ورشکستگی صرافی FTX

صرافی FTX یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های متمرکز در دنیای کریپتوکارنسی است که ورشکستگی صرافی FTX در در تاریخ ۲۰ آبان ۱۴۰۱ موجب نوسانات شدید و در نهایت سقوط بازار رمزارزها شد.

صرافی FTX دومین صرافی بزرگ جهان بعد از بایننس بود و از این جهت اعتماد بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده بود، اما اشتباهات مدیریتی موجب ورشکستگی صرافی FTX شد و باعث شد تا سرمایه بسیاری از فعالان کریپتو از بین برود.

ورشکستگی صرافی FTX نه تنها سرمایه کاربران خود را از بین برد بلکه بسیاری از معامله‌گران و هولدرها را در معرض خطر قرار داد و شبکه سولانا به شدت از آن آسیب دید. بازار کریپتوها سقوط کرد و بیت‌کوین وارد کانال 15 هزار دلاری شد؛ اتفاقی که مثل یک کابوس برای دارندگان بیت‌کوین بود.

اما چه اتفاقی افتاد؟ چرا صرافی FTX ورشکست شد؟ ارتباط صرافی بایننس و FTX چه بود؟ و در نهایت چه راهکاری برای برون‌رفت از این بحران پیش روی کاربران این صرافی وجود دارد؟ همچنین آینده رمزارزها و بیت‌کوین پس از ورشکستگی صرافی FTX چه خواهد بود؟ در این مقاله به بررسی کامل موضوع ورشکستگی صرافی FTX پرداخته‌ایم.

صرافی FTX چیست؟

صرافی FTX یکی از بزرگترین صرافی‌های متمرکز جهان بود که توسط سم بنکمن-فرید (Sam Bankman-Fried) معروف به SBF (مدیرعامل صرافی FTX) ، گری وانگ (CTO) و نیشاد سینگ (رئیس بخش مهندسی) پایه‌گذاری شد.

سم بنکمن فارغ‌التحصیل دانشگاه MIT بود و در زمینه معاملات سهام و ارزهای دیجیتال دستی بر آتش داشت. از این رو تصمیم گرفت تا یک صرافی متمرکز با رویکرد و تأکید بر بازارهای مشتقه تاسیس کند. او خالق FTX TOKEN نیز بود. همچنین ایجاد ارتباط بین هولدرهای بزرگ در بازار ثانویه، استفاده از اهرم‌های بالا در معاملات و قراردادهای آتی از دیگر خلاقیت‌هایی بود که او در نظر داشت تا در FTX به آن‌ها پرداخته شود.

این سه نفر با یکدیگر در ابتدا شرکت آلامدا ریسرچ Alameda Research را تاسیس کردند که در زمینه تجارت کریپتو و فراهم کردن نقدینگی می‌پرداخت. در ادامه نیز صرافی FTX را با شعار «توسط تریدرها، برای تریدرها» راه انداختند.

رویای بنکمن و همکارانش به زودی رشد کرد و صرافی FTX به نقطه‌ای رسید که در کنار بایننس Binance و کوین بیس Coin base قرار گرفت و با آن‌ها رقابت کرد. ابتدا دفتر مرکزی این صرافی در هنگ‌کنگ بود که سپس به باهاما انتقال داده شد.

صرافی FTX به رشد و گسترش خود ادامه داد و از نوآوری‌هایی که در این پلتفرم معاملاتی ارائه شد، خرید و فروش توکن‌های سهام شرکت‌های بزرگ بود. این توکن‌ها همچون سهام شرکت‌ها بودند و بر اساس قیمت آن‌ها نوسان می‌کردند. به همین دلیل در صرافی FTX شما می‌توانستید توکن‌های سهام آمریکا مثل اپل را خریداری کنید و با آن معامله‌گری کنید.

سم بنکمن در مواقع مختلفی نیز خود را ظاهر می‌کرد و از جمله آن‌ها کمک به خیریه‌ها بود. او همچنین به تیم دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای اخیر 50 میلیون دلار کمک مالی کرد.

علاوه بر این بنکمن در میان طرفداران ارزهای دیجیتال نیز محبوب بود چراکه وقتی صرافی غیرمتمرکز سوشی سواپ Sushi Swap با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کرد، این سم بنکمن بود که با کمک‌های مالی خود موجب خروج این صرافی از بحران مالی شد.

