ضریب بتا چیست؟

همان‌طور که می‌دانید بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها با درجه‌ای از ریسک همراه هستند و شما کمتر سرمایه‌گذاری را می‌توانید پیدا کنید که بدون ریسک باشد. سرمایه‌گذاری‌هایی مانند سرمایه‌گذاری در بانک و یا خرید اوراق خزانه را می‌توان جزء سرمایه‌گذاری‌های بدون ریسک دانست که بازدهی اندکی دارند. در کشوری همانند کشور ما که شرایط تورمی بر آن حاکم است، بهتر است به دنبال سرمایه‌گذاری‌‌هایی باشیم که بتوانند ارزش پول ما را حفظ کنند. در این مقاله قصد داریم شما را با ضریب بتا، که معیاری برای ارزیابی میزان ریسک سیستماتیک یک سهم است، آشنا کنیم.

انواع ریسک

قبل از این که به سراغ مبحث اصلی برویم، توضیح کوتاهی در رابطه با انواع ریسک می‌دهیم. می‌توان گفت که ریسک عبارت است از احتمال بروز اختلاف، بین بازده مورد نظر ما و بازده واقعی یک سهم یا پروژه. تمامی طرح‌ها یا شرکت‌هایی که نمی‌توان به قطع یقین جریان‌های نقدی ورودی و خروجی آتی آن‌ها را پیش‌بینی کرد، با درصدی از ریسک همراه هستند. ریسک را می‌توان به دو نوع ریسک سیستماتیک و ریسک غیر‌سیستماتیک تقسیم کرد.

ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک (Systematic risk) که به آن ریسک بازار و ریسک غیر‌قابل حذف نیز می‌گویند، ریسکی است که نمی‌توان آن را از طریق تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری (پرتفوی) کاهش داد. یعنی ریسکی است که با بازار همراه است و به سهامی که توسط شما خریداری می‌شود ارتباط ندارد. ریسک سیاسی، اقتصادی و عواملی مانند تورم، از جمله ریسک‌های سیستماتیک هستند. برای مثال خبرهایی که پیرامون احتمال وقوع جنگ بین دو کشور منتشر می‌شود بر بازار سهام آن کشورها تاثیر منفی می‌گذارد. سهامی که شما خریده‌اید چه وضعیت بنیادی خوبی داشته باشد و یا این که سهام شرکتی بی‌بنیاد باشد، همه و همه تحت تاثیر این اخبار قرار می‌گیرند.

ریسک غیرسیستماتیک

ریسک غیرسیستماتیک (Unsystematic risk)، آن بخش از ریسک است که از طریق تنوع‌بخشی به سبد سرما‌یه‌گذاری قابل کاهش است. به این ریسک، ریسک حذف‌شدنی نیز می‌گویند. تنوع‌بخشی به سبد به این معنی است که دارایی‌های موجود در سبد سرمایه‌گذاری خود را از بازارها، گروه‌ها و صنعت‌های مختلف انتخاب کنیم تا در صورت بروز مشکل در یک صنعت یا بازار، کل سرمایه ما تحت خطر قرار نگیرد. این ریسک به نوع مدیریت شرکت، کیفیت و قیمت محصولات، فعالیت رقیبان و... وابسته است.

همان‌طور که در شکل بالا می‌بینید، میزان ریسک با افزایش تعداد سهام کاهش پیدا می‌کند. اما این کاهش با شیب ثابت انجام نمی‌شود، با توجه به نمودار می‌توان گفت که ریسک غیر‌سیستماتیک قابل کاهش است، اما ریسک بازار همیشه وجود دارد و با تنوع‌بخشی از بین نمی‌رود. پس اگر سبد سرمایه‌گذاری خود را متنوع کرده باشید، ریسک غیر‌سیستماتیک آن تقریبا صفر است و تنها دارای ریسک سیستماتیک است. پس باید متناسب با ریسک بازار، از سبد خود انتظار بازده داشته باشید.

در واقع بازده، پاداشی است که به خاطر پذیرش ریسک دریافت می‌کنیم. گفتیم بخشی از ریسک کل یک سهم را می‌توان بدون هیچ هزینه‌ای از طریق تنوع‌بخشی حذف کرد، بنابراین هیچ پاداشی بابت پذیرش این ریسک به شما تعلق نمی‌گیرد. بازدهی که به شما تعلق می‌گیرد تنها به دلیل پذیرش ریسک سیستماتیک (ریسک بازار) است. 

