معاملات آتی چیست؟ خرید و فروش در بازار مشتقه چگونه است؟ قرارداد آتی یک قرارداد قانونی است که به موجب آن توافق می‌شود در زمان آینده یک کالا به قیمت از پیش تعیین‌شده معامله شود.
هر قرارداد آتی چهار رکن اساسی دارد:
- کالای مشخص: مثلا شما قرارداد می‌کنید که در آینده گندم دریافت کنید. فروشنده نمی‌تواند به شما جو تحویل بدهد.
- قیمت مشخص: فرض کنید قرار گذاشته‌اید که سال آینده گندم را از قرار کیلویی 100 تومان بخرید. قیمت بازار آزاد هر اندازه که باشد، فروشنده باید همان 100 تومان را از شما بگیرد. چه گندم یک ریال شده باشد چه هزار تومان.
- کیفیت مشخص: اگر شما بر سر یک استاندارد کیفی توافق کرده‌اید (متناسب با برگه آزمایشگاه استاندارد) فروشنده باید همان درجه کیفی را تامین کند.
- زمان مشخص: مهم‌ترین رکن قرارداد آتی، یک زمان مشخص است که در آن باید کالای خود را دریافت کنید.
قرارداد آتی در پوست گردو
اگر حوصله ندارید تمام این مقاله را بخوانید تنها با خواندن این چهار بند با کلیت قرارداد آتی آشنا خواهید شد:
- قرارداد آتی یک قرارداد است که به موجب آن کالایی در زمان آینده با قیمت مشخص، در تاریخ مشخص معامله می‌شود.
- خریدار می‌تواند قرارداد خود را به شخص دیگر واگذار کند. هر قدر به زمان تحویل نزدیک شویم، قیمت قرارداد به قیمت بازار نزدیک‌تر می‌شود. همچنین پیش‌بینی عمومی از قیمت کالا در زمان سررسید بر قیمت قرارداد آتی اثر دارد.
- به کمک قرارداد آتی خرید و قرارداد آتی فروش، شما می‌توانید در این بازار به شکل دوطرفه سود کنید. اگر فکر می‌کنید قیمت بالا می‌رود، موقعیت خرید می‌گیرید. اگر گمان می‌کنید که قیمت پایین می‌آید، موقعیت فروش می‌گیرید. اگر موقعیت فروش بگیرید حتما لازم نیست کالا را تحویل دهید، بلکه می‌توانید قرارداد را به فروشنده‌ای دیگر واگذار کنید.
- در این بازار امکان استفاده از اهرم وجود دارد. یعنی با پرداخت وجه یک واحد کالا، می‌توانید بیشتر از یک واحد کالا را بخرید یا بفروشید. مثلا پول یک سکه را بدهید، اما قرارداد خرید ده سکه را بگیرید. به این ترتیب اگر قیمت سکه طلا ده درصد بالا برود، شما 100% سود می‌کنید. (چون اهرم 10 دارید.)
- شرکت‌ها از قرارداد آتی استفاده می‌کنند تا هزینه انبارداری را کاهش دهند و ریسک نوسان‌های قیمت مواد اولیه و محصول نهایی را از میان بردارند.
وظایف خریدار و فروشنده در قرارداد آتی
هر قرارداد آتی یک خریدار و یک فروشنده دارد. در مثالی که زدیم، شما خریدار گندم و یک کشاورز فروشنده گندم است.
در زمان سررسید خریدار موظف به تسویه وجه معامله است.
فروشنده نیز موظف است در این زمان کالای مورد معامله را تحویل دهد.
هیچ‌کدام از دو طرف حق ندارند نسبت به تسویه وجه یا تحویل کالا کوتاهی کنند.
درک مفهوم معاملات مشتقه
قرارداد آتی به هیچ عنوان مفهوم مدرنی نیست. ایرانیان باستان، رومی‌ها و مصری‌ها قراردادهایی داشتند، شبیه به آنچه امروز قراردادی آتی می‌نامیم.