تیم صرافی FTX به پروژه سولانا نیز علاقه زیادی نشان دادند و از سرمایه‌گذاران این پروژه بودند به صورتی که بخش زیادی از TVL (دارایی‌های قفل شده) سولانا توسط شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران صرافی FTX تأمین مالی شده بود.

در ادامه نیز بنکمن با همکاری سولانا بر روی صرافی سروم Serum که یکی از پیشرفته‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز با ابزارهای گوناگونی همچون معاملات مشتقه است، سرمایه‌گذاری کرد تا آنچه در فضای متمرکز با FTX به آن دست یافته است را در دنیای غیرمتمرکز نیز در دست بگیرد.

اما همه این رویاها برای جوانی 30 ساله که نزدیک به 18 میلیارد دلار ثروت داشت، در اثر اشتباهات مدیریتی به باد رفت و اکنون نام بنکمن در کنار فاجعه‌ای به نام ورشکستگی FTX شناخته می‌شود و وضعیتی همچون بنیاد لونا پیدا کرده است.

آغاز ماجرای ورشکستگی صرافی FTX

اما ماجرای ورشکستگی صرافی FTX از کجا شروع شد؟ و چه دلایلی موجب ورشکستگی این هولدینگ بزرگ اقتصادی شد؟ موضوع غافلگیرکننده این است که همه مسائل به شرکت اولی برمی‌گردد که بنکمن و همکارانش تاسیس کردند یعنی آلامدا ریسرچ.

آلامدا ریسرچ در زمینه تأمین نقدینگی فعالیت می‌کند و از این رو می‌تواند به عنوان پشتیبانی برای پروژه‌ها و شرکت‌ها و استارتاپ‌ها عمل کند اما باید این کار را با دارایی‌های نقدپذیر انجام شود.

به عنوان مثال اگر قرار است تا یک استیبل‌کوین برابر با دلار به عرصه کریپتوکارنسی وارد شود نیاز است تا در ابتدا به ازای هر توکن، یک دلار آمریکا در خزانه پروژه نگهداری شود. این موجب می‌شود تا تأمین نقدینگی به خوبی انجام گیرد زیرا دلار آمریکا به خوبی خرید و فروش می‌شود. همچنین در مورد طلا و اوراق قرضه نیز می‌توانیم چنین نظری داشته باشیم.

اما اگر پروژه‌ای بخواهد تامین نقدینگی خود را از طریق توکن خودش انجام دهد، چه اتفاقی می‌افتد؟ دقیقا همان بلایی سرش می‌آید که بر سر صرافی FTX آمد. زیرا این توکن‌ها و کوین‌ها به عنوان یک دارای قابل نقد شدن شناخته نمی‌شوند و ممکن است سرمایه‌گذاران نسبت به آن واکنش منفی نشان دهند.

دوم نوامبر ترازنامه شرکت آلامدا ریسرچ منتشر و مشخص شد که این شرکت مقدار زیادی توکن FTT که توکن بومی صرافی FTX است را نگهداری می‌کند. این موضوع نه تنها شک و شبهات زیادی را برمی‌انگیخت بلکه امکان کلاهبرداری را نیز افزایش می‌داد.

هنگامی که دارایی‌های یک شرکت نقد شوندگی نداشته باشند، هر لحظه امکان ورشکستگی آن در بازار کریپتو وجود دارد و این دقیقا پیام مقاله‌ای بود که سایت Coindesk منتشر کرد و از این رو وضعیت احساسی بازار را تحت تأثیر قرار داد.

این گزارش اولین ضربه به سام بنکمن بود و تنها سه روز بعد ردیاب Whale Alert که تراکنش‌های بزرگ را پیگیری می‌کند اعلام کرد که 23 میلیون توکن FTT به صرافی بایننس منتقل شد که برابر با 17 درصد از کل عرضه این توکن بود. در نتیجه معامله گران به شدت نگران شدند و فضای بازار نسبت به اتفاقاتی که در حال رخ دادن بود، منفی شد.

دعوای بایننس و FTX

به محض اینکه پای یک صرافی یا پلتفرم متمرکز به میان بیاید همه نگاه‌ها به واکنش‌های فعالان این عرصه به ویژه CZ مدیرعامل صرافی بایننس معطوف می‌شود. به ویژه اینکه این بار موضوع بر سر یک صرافی متمرکز است که حیثیت این بخش در بازار کریپتو را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

واکنش چانگ پنگ ژائو یا همان CZ این بار بسیار جالب و عجیب بود. ژائو در یک توییت با یادآوری موضوع لونا و بنیاد ترا اعلام کرد که ریسک حمایت از صرافی FTX را نمی‌پذیرد و می‌خواهد توکن‌های FTT را به فروش برساند. خبری که به شدت همه را بهت‌زده کرد.

