که متشکل از میلیونها کاربر باشد. بهعنوان مثال وقتی شما مقداری بیتکوین استخراج میکنید، بهعنوان جزئی از اجماع کل در بلاکچین بیتکوین نقش دارید.
همانطور که میدانیم با پیشرفت علم و تکنولوژی هر روز خاصیتهای مختلفی به بلاکچینهای مختلف اضافه میشود. از آنجا که کل بلاکچین بهصورت یک اجماع کل است، پس برای اعمال هر تغییری اعم از اصلاحی، امنیتی، کاربدری و یا عملکردی نیاز به یک فورک داریم.
انواع فورک
فورکها را بهطور کلی میتوان به دو دسته کلی فورک سخت (Hard Fork) و فورک نرم (Soft Fork) تقسیم کرد.
فورک نرم (Soft Fork)
در سافت Fork یا چنگال نرم اگر تغییرات اعمال شده از نوع کوچک باشد و نیازی به تغییرهای ساختاری بهصورت کلی نباشد، بهطوری که اصطلاحا با یک آپدیت نرمافزاری روی بلاکچین این تغییرات اعمال شود، یک چنگال نرم اتفاق افتاده است. تغییرات در این نوع فورکها معمولا به ویژگیهای ظاهری و یا عملکردی مربوط هستند و اصلا روی ساختار کلی سیستم تاثیر نمیگذارند. در این حالت بعد از اعمال تغییرات فورک نرم، بلاکچین قبلی بهکار خود ادامه میدهد و ماینرها نیز میتوانند خود را با تغییرات جدید بهروزرسانی کنند.
هارد فورک (Hard Fork)
در هارد Fork یا چنگال سخت اگر تغییرات اعمال شده روی پروژه از نوع تغییرات بزرگ باشد، به نحوی که ساختارهای کلی شبکه را تغییر دهد، و اصطلاحا یک نسخه جدید از آن رمزارز ایجاد شود، میگوییم که یک فورک از نوع سخت اتفاق افتاده است. البته همیشه نیازی نیست که یک رمزارز جدید ایجاد شود. بگذارید برایتان مثالی بزنم.
فرض کنید که ما یک ارز دیجیتال به نام تالاربورس ایجاد کردیم که بعد از چندوقت متوجه میشویم که این رمز ارز یک باگ امنیتی دارد که نیاز است ساختارهای کلی بلاکچین آن برای برطرف کردن این باگ، تغییرات اساسی بکند. بعد از اعمال این تغییرات یک نسخه جدیدی از کوین تالاربورس منشتر میشود که درواقع فورک سخت همان نسخه قبلی است، منهای باگ امنیتی. همانطور که دیدیم در این فورک، با اینکه از نوع سخت بود ولی کوین جدیدی ایجاد نشد.
اما بسیاری از مواقع هم بوده که بعد از Fork دو عدد کوین متفاوت از هم ایجاد شده. مثل جنس فورکهای بیتکوین. در تاریخچه بیتکوین، فورکهای متعددی هم از نوع سخت و هم از نوع نرم صورت پذیرفته است. اما بزرگترین آنها از جنس هارد Fork بودند که باعث ایجاد دو کوین متفاوت شدند. برای اینکه با نحوه ایجاد و عملکرد این فورکها بیشتر آشنا بشویم، چند نمونه از این فورکها را برایتان شرح میدهیم.
تاریخچه فورکهای بیتکوین
اجماع شبکه بلاکچین بیتکوین از سال 2017 به بعد شاهد فورکهای مختلفی بوده که در ادامه سعی میکنیم به این فورکها بپردازیم. یکی از معروفترین و جنجالی ترین این فورکها، هارد فورک بیتکوین کش (Bitcoin Cash) با نماد معاملاتی (BCH) بود که باعث بهوجود آمدن جنجال زیادی جدید در بازار شد.
چگونه یک فورک سخت (Hard Fork) باعث بهوجود آمدن یک کوین جدید میشود؟
برای روشن شدن این مسئله بگذارید داستان Fork معروف فورک بیتکوین کش را برایتان شرح دهم. قضیه از این قرار است که همه ما میدانیم که بیتکوین دارای یک بلاکچین غیرمتمرکز است و کسی امکان تغییر و یا دست بردن در آن را ندارد. برای همین امکان تقلب در بلاکچین بیتکوین وجود ندارد زیرا همه چیز کاملا شفاف عمل میکند. بر همین اساس است که بیتکوین دارای یک مشخصات فنی خاص و ثابت است. بهعنوان مثال اینکه تعداد کل بیتکوینهای دنیا به 21 میلیون واحد محدود است و یا زمان مورد نیاز برای ماین هر بلاک بیتکوین (تایم بلاک بیتکوین) بهصورت اتوماتیک به 10 دقیقه تنظیم میشود و حجم هر بلاک نیز 1 مگابایت است.