در ژاپن قرارداد آتی برنج مرسوم بود. مزرعه‌داران برای فروختن برنج در سال‌های آتی و دریافت وجه در همان زمان قراردادهایی تنظیم می‌کردند.
در هلند، برگه‌های قرارداد آتی گل لاله به صورت اوراق بهادار معامله می‌شد. این اولین نمونه از شکل امروزی قراردادهای مشتق‌شده بود.
یک مثال ساده از قرارداد آتی
فرض کنید با هم رفته‌ایم شمال. در راه برگشت از یک کارخانه شالی‌کوبی، 100 کیلو برنج می‌خریم از قرار هر کیلو 30 هزار تومان. 3 میلیون تومان پول می‌دهیم و 5 گونی 20 کیلویی می‌گیریم. این یک معامله نقدی است.
اما به‌غیر معاملات نقدی عادی، معاملات دیگری هم قابل تصور است که به آن‌ها معاملات مشتقه می‌گوییم.
معروف‌ترین مثال از مشتقه، خرید نسیه است. یعنی 5 گونی برنج را می‌گیریم و قول می‌دهیم که تا زمانی مشخص، پول را واریز کنیم.
اما قرارداد آتی با قرارداد نسیه تفاوت دارد. عمده تفاوت این است که کالا، در زمان تسویه وجه تحویل داده می‌شود.
معاملات آتی به عنوان یک ابزار مشتقه
اما قرارداد آتی به چه صورت است؟
تصور کنید که ما سالی 100 کیلو برنج مصرف داریم. اگر الان 200 کیلو بخریم، برای انبارکردن و نگه‌داری برنج‌ها دچار مشکل می‌شویم.
با برنج‌فروش قرار می‌گذاریم که سال دیگر که شمال آمدیم 100 کیلو برنج دیگر به ما بدهد، پولش را هم همان موقع بدهیم. برنج‌فروش قبول می‌کند که این کار را از قرار هر کیلو 36 هزار تومان انجام دهد.
سال دیگر ما باید 3.6 میلیون بپردازیم و 100 کیلو برنج با کیفیت مشخص تحویل بگیریم. این یک قرارداد آتی است. (البته در دید تخصصی، قرارداد آتی با پیمانی که در این مثال زدیم تفاوت دارد. برای سادگی و قابل فهم شدن موضوع، از این مثال استفاده شد.)
بعد از سه ماه متوجه می‌شویم که ما برنج لازم نداریم. از طرفی قیمت برنج به هر کیلو 40 هزار تومان رسیده است. قرارداد خود را به قیمت هر کیلو 2 هزار تومان به شخص دیگری می‌فروشیم. حالا او می‌تواند با این قرارداد به برنج‌فروش مراجعه کند، 36 هزار تومان بپردازد و برنج بگیرد. هر کیلو برنج برای او 38 تومان تمام خواهد شد. ما 200 هزار تومان سود کرده‌ایم. خریدار جدید هم در مجموع 200 هزار تومان کم‌تر برای خرید برنج پرداخت می‌کند.
اما شاید قیمت برنج در این مدت پایین بیاید. مثلا به هر کیلو بیست هزار تومان برسد. در این صورت ما ضرر کرده‌ایم. چرا که باید برنج را 16 هزار تومان گران‌تر از قیمت بازار بخریم.
وجه تضمین در قرارداد آتی
فرض کنید قیمت برنج به 20 هزار تومان رسیده و شما قرار گذاشته‌اید که برنج را 36 هزار تومان بخرید. چه کار می‌کنید؟ به احتمال زیاد سال دیگر برنامه شمال را لغو کنید و برای گرفتن برنج مراجعه نکنید. فروشنده از تصمیم شما بی‌خبر است و برنج را آماده می‌کند. اما برنج‌ها روی دستش می‌ماند.
برای این که خریدار یا فروشنده معامله را یک‌طرفه فسخ نکنند، یک مبلغ به عنوان وجه تضمین نزد یک امین می‌گذارند.