پس از توییت ژائو بازار وحشت‌زده شده و نه تنها بیت‌کوین دچار تاثیر منفی از این خبر شد بلکه آلت‌کوین‌ها به شدت ریزش کردند. هنوز بازار به دنبال این بود که جا به جایی 23 میلیون توکن از طرف چه کسی انجام شده که در یک توییت دیگر ژائو اعلام کرد که این جابه‌جایی توسط بایننس انجام شد.

هفتم نوامبر 2021 روزی بود که صرافی FTX با بحران کاربران خود مواجه شد و بسیاری از سرمایه‌گذاران و معامله‌گران اقدام به خروج سرمایه خود از صرافی گرفتند و نزدیک به 500 میلیون دلار خروج استیبل‌کوین از این صرافی انجام شد.

در این میان سم بنکمن در توییت‌های خود تلاش کرد تا اوضاع را عادی جلوه دهد و اعلام کرد یک میلیارد دلار سرمایه اضافه وجود دارد تا جلوی ورشکستگی گرفته شود. این در حالی بود که بسیاری از کاربران در فضای مجازی اعلام می‌کردند که تراکنش‌های آن‌ها در صرافی FTX ناموفق بوده و نمی‌توانستند استیبل‌کوین‌های خود را از آنجا خارج کنند.

سپس بنکمن به ژائو حمله کرد و او را مقصر وضعیت فعلی دانست و از او خواست در بازار کریپتو به جای دشمنی بهتر است به نفع یکدیگر کار کنند. سپس به او پیشنهاد داد تا توکن‌های FTT را به قیمت 22 دلار خریداری کند که با جواب منفی ژائو رو به رو شد. جواب "نه" ژائو دوباره وحشت را به بازار برگرداند.

تریدرها و تحلیلگران این بار از رخ دادن اتفاقی مشابه ورشکستگی لونا و صفر شدن توکن‌های صرافی FTX گفتگو کردند که در نتیجه 30 درصد کاهش ارزش این توکن را در یک روز به همراه داشت. این بار هم بنکمن اوضاع را عادی جلوه داد و اعلام کرد که قرار است با بایننس به یک توافق برسند. البته ژائو نیز این را تلویحاً در یک توییت پذیرفت و دوباره آرامش به بازار برگشت. البته CZ تأکید کرد که هنوز توافق، نهایی نشده است.

روز بعد سایت آلامدا ریسرچ و چند شرکت دیگر از دسترس خارج شد. بنکمن توییت‌های مربوط به سلامت دارایی‌ها را حذف کرد. اعضای هیئت‌مدیره شرکت آلامدا استعفا دادند و فردای آن هم، ژائو نیز اعلام کرد که این توافق به سرانجام نخواهد رسید. این موضوع دوباره بازار کریپتو را متلاطم کرد.

ژائو با ارسال یک نامه به همکاران خود در بایننس تأکید کرد که به شدت تحت فشار هستند و باید جانب احتیاط را در نظر بگیرند. همچنین تأکید کرد که از توکن FTT دوری کنند و بر روی کار خود متمرکز شوند چراکه ورشکستگی صرافی FTX می‌تواند بر روی کار بایننس نیز تأثیرگذار باشد.

در روز 9 نوامبر بایننس اطلاعیه‌ای را منتشر کرد که هیچ توافقی با FTX نخواهد داشت و از اتفاقی که برای سرمایه‌گذاران صرافی FTX رخ داده بود، ابراز همدردی کرد. در همان روز بنکمن از سرمایه‌گذاران درخواست کرد تا 8 میلیارد دلار برای حمایت از FTX تامین کنند و به صورت شتاب‌زده در توییتر اعلام کرد که نیمی از این مبلغ به دست آمده است. اما واقعیت چیز دیگری بود.

کاربران FTX در پایان روز با یک پیغام از طرف صرافی مواجه شدند که به آن‌ها اعلام می‌کرد که نمی‌توانند دارایی‌های خود را برداشت کنند. پیغام عدم برداشت، آب پاکی را روی دست همه سرمایه‌گذاران ریخت و مشخص شد که صرافی FTX دیگر منابعی برای ارائه به کاربران خود در اختیار ندارد.