ضریب بتا چیست؟

ضریب بتا (Beta Coefficient) معیاری برای اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک یک سهم است. پس از اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک هر سهم، می‌توان ریسک سیستماتیک یک سبد سرمایه‌گذاری یا همان پرتفوی را نیز محاسبه کرد. برای مشخص کردن ضریب بتا، ریسک سیستماتیک آن سهم را با ریسک سیستماتیک بازار مقایسه می‌کنیم.

ضریب بتا چه اطلاعاتی در اختیار ما می‌گذارد؟

شما می‌توانید با مقایسه تغییرات بازدهی یک سهم با تغییرات بازدهی بازار (شاخص کل) در یک بازه زمانی مشخص، بتای یک سهم را محاسبه کنید.

هر چه این بازه زمانی طولانی‌تر باشد، عدد به‌دست آمده قابل اتکا‌تر است. بتای کل بازار معمولا برابر با یک در نظر گرفته می‌شود.

1. اگر بتا یک سهم برابر با یک باشد، به‌این معنی است که ریسک سیستماتیک سهم با ریسک بازار یعنی همان شاخص کل برابر است و تغییرات بازدهی مورد انتظار سهم نیز هم‌اندازه با تغییرات بازده مورد انتظار بازار خواهد بود. یعنی اگر بازده شاخص کل تغییرات مثبتی داشته باشد، این سهم نیز به همان اندازه تغییرات مثبت خواهد داشت و برعکس.
2. اگر بتای سهم بزرگتر از بتای بازار باشد (بتا بزرگتر از یک باشد)، یعنی ریسک سیستماتیک سهم بیشتر از ریسک سیستماتیک بازار (شاخص کل) است و انتظار می‌رود با تغییرات بازده بازار، بازده سهم، بیش از تغییرات بازده بازار تغییر کند. به سهم‌هایی که بتای آن‌ها بزرگتر از بتای بازار است، سهام تهاجمی گفته می‌شود. در زمانی که بازار رونق زیادی دارد، خرید این سهم‌ها توصیه می‌شود و سرمایه‌گذار می‌تواند بازدهی بیشتری نسبت به بازده بازار کسب کند.
3. اگر بتای سهم کوچکتر از بتای بازار باشد (بتا سهم کوچکتر از یک باشد)، می‌توان گفت که ریسک سیستماتیک سهم کمتر از ریسک سیستماتیک بازار است و بازده سهم نیز کمتر از بازده بازار تغییر خواهد کرد. به سهم‌هایی که بتای آن‌ها کوچکتر از یک است، سهام تدافعی گفته می‌شود. در رکود اقتصادی خرید این سهم‌ها توصیه می‌شود.

در واقع بتای یک سهم، حساسیت بازده آن سهم را نسبت به بازده کل بازار می‌سنجد. برای محاسبه ضریب بتا می‌توانیم از فرمول زیر هم استفاده کنیم.

در این فرمول در واقع تغییرات بازده سهم را نسبت به تغییرات بازده بازار، درحالی که بازده بدون ریسک را از هر دوی آن‌ها کم کردیم، محاسبه می‌کنیم. دلیل کم کردن نرخ بازده بدون ریسک نیز این است که بفهمیم اگر در دارایی ریسک‌دار سرمایه‌گذاری کنیم، چقدر بازده بیشتر از حالتی که در یک دارایی بدون ریسک سرمایه‌گذاری کنیم، دریافت خواهیم کرد.

به تفاضل بین بازدهی دارایی و نرخ بازده بدون ریسک، صرف ریسک دارایی گفت می‌شود. صرف ریسک دارایی، پاداشی است که به ازای پذیرش ریسک بیشتر به سرمایه‌‌گذار تعلق می‌گیرد. به تفاضل بین نرخ بازده بازار و نرخ بازده بدون ریسک، صرف ریسک بازار گفته می‌شود. در واقع صرف ریسک بازار، پاداشی اضافی است که در صورت قبول ریسک بازار به کل بازار تعلق می‌گیرد. بازده بدون ریسک معمولا برابر با نرخ بازده بانک‌ها در نظر گرفته می‌شود.

بازدهی یک سهم را چگونه حساب کنیم؟

برای