مثلا هر کدام از شما، برای خرید 100 کیلو برنج، 300 هزار تومان پیش یک شخص می‌گذارید. اگر شما برای تحویل گرفتن برنج مراجعه نکنید، 300 هزار تومان شما به عنوان جریمه به فروشنده داده می‌شود. اگر هم فروشنده برنج را تحویل ندهد، شما جریمه دریافت می‌کنید.
در این مثال، شما معادل 10 درصد قیمت کل معامله را وجه تضمین قرار داده‌اید.
طبیعی است که اگر قیمت برنج ده درصد کم شود، برای شما فرقی نمی‌کند که بروید و برنج را تحویل بگیرید، یا معامله را فسخ کنید و جریمه پرداخت کنید. در این حالت می‌شود معامله را فسخ‌شده فرض کرد. در این معامله، فروشنده به اندازه وجه تضمین شما سود کرده است.
شما از کاهش 10 درصدی قیمت چقدر ضرر کرده‌اید؟ 100%! چطور؟ کل پولی که پرداخت کرده بودید 300 هزار تومان بود، که تمام آن را از دست داده‌اید.
اهرم در معاملات آتی
فرض کنید که می‌دانید قرار است به زودی قیمت برنج بیست درصد افزایش پیدا کند. شما ده میلیون تومان پول دارید. اگر تمام این پول را برنج بخرید و پس از گران شدن به بازار عرضه کنید، 2 میلیون تومان سود می‌کنید.
اما فرض کنید که یک قرارداد آتی برنج با اهرم 10 ببندید. در این صورت با ده میلیون وجه تضمین می‌توانید معادل 100 میلیون تومان برنج بخرید. اگر برنج 20 درصد گران شود، حالا شما 20 میلیون تومان سود می‌کنید. یعنی با ده درصد افزایش قیمت، پول شما سه برابر می‌شود.
اما برعکس این ماجرا هم صادق است. اگر قیمت برنج ده درصد کاهش پیدا کند، شما ده میلیون تومان ضرر می‌کنید. یعنی کل پول خود را با یک منفی ده درصد از دست می‌دهید.
می‌بینید که بستن قرارداد آتی (یا خریدن قرارداد دیگران) همان اندازه که می‌تواند سودآور باشد، پرریسک نیز هست.
فرق معامله آتی و فوروارد در چیست؟
گاهی به معاملات فوروارد، پیمان آتی (در مقایسه با قرارداد آتی) نیز می‌گویند. اما آیا می‌دانید معامله فوروارد با فیوچر چه فرقی دارد؟
اگر در اینترنت تفاوت معاملات آتی و فوروارد را جستجو کنید، ممکن است به تفاوت‌های بربخورید که هیچ‌کدام درست نیستند.
فرق معامله آتی و فوروارد؟
معامله آتی و فوروارد در عمل هیچ تفاوتی با هم ندارند.
در هر دو قرارداد، دو نفر، برای معامله یک دارایی در زمان آینده به یک توافق می‌رسند. تنها تفاوت در یک چیز است.
قرارداد آتی یک قرارداد استانداردشده است که در یک بازار متشکل (مثل بورس) داد و ستد می‌شود.
قرارداد فوروارد یک قرارداده استانداردنشده است که بین دو شخص (Over The Counter) انجام می‌شود.
برتری معاملات فوروارد (پیمان آتی) به فیوچر (قرارداد آتی) در این است که در پیمان فوروراد، مفاد قرارداد برمبنای امکانات و نیازهای طرفین تنظیم می‌شود.
برتری معاملات استاندارد آتی نیز در استانداردبودن و ضمانت قوی اجرایی آن است.
فرق قرارداد آتی با پیمان کالی به کالی
پیمان کالی به کالی یا نسیه به نسیه، نوعی قرارداد است که در آن دو طرف تفاوق می‌کنند که کالایی مشخص را در زمانی مشخص به قیمت روز معامله کنند.