ورشکستگی صرافی FTX، استعفا و هک

کمتر از 48 ساعت سم بنکمن از سمت خود استعفا داد و صرافی FTX در یک اطلاعیه در روز 11 نوامبر 2022 اعلام ورشکستگی کرد. این ورشکستگی نیز صرفاً مربوط به ورشکستگی صرافی FTX نبود بلکه همه 130 شرکت گروه به جز معدودی از آن‌ها را در بر می‌گرفت. به عبارتی یک هلدینگ سرمایه‌گذاری و ارزهای دیجیتال از بین رفته بود.

جان ری (John Ray) جانشین بنکمن اعلام کرد که دلیل اعلام ورشکستگی صرافی FTX بازگرداندن سرمایه کاربران FTX از طریق قانونی با آزادسازی سرمایه‌های هلدینگ است. سام بنکمن نیز در یک توییت از کاربران عذرخواهی کرد.

اما کاربران FTX گویا نفرین شده بودند. عصر همان روز خبر هک این صرافی منتشر شد. حساب کاربران صفر شده بود و میلیون‌ها دلار از صرافی خارج شده بود و گفته می‌شد که نزدیک به 400میلیون دلار رمز ارز از صرافی خارج شده است. FTX به کاربران خود اعلام کرد که وارد سایت نشوند چون ممکن است که بدافزاری وارد سیستم آن‌ها شود.

این همه ماجرا نبود. سرمایه‌گذاران و معامله گران بار دیگر اعتماد خود را نسبت به بازار ارزهای دیجیتال از دست داده بودند و از این جهت دوباره کاهش قیمت ارزهای دیجیتال به ویژه آلت‌کوین‌ها را شاهد بودیم.

سم بنکمن در یک مصاحبه اعلام کرد که به اشتباه درخواست ورشکستگی صرافی FTX را داده است و این به دلیل مشاوره غلطی بوده که به او داده شده بوده است. او تاکید کرد که می‌شد بدون اعلام ورشکستگی، بازگرداندن دارایی کاربران را پیگیری کرد.

در این حین ویتالیک بوترین، بنیانگذار اتریوم در یک مصاحبه به بررسی اتفاقاتی که افتاده بود پرداخت و سپس تاکید کرد که باید صرافی‌های غیرمتمرکز جایگزین صرافی‌های متمرکز شوند.

بوترین هر چیزی که متمرکز باشد را نفی کرد و گفت می‌تواند مشکوک باشد که یادآور صحبت‌های جنجالی او در مورد صرافی‌های متمرکز است که گفته بود "بهتر است صرافی‌های متمرکز به جهنم بروند".

در این میان اظهارنظرهای ناامیدکننده‌ای نیز از سوی وکلای این پرونده منتشر می‌شد که بعضی از آن‌ها فرایند باز پس دهی بدهی‌های صرافی FTX را طولانی‌مدت و حتی نیازمند سال‌ها زمان می‌دانستند. نزدیک به یک میلیون نفر درگیر این پرونده هستند که باید سرمایه‌ای که در صرافی داشته‌اند به آن‌ها پرداخت شود.

درس‌هایی از ورشکستگی صرافی FTX

ورشکستگی صرافی FTX برای همه صرافی‌ها درس عبرت بود و اولین چیزی که مطرح شد این بود که دارایی‌های نقد شونده باید به عنوان پشتوانه یک صرافی در نظر گرفته شود. چیزی که در صرافی FTX به شدت پایین بود و میزان بدهی 9 میلیارد دلاری این صرافی 10 برابر منابعی بود که در اختیار داشت.

موضوع دوم تقلب‌هایی بود که در پشت صحنه صرافی‌های متمرکز می‌توانست، انجام شود. به عنوان مثال شرکت آلامدا ریسرچ پس از اینکه در چند معامله ضرر کرده بود از سرمایه کاربران صرافی FTX استفاده کرده بود.

علاوه بر همه این‌ها پرونده‌ای برای سم بنکمن باز شد که او از دارایی کاربران در FTX سوء استفاده شخصی کرده است، از جمله اینکه یک وام یک میلیارد دلاری از طریق واسطه آلامدا ریسرچ گرفته است. تمام این موارد توسط جان ری مدیرعامل فعلی FTX افشا شده و در حال پیگیری است.

