ضریب بتا سهم چیست و چطور محاسبه می‌شود؟

ضریب بتا سهم چیست؟ فرمول محاسبه آن چیست؟ ضریب بتا سهم یکی از مهم‌ترین ضرایب در خرید و فروش سهام است که البته در ایران نسبت به آن کم‌توجهی می‌شود. مثلا سایتی وجود ندارد (یا من نمی‌شناسم) که بتای سهم‌ها را به صورت روزانه گزارش کند.

حتما دیده‌اید که بعضی از سهم‌ها، در روزهای مثبت بازار مثبت هستند و در روزهای منفی، منفی.

اما سهم‌هایی هم هستند که عکس این رفتار را نشان می‌دهند. در منفی‌ها مثبت می‌شوند و در بازار مثبت قیمتشان کم می‌شود.

گروه سومی هم وجود دارند که مستقل از وضعیت بازار، راه خودشان را می‌روند.

این که یک سهم، نسبت به بازار چه رفتاری داشته باشد، به ضریب بتای آن بستگی دارد.

تعریف ضریب بتا سهم

در همین ابتدای کار، خوب است بگوییم که ضریب بتا برای یک مورد سرمایه‌گذاری، به تنهایی حساب نمی‌شود و به یک نقطه مرجع نیاز دارد.

در واقع ضریب بتا شاخصی است برای مقایسه عملکرد دو دارایی (یا یک دارایی و یک شاخص).

این که شاخص مرجع چه باشد، به خود شما بستگی دارد.

در آمریکا سهم‌ها با شاخص S&P500 مقایسه می‌شوند. در ایران معمولا استفاده از شاخص کل مرسوم است. اما شما می‌توانید شاخص صنعت، شاخص هم‌وزن و یا حتی دمای هوای اهواز را به عنوان نقطه مرجع بگیرید. منظور این که انتخاب شاخص، کاملا اختیاری است و به استراتژی سرمایه‌گذاری شما بستگی دارد.

ضریب بتا به ما می‌گوید که سهم یا دارایی مورد نظر، چقدر با شاخص ارتباط دارد. یعنی آیا مثبت بودن شاخص سهم را مثبت می‌کند؟ در روزهای منفی بازار، چه سهم‌هایی مثبت هستند؟ کدام سهم‌ها راهشان را از بازار جدا کرده و مستقل عمل می‌کنند؟

تفسیر ضریب بتا سهم

به سایت فیپ‌ایران، بخش صندوق‌ها بروید، می‌بینید که در یک جدول برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یک ضریب بتا ثبت شده است. معنی این عدد چیست؟

فرض کنید شاخص کل بورس را به عنوان مبنای محاسبه در نظر گرفته باشیم.

اگر ضریب بتا برای یک دارایی برابر با 1 باشد، یعنی این دارایی دقیقا مشابه شاخص کل رفتار می‌کند. گویی این دارایی به شاخص کل متصل شده باشد.

اگر ضریب بتا صفر باشد، یعنی ارتباطی میان رفتار سهم و شاخص وجود ندارد. در روزی که بازار مثبت باشد، ممکن است سهم ما هم مثبت بشود، یا نشود.

ضریب بتا اگر منفی یک باشد، یعنی سهم مورد نظر رفتاری عکس شاخص دارد. در هر روز منفی این سهم مثبت و در هر روز مثبت این سهم منفی است. البته توقع نداشته باشید که نمودار آن کاملا آینه نمودار شاخص باشد. اما جهت رفتارش برعکس جهت بازار است.

ضریب بتای بزرگ‌تر از یک، می‌گوید ارتباطی بین سهم و شاخص وجود دارد. اما شدت ارتباط وضعیت متفاوتی دارد. یعنی با رشد شاخص، سهم یا صندوق مورد نظر بیشتر از شاخص رشد می‌کند و در صورت افت شاخص، افت بیشتری را تجربه خواهد کرد.

توجه کنید که ضریب بتا، در طول زمان تغییر می‌کند و همواره یک عدد ثابت نیست. از طرف دیگر ضریب بتا در روند مثبت و منفی یکسان نیست. مثلا ممکن است تاثیر رشد شاخص بر دارایی ما، بیشتر از تاثیر افت آن باشد.