اما همه این مشخصات میتواند در شرایطی و با انجام یک فورک تغییر کند. یعنی حتی میتوان تعداد بیتکوینهای جهان را پس از اتمام، از 21 میلیون به 42 میلیون افزایش داد. اما مشکلی که وجود دارد این است که به دلیل اینکه بلاکچین بیتکوین متشکل یک شبکه غیرمتمرکز است، هیچکس نمیتواند به تنهایی این تصمیم را برای بیتکوین بگیرد و برای این کار نیاز به یک اجماع بزرگ است که همان Fork نام دارد.
فورک بیتکوین کش (Bitcoin Cash)
یکی از مشکلاتی که همیشه گریبانگیر بیتکوین بوده مشکل مقیاسپذیری یا همان کندی آن است. در سال 2017 و پس از اینکه بیتکوین بیشتر بر سر زبانها افتاد، افراد بیشتری به این بازار روی آوردند و پس از چندی تعداد تراکنشهای بیتکوین سر به فلک کشید. بهطوری که در هر بلاک بیتکوین آنقدر تعداد تراکنشها زیاد شد که حجم بلاک به 1 مگابایت رسید و همین امر باعث کندی شبکه بلاکچین بیتکوین برای تائید تراکنشها توسط ماینرها شده بود. به طبع وقتی تعداد تراکنشها نسبت به تعداد ماینرها زیادتر باشد. مردم برای اینکه تراکنشهایشان زودتر ماین شود و به مقصد برسد کارمزدهای بیشتری را پرداخت میکردند. در آن زمان این یک نقطه ضعف بزرگ برای بیتکوین بود. توسعه دهندگان برای حل این مشکل پیشنهاد دادند که طی یک فورک نرم، حجم بلاکهای بیتکوین را از یک مگابایت به دو مگابایت افزایش دهیم.
نمودار افزایش حجم و سایز بلوکها در تراکنشهای بیتکوین
اجماع تصمیمگیرندگان بیتکوین براساس الگوریتم اثبات کار (POW) است. یعنی این ماینرها هستند که برای اعمال این تغییرات باید تصمیمگیری میکردند. بر اساس الگوریتم اثبات کار، هرچه قدرت ماین (Hash Rate) یک ماینر بیشتر باشد، پس حق رای بیشتری نیز برای تصمیمگیری خواهد داشت.
نتیجه فورک بیتکوین کش (BCH)
بعد از چانه زنی و ارائه راهحلهای مختلف برای برطرف ساختن این مشکل، همه ماینرها با هم به یک نتیجه مشترک نرسیدند و یک دو دستگی در بین ماینرهای بیتکوین ایجاد شد. در نهایت هر دسته تغییرات خودش را بر روی شبکه بیتکوین اعمال کرد و بیتکوین در 1 آگوست سال 2017 توسط اولین فورک سخت، به دو قسمت بیتکوین (BTC) و بیتکوین کش (BCH) تقسیم شد.
کوین جایزه چیست؟
وقتی بیتکوین کش به بازار آمد، بهدلیل اینکه از فورک بلاکچین بیتکوین ایجاد شده بود، پس باید میزان بیتکوین کشهای این شده نیز با بیتکوین یکی باشد. برای برقراری این تعادل قرار شد که به تمام کاربرانی که موجودی بیتکوین دارند، به نسبت 1:1 بیتکوین کش نیز تعلق بگیرد. بهاین ترتیب اگر شما در زمان فورک بیتکوین و بیتکوین کش، به اندازه 10 بیتکوین در کیف پول خود موجودی داشتید، به اندازه 10 بیتکوین کش نیز به حسابتان واریز میشد. اصطلاحا به این کوینهای جدید کوین جایزه ناشی از Fork میگویند.
شاید خیلی عبارت جایزه درست نباشد زیرا بعد از فورک بیتکوین کش (BCH)، درحقیقت ارز مارکت بیتکوین به دوقسمت جدا تقسیم شد. پش ارزش مارکت بیتکوین نیز به همان اندازه کوچک میشود و قیمت آن نیز کاهش مییابد.
بهعنوان مثال در همین هارد Fork، پس از قیمتگذاری بیتکوین کش به ارزش 100 دلار، قیمت بیتکوین نیز در بازار به اندازه 100 دلار کاهش یافت. اما حالتهای مختلفی برای فورک بیتکوین کش میتوانست اتفاق بیوفتد که در ادامه آنها را شرح میدهیم.
حالتهای مختلفی که ممکن بود در فورک بیتکوین پیش بیاید چه بودند؟
حالت اول:
اگر در فورک بیتکوین، ماینرهای مخالف و موافق دارای قدرت یکسانی نبودند، هر دستهای که قدرت بیشتری را در اختیار داشت بهعنوان بیتکوین اصلی در دنیا شناخته میشد و بیتکوین دوم که قدرت ماین کمتری را در اختیار داشتند، بهعنوان یک کوین جدید مثل بقیه آلتکوینها تلقی میشد. بر همین اساس نیز قمت بیتکوین اصلی بشیتر از قیمت کوین جدید دیگر خواهد بود.