ژائو در یک توییت اعلام کرد که دو درس بزرگ از ورشکستگی صرافی FTX گرفته است. اول اینکه توکن بومی صرافی بایننس به عنوان وثیقه در نظر گرفته نشود و دارایی‌های نقد شونده جایگزین آن شوند و دوم اینکه کسب‌وکارهای حوزه ارزهای دیجیتال به جای اخذ وام باید از منابع ارزی بزرگ استفاده کنند.

اتفاقی که در FTX افتاد به شدت بر اعتبار صرافی‌ها تاثیر گذاشت و کاربران بسیاری به فکر خروج سرمایه خود از صرافی‌های متمرکز افتادند. خبرهایی مبنی بر اینکه بعضی از صرافی‌ها محدودیت در برداشت ایجاد کرده‌اند به گوش می‌رسد و بعضی از صرافی‌ها دچار ضررهای غیرقابل جبرانی شدند.

سیل ویرانگر ورشکستگی صرافی FTX در دنیای کریپتوها

پس از ورشکستگی صرافی FTX بعضی شرکت‌های دیگر نیز دچار مشکل شدند که از جمله آن‌ها شرکت بلاک فای Block Fi بود که در ارتباط با صنعت رمزارز و FTX بود. همچنین پلتفرم وام دهی مپل فایننس (Maple Finance) روابط خود را با شرکت معاملاتی رمزارز Orthogonal قطع کرد و دچار کمبود منابع مالی شد.

آسیب بعدی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد شد و یکی از مهم‌ترین بازیگران این بخش یعنی صندوق سرمایه‌گذاری گری‌اسکیل (Grayscale) دچار خدشه شد. این صندوق که یک صرافی رمزارز بزرگ به نام جنسیس Genesis داشت، مجبور شد تا محدودیت در برداشت برای کاربران خود قرار دهد. همچنین درخواست وام اضطراری یک میلیارد دلاری داشت. جنسیس این درخواست را به بایننس داد اما ژائو آن را رد کرد.

قربانی بعدی سولانا بود که صرافی FTX از جمله سرمایه‌گذاران و تامین کنندگان آن محسوب می‌شد. 11 درصد از کل TVL سولانا و در بعضی پروژه‌های دیفای تا 90 درصد سرمایه قفل شده این اکوسیستم وابسته به صرافی FTX و شرکت‌های زیرمجموعه آن بود. با ورشکستگی صرافی FTX شاهد کاهش قیمت سولانا و برخی پروژه‌های آن همچون سروم بودیم.

شاخص ترس و طمع در بازار به ترس شدید رسید و بسیاری از معامله گران دست از معامله کردن برداشته‌اند و همچنان منتظرند تا ببینند وضعیت این بازار به چه سمت سویی می‌رود. بیت‌کوین به کف قیمتی دو ساله خود یعنی 15500 دلار رسید و در صورت شکست آن امکان رسیدن به 13500 دلار نیز برای بیت‌کوین وجود دارد.

ورشکستگی صرافی FTX به غول‌های ارز دیجیتال نیز رحم نکرد و اوراق قرضه صادر شده توسط صرافی ارز دیجیتال کوین‌بیس و همچنین شرکت مایکرو استراتژی (MSTR) به دلیل از بین رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران افت کردند. این موضوع موجب شد تا سهام شرکت کوین بیس به شدت افت کند و به پایین‌ترین حد خود از زمان عرضه اولیه 2021 برسد.

با برگزاری اولین جلسه دادگاه، مشخص شد که بسیاری از کارمندان صرافی و شرکت‌های دیگر اطلاعات دقیقی از نحوه کارکردهای مالی نداشته‌اند و در این زمینه بی‌تجربه بوده‌اند و امکان دست داشتن در این رسوایی بزرگ را دارند. همچنین سم بنکمن، صرافی را به سلطنت شخصی خود تبدیل کرده بوده و دیگر اعضا اختیار چندانی نداشته‌اند.

در نگاه سیاستمداران و دولتی‌ها نیز که نسبت به بازار رمزارزها مواضع معتدلی داشتند، به سمت مواضع تندتر و سخت‌گیرانه‌تر حرکت کردند و در بسیاری از موارد همچون استفاده از رمزارز در صندوق‌های بازنشستگی محدودیت‌هایی ایجاد کردند.

تاثیرات دیگری نیز این صرافی در نگاه مسئولان و مدیران داشت از جمله اینکه راستین بهنام (Rostin Behnam)، رئیس کمیسیون معاملات آتی کالای ایالات‌متحده (CFTC) اعلام کرد که اگر صرافی FTX زیر نظر SEC فعالیت می کرد، ورشکست نمی‌شد.