ضریب بتا می‌تواند از مثبت بی‌نهایت تا منفی بی‌نهایت تغییر کند.

ریسک بازار و ریسک سهم

می‌دانیم که سرمایه‌گذاری در بورس ریسک دارد. معنی این حرف این است که شاید سرمایه‌گذاری ما بیشتر از چیزی که انتظار داریم سود بدهد یا با زیان همراه شود. (بله، یک سوی ریسک بازدهی بیش از انتظار است.)

ریسک را به دو دسته سیستماتیک و غیرسیستماتیک تقسیم می‌کنیم.

ریسک سیستماتیک، ریسک بازار است. سهم خوبی خریده‌اید، اما بازار منفی است و سرمایه‌گذاری شما با زیان همراه شده است. همچنین ممکن است بازار مثبت باشد و سهمی بد، بازدهی جذابی داشته باشد.

ریسک غیرسیستماتیک به پرتفوی انتخابی شما مربوط است نه به کلیت بازار. یعنی آیا در پرتفوی خود سهم‌های خوبی دارید یا نه.

اگر ضریب بتا در پرتفوی شما نزدیک به یک باشد، ریسک بازار به پرتفوی شما نیز منتقل خواهد شد. (در سرمایه‌گذاری شاخصی وضعیت چنین است.) اما یک پرتفوی با بتای صفر، از نوسانات بازار اثر نمی‌پذیرد و مستقل از حال و روز کلی بورس، راه خودش را می‌رود.

ضریب بتا به ما کمک می‌کند که میزان ریسک سیستماتیک را مدیریت کنیم. هدف از بین بردن ریسک سیستماتیک نیست. اتفاقا در یک بازار گاو، داشتن پرتفویی با بتای بزرگ‌تر از یک، به شما امکان می‌دهد که هم‌پای بازار حرکت کنید، اما بیشتر از شاخص بازدهی بگیرید. چنین پرتفویی برای بازار خرس، ترسناک است.

ضریب بتا سهم باید چقدر باشد؟

پاسخ این سوال به استراتژی شما بستگی دارد.

اگر می‌خواهید روی شاخص سرمایه‌گذاری کنید، بتای یک برای شما ایده‌آل است. اگر می‌خواهید اثر نوسان‌های شاخص در پرتفوی خود را تقویت کنید، بتا را بالاتر از یک ببرید. اگر می‌خواهید در یک بازار منفی (که اطمینان دارید منفی خواهد بود) سود کنید، سراغ بتای منفی بروید. چنانچه می‌خواهید پرتفوی شما مستقل از جو عمومی بازار باشد، بتا را صفر کنید.

سهمی با بتای بزرگ‌تر از یک، سهمی تهاجمی به حساب می‌آید. در بازار منفی، سهم تهاجمی بتای کوچک‌تر از منفی یک دارد.

سهم تدافعی، سهمی با بتای نزدیک به صفر است.

روش محاسبه ضریب بتا سهم

برای محاسبه ضریب بتا به اطلاعات روزانه قیمت سهم و شاخص کل (یا هر شاخص دیگری که خودتان دوست دارید) نیاز داریم.

می‌توانید نماد مورد نظر را از سایت ره‌آورد پیدا کنید و از قسمت سایر، روند معاملات را بیاورید.

مرحله اول

این اعداد را در اکسل وارد کنید.

مرحله دوم بازدهی روزانه سهم و شاخص

بازدهی روزانه سهم و شاخص را حساب کنید.

برای این کار باید قیمت روز را از قیمت روز قبل کم کنید و بر قیمت روز قبل تقسیم کنید.

می‌توانید یک سلول را حساب کنید و این سلول را با ماوس پایین بکشید تا خودش بقیه سلول‌ها را خودکار حساب کند.

مرحله سوم فرمول ضریب بتا سهم

حالا آنجا است که باید همبستگی بین بازدهی دارایی مورد نظر با شاخص را بررسی کنیم. برای این کار باید از فرمول کواریانس بازدهی دارایی نسبت به شاخص، تقسیم‌بر واریانس دارایی استفاده کنیم.