در این حالت و بعد از Fork به نسبت 1:1 کوین جدید به شما پرداخت میشد.
حالت دوم:
اگر در فورک بیتکوین، ماینرهای مخالف و موافق دارای قدرت یکسانی بودند، به این ترتیب دو عدد بیتکوین با قیمت قدرتهای یکسان بهوجود میآمد. این امر باعث میشد که قیمت بیتکوین نیز برای حفظ تعادل به نصف کاهش پیدا کند. اما تشخیص اینکه کدام بیتکوین اصلی در آینده خواهد بود امری بسیار دشوار میشد.
در این حالت نیز نسبت 1:1 از هر دوکوین در کیف پول شما واریز میشد.
حات سوم:
اگر در فورک بیتکوین، ماینرها باهم به یک اجماع کلی میرسیدند، تغییرات اعمال شده برروی بلاکچین ایجاد میشد و با ارائه یک آپدیت جدید کل شبکه مثل روز قبل به کار خود ادامه میداد و هیچ کوین جدیدی نیز ایجاد نمیشد. اصطلاحا یک فورک نرم صورت میگرفت.
فورک بیتکوین گلد (Bitcoin Gold)
فورک بیتکوین گلد یا بیتکوین طلایی، در اواخر سال 2017 در بلاکچین بیتکوین اتفاق افتاد که با مخالفتهای زیادی نیز همراه بود. فورک بیتکوین گلد با هدف مقیاسپذیری با تغییر الگوریتم ماینینگ بیتکوین و افزایش تعداد کاربران ارز دیجیتال شکل گرفت.
برخی از توسعه دهندگان بیتکوین معتقد بودند که بیتکوین علیرقم اینکه غیرمتمرکز است، اما فرآیند ماینینگ آن کاملا متمرکز و غیر عادلانه است. آنها معتقد بودند که ماینینگ بیتکوین بسیار سودمند است اما نحوه توزیع آن عادلانه نیست زیرا برای بدست آوردن سود از استخراج بیتکوین، یا باید هزینههای هنگفت و زمان زیادی را برای تولید دستگاههای ماینینگ (Asic) خود سرمایهگذاری کنند یا در این فرآیند شکست بخورند. اما آنها پیشنهاد دادند که با پذیرش الگوریتمهای جدید برای فرایند ماینینگ بیتکوین، شاخهای جدید به نام بیتکوین گلد (BTG) را ایجاد کنند که باعث افزایش راحتی استخراج بیتکوین و همچنین افزایش کاربران آن در آینده خواهد شد. بر همین اساس نظریه فورک بیتکوین گلد شکل گرفت.
نتیجه فورک بیتکوین گلد
ماینرهایی که از این ایده حمایت میکردند نسبت به اجماع کل بیتکوین درصد کمی را شامل میشوند. بنابراین هارد فورک بیتکوین گلد نتیجه از قبل مشخصی داشت. طبق حالتهایی که برای فورک بیتکوین کش گفتیم، فورک بیتکوین گلد نیز از نوع جایزهای یا بهعبارت بهتر ایجاد کوین جدید بود. اما بهعلت اینکه میزان هش ریت (قدرت) کمتری از ماینرها از این ایده پشتیبانی میکردند، نتیجه این بود که بیتکوین گلد بهعنوان یک کوین مثل سایر آلتکوینهای بازار شد و بیتکوین نیز به مسیر خود ادامه داد.
فورکهای متفرقه بیتکوین
در تاریخچه بیتکوین فورکهای نوع سخت زیادی صورت گرفته که بهدلیل کم بودن قدرت (هش ریت) ماینرها اصلا به چشم نیامدهاند. از جمله این فورکها میتوان به Bitcoin Diamond, Bitcoin Dark, Bitcoin Unlimited, Bitcoin XT و... بسیاری دیگر همهگی جز پروژههای بسیاری کوچکی بودند که در ادامه با کاهش مقبولیت در بازار مواجه شدند.
سخن آخر
با وجود اینکه فورکها جزی اجتناب ناپذیر از بازار ارزهای دیجیتال هستند، برخی از آنها بسیار موفق و مفید و برخی دیگر هم محکوم به نابودی هستند. فورکها در ارزهای دیجیتال منتهی به بیتکوین نمیشود و روی کوینهای دیگر بازار نیز بنا به شرایط مختلف اعم از امنیتی و تغییرات کاربردی، فورکهای متعددی صورت پذیرفته است. نکتهای که در فورکهای بیتکوین میتوان به آن اشاره کرد این است که اگر تعداد این فورکها بیش از اندازه شود میتواند بهجای تاثیر مثبت باعث از هم گسیختگی در بلاکچین بیتکوین شود. اما تاریخ ثابت کرده که بیتکوین اصلی همواره راه خود را ادامه میدهد.
خیلی خوب بود