مثلا من و شما قرار می‌گذاریم که سال آینده، ماشین شما را به قیمت روز بخرم. اگر قیمت خیلی کم شده بود و مثلا به یک میلیون تومان رسید، شما موظف به فروش آن هستید. اگر قیمت خیلی بالا رفته و مثلا به 10 میلیارد رسیده بود، من موظف به خرید به همین قیمت هستم.
در فقه اسلامی به دلیل عدم‌قطعیت و ریسک پنهان بالا، این معامله حرام است.
در معامله آتی، قیمت، کالا، زمان و کیفیت کاملا مشخص است.
فرق قرارداد آتی با آپشن
دوباره به مثال قبل بر می‌گردیم.
من و شما قرار می‌گذاریم که سال آینده، من اختیار داشته باشم ماشین شما را به قیمت 200 میلیون تومان بخرم.
اگر قیمت خیلی بالا رفته بود، شما موظف هستید پیشنهاد خرید 200 میلیون تومانی را بپذیرید. اما اگر قیمت خیلی پایین آمده بود، من اختیار دارم که ماشین را نخرم. برای شما چه اتفاقی می‌افتد؟ درست است که ماشین ارزان شده، اما پول معامله اختیار خرید گیرتان می‌آید و ضرر شما کم می‌شود.
اختیار فروش، برعکس این داستان است.
قرار می‌گذاریم که سال آینده شما مختار هستید ماشین خود را به قیمت 200 میلیون تومان به من بفروشید. اگر قیمت پایین آمده بود، من موظفم ماشین را 200 میلیون بخرم. اما اگر قیمت بالا رفته بود، شما حق دارید از فروش ماشین صرف‌نظر کنید.
پس تفاوت اختیار خرید و فروش با قراردادی آتی در اختیار فسخ یک‌طرفه است.
از نظر شرعی، اختیار معامله مجاز است.
معامله قراردادهای آتی
برای انجام معاملات آتی باید به بازار آتی مراجعه کنید و البته به کد مشتقه نیاز دارید.
در بازار سهام دیده‌اید که افراد درخواست خرید و فروش خود برای یک سهم را پیشنهاد می‌کنند. شما با توجه به تشخیص و نیاز خود می‌توانید اقدام به خرید یا فروش سهام کنید.
در بازار آتی خرید و فروش معنا ندارد. اصطلاح درست‌تر برای معاملات آتی، گرفتن موقعیت (Position) خرید یا فروش است.
در موقعیت خرید، شما خریدار یک کالا در زمانی آتی خواهید شد.
در موقعیت فروش، شما متعهد فروش این کالا هستید.
حالا اگر من یک موقعیت خرید در یک زمان مشخص دارم و یک موقعیت فروش در همان زمان بگیرم، عملا موقعیت من بسته می‌شود. چرا؟ چون باید کالایی را در یک تاریخ بخرم که فروشنده آن در همان تاریخ هستم. عملا نه چیزی می‌خرم و نه چیزی می‌فروشم.
آربیتراژ در بازارهای آتی
فرض کنید کالای مورد معامله در بازار آتی، سکه طلا باشد و نیز فرض کنید که قیمت نقدی (ماه بهمن) سکه در بازار 10 میلیون تومان است.
به قیمت‌ها در قراردادهای ماه‌های بعد نگاه می‌کنید:
- اسفند 11 میلیون تومان
- فروردین 12 میلیون تومان
- اردیبهشت 8 میلیون تومان
- خرداد 14 میلیون تومان
در این مثال ساده، می‌بینیم که قیمت اردیبهشت به طرز مشکوکی پایین است. در این ماه موقعیت خرید می‌گیریم و در ماه خرداد موقعیت فروش. چه اتفاقی می‌افتد؟ شما در اردیبهشت باید 80 میلیون تومان پرداخت کنید و 10 سکه خود را بگیرید. این قیمت قطعی است. حالا شاید قیمت بازار بالاتر یا پایین‌تر از این عدد باشد. مهم نیست. چرا که در ماه خرداد به قیمت قطعی 14 میلیون تومان سکه‌های خود را فروخته‌اید.