صرافی ارز دیجیتال FTX در شعبه استرالیای خود اعلام ورشکستگی نکرد، اما 40 درصد از نیروهای کار خود را تعدیل کرد. البته این صرافی اعلام کرد بیشتر برای پیشگیری از اتفاقات نادرست این کار را انجام داده و مشکلی از جهت نقدینگی ندارد.

با این حال دیگر فعالان بازار کریپتو نیز بیکار ننشستند و از بازار حمایت کردند. جاستین سان، مدیرعامل ترون و براد گارلینگ هاوس، مدیرعامل ریپل ابراز تمایل کردند تا دارایی‌های صرافی FTX را خریداری کنند و کارکنان شرکت‌های زیرمجموعه آن را استخدام کنند.

بایننس و دیگر صرافی‌ها با شفاف‌سازی‌های گوناگون در زمینه آن‌چین و پشتوانه‌هایی که دارند، به دنبال جلب اعتماد کاربران و جلوگیری از خروج پول از صرافی‌ها هستند. همچنین پروژه‌های گوناگون با توجه به نیازهای جامعه در حال به‌روزرسانی هستند.

بازار کریپتو نیز با وجود ریزش‌هایی که داشته تحت حمایت‌هایی نیز قرار گرفته است، از جمله اینکه کیتی وود، مدیر سرمایه‌گذاری آرک 1.5 میلیون دلار بیت‌کوین تراست (GBTC) از صندوق گری‌اسکیل خریداری کرد و به حمایت از این غول بزرگ بازار رمزارزها پرداخت که موجب شد بیت‌کوین شرایط بهتری در بازار پیدا کند.

آخرین نکته امیدوارکننده نیز در این زمینه تصمیم گلدمن ساکس برای سرمایه‌گذاری "ده‌ها میلیون" دلاری در رمزارزها بود که نشان می‌دهد این بازار همچنان برای بازیگران بزرگ کریپتو جذاب است.

جمع‌بندی ورشکستگی صرافی FTX

ظهور و سقوط صرافی متمرکز FTX از مهمترین رویدادهای کریپتوکارنسی بود و چند نکته مهم را در دل خود داشت. نخستین موضوع این بود که هر کجا وضعیت متمرکزی ایجاد شود باید نسبت به آن شک داشته باشیم، حتی اگر یکی از ثروتمندترین پلتفرم‌های معاملاتی جهان باشد.

نکته بعدی در مورد معامله گران و هولدرها و سرمایه‌گذاران است. همیشه در مورد ارزهای دیجیتال تاکید بر این است که سرمایه زیادی را در صرافی‌ها قرار ندهید، چراکه ممکن است قفل شود یا نتوانید آن‌ها را برداشت و مهم‌تر از همه اینکه صرافی‌ها ممکن است هک شوند.

همه این اتفاقات در مورد FTX رخ داد و بنابراین باید با دقت بیشتری رفتار کرد و حتماً از کیف پول‌های گوناگون برای حفظ سرمایه و هولد کردن استفاده کرد تا در معرض ریسک‌های گوناگون قرار نگیرید.

سومین نکته نیز مربوط می‌شود به زمستان کریپتوها که در آن قرار داریم. تا زمانی که بازار کریپتو در اوج خود قرار دارد، بسیاری از نواقص را نمی‌توان دید و پروژه‌های جعلی و کلاهبرداری به خوبی می‌توانند رشد کنند اما در زمستان و ریزش قیمت‌هاست که مشخص می‌شود کدام پروژه‌ها از اساس و بنیان قوی‌تری برخوردار هستند.

به طور کلی، می‌توان نیمه پر لیوان را دید و آن اینکه بازار رمزارزها روز به روز پخته‌تر می‌شود و اگرچه ممکن است اتفاقات ناگواری در این بازار بیفتد اما در نهایت به نفع همه است که در این بازار سره از ناسره جدا شود. هر چه جلوتر برویم قطعا قانون‌گذاری بیشتر می‌شود و روندهای بازار نیز منطقی‌تر و آگاهانه‌تر جلو می‌روند.

بنابراین درست است که سقوط صرافی FTX تأثیرات ناگواری بر بازارها گذاشت اما همچنان بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال زنده هستند و به حیات خود ادامه می‌دهند، پس اگر باور به این بازار دارید در آن بمانید و با مدیریت سرمایه مناسب و آموزش کافی به هولد و معامله بپردازید.