دانشجوی علاقه‌مند می‌تواند در مورد مفهوم ریاضی کواریانس و واریانس مطالعه کند. الان این موضوع را کنار می‌گذاریم و با وارد کردن یک فرمول، ضریب بتا را استخراج می‌کنیم.

فرمول مورد نظر از این قرار است:

حواستان باشد که بجای آرایه 1 و 2، داده‌های مورد نظر خود را انتخاب کنید. چون من در اینجا آمار 30 روز را در نظر گرفته‌ام، فرمول برای من از 1 تا 30 خواهد بود.

همان‌طور که می‌بینید بتای دارایی مورد نظر من برابر با 0.93 شده است. یعنی این دارایی تقریبا مشابه شاخص کل عمل می‌کند و استقلال بسیار کمی دارد. پس برای سرمایه‌گذاری شاخصی، دارایی مناسبی به‌نظر می‌رسد.

پرتفوی بتا صفر

پرتفوی بتا صفر پرتفویی است که جمع وزنی بتای دارایی‌های موجود در پرتفوی برابر صفر شود. چنین پرتفویی از ریسک سیستماتیک بازار جدا شده است. یعنی چه بازار خوب باشد و چه بد، راه خودش را می‌رود.

فوق‌العاده‌ است، نه؟ اما درست شبیه به داستان‌های اسطوره‌ای، هر قدرت جادویی قهرمان با یک نفرین دردناک همراه است. (مثل Baldr که آسیب‌ناپذیر بود و درد حس نمی‌کرد، اما نمی‌توانست از طعم و بو هم لذتی ببرد و از این بابت در عذاب بود.)

اما نفرین پرتفوی بتا صفر چیست؟ بله درست حدس زدید، کاهش ریسک منجر شده که بازدهی پرتفوی هم کم شود و در نهایت به دارایی‌های بدون ریسک مثل اوراق درآمد ثابت نزدیک شود.

اینجا است که افسانه‌های یونان به کمک ما می‌آیند. (برای همین می‌گویم که برای سرمایه‌گذاری بهتر، رمان بخوانید.)

خدایان نفرین شده یونان، بالاخره می‌توانستند نفرین را در هم بشکنند و از نیروی طلسم بر علیه خودش استفاده کنند.

نفرین بتا صفر را هم می‌شود با خودش خنثی کرد و حتی آن را از پای درآورد!

نفرین بتای صفر

گفتیم که بتای رشد و نزول با هم برابر نیست. شکستن طلسم کار آسانی نیست، اما به زحمتش می‌ارزد.

برای این کار لازم است که برای سهم‌های دو بتا به دست بیاوریم. یکی برای بازار خرس و دیگری برای بازار گاو. (البته نه گاوی مثل بهار 99 که همه سهم‌ها همیشه مثبت 5 بودند. یک گاو مهربان‌تر). پرتفوی ما می‌تواند در بازار خرس بتا منفی شود و در بازار مثبت، بتا مثبت تهاجمی! مثلا اگر پرتفویی درست کنید که در بازار مثبت بتایی برابر 1.2 و در بازار منفی بتای 0.2- داشته باشد، شاهکار خلق کرده‌اید. شاخص مثبت می‌شود و شما بیشتر از بازار مثبت می‌خورید، بازار منفی می‌شود، با یک مثبت کوچک روز را به پایان می‌برید.

نکته پایانی درباره ضریب بتا سهم

کار آسانی نیست. سخت‌ترین قسمت این است که بتا به شکل پیوسته تغییر می‌کند و شاید عمر شاهکار شما چند هفته باشد. اگر بتوانید این ساختار را برای مدتی طولانی‌تر حفظ کنید، یکی از موفق‌ترین سرمایه‌گذاران تاریخ خواهید شد!

یک قسمت سخت ماجرا، پیدا کردن سهم‌های بتا منفی در بازار منفی است. برای این کار، به سهم‌های مثبت در روزهای منفی دقت کنید. از بین نامزدهای احتمالی، با محاسبه بتا، گزینه مناسب را پیدا کنید. بهترین گزینه، آن سهمی است که در بازار خرس بتا منفی است و در بازار گاو، شدت تهاجمش کاهش می‌یابد و بتایش به همان اندازه منفی نیست.

می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.