اردیبهشت می‌شود. سکه‌ها را تحویل می‌گیرید و 80 میلیون پرداخت می‌کنید. یک ماه بعد سکه‌ها را تحویل می‌دهید و 140 میلیون تومان می‌گیرید. به این ترتیب در یک ماه، 60 میلیون تومان کاسب شده‌اید. در حالی که اصل سرمایه شما در هنگام اتخاذ موقعیت، فقط 8 میلیون تومان بود.
آربیتراژ در دنیای واقعی
در یک بازار واقعی شما تنها کسی نیستید که به آربیتراژ و گرفتن سود بدون ریسک علاقه‌‌مند است.
به محض این که شما چنین فرصتی را می‌بینید، موقعیت‌های خرید و فروش خود را می‌گیرید. اما دیگران چه کار می‌کنند؟ آن‌ها هم می‌خواهند مثل شما آدم‌های زرنگی باشند و سود بدون ریسک بگیرند.
در دنیای واقعی اتفاقی که می‌افتد این است که تقاضا برای خرید در ماه اردیبهشت و فروش در ماه خرداد افزایش می‌یابد. در نتیجه قیمت ماه اردیبهشت بالا می‌رود و قیمت ماه خرداد پایین می‌آید.
البته توجه کنید که تنها ماه ارزان برای گرفتن موقعیت خرید در این مثال، اردیبهشت است، اما برای فروش، فرد مجبور نیست خرداد را انتخاب کند. پس از اندکی کاهش قیمت در ماه خرداد، افراد دیگر ممکن است به سراغ سررسید‌های فروردین یا تیر بروند.
در نتیجه میزان افزایش قیمت اردیبهشت به مراتب از کاهش قیمت خرداد خواهد بود.
برای شما چه اتفاقی می‌افتد؟ وقتی قیمت متعادل شد، یک موقعیت متضاد در ماه اردیبهشت می‌گیرید و موقعیت خود را می‌بندید و ظرف چند ساعت (یا چند روز) به سود قابل توجهی می‌رسید.
نکته بسیار مهم است که در این حالت شما مبلغی کم (مثلا 8 میلیون تومان) وجه تضمین پرداخت کرده‌اید و با رشد قیمت در نماد سکه اردیبهشت، 60 میلیون تومان سود گرفته‌اید. یعنی 750% سود کم‌ریسک فقط طی چند ساعت.
بله، بازار آتی همین اندازه جذاب و پرهیجان است.
معمولا توصیه می‌شود که سرمایه زیادی را به بازار آتی و آپشن نبرید. مثلا اگر 10 درصد پول خود را در این بازار وارد کنید، با اهرم ده می‌توانید به اندازه 100% پول خود قدرت داشته باشید. بسته به میزان تجربه، معمولا بین 1 تا 10 درصد پول برای این کار مناسب است.
نحوه خرید و فروش در بازار آتی
قراردادهای آتی دنیایی بسیار جذاب هستند که پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد.
در ایران بر روی کالاهایی مثل زیره، پسته و زعفران قرارداد آتی منتشر می‌شود. پیش‌تر آتی سکه هم وجود داشت که فعلا آن را تعطیل کرده‌اند، اما امید است که آتی سکه نیز دوباره به جریان بیفتد.
این دنیا به قدری گسترده است که نمی‌شود تمام مباحث مربوط به آتی را در یک مقاله آموزش بورس جای داد. به همین دلیل در تالاربورس یک دوره مجزا به نام دوره آموزشی آتی و آپشن درست کرده‌ایم که به کمک آن می‌توانید با این دنیای شگفت‌انگیز آشنا شوید.
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.
سلام عالی بود ممنون هزینه کلاس ها را لطفا به ایمیل من بفرستید
سلام
در لینک زیر می‌تونید دوره‌ها رو مشاهده کنید. https://talarebourse.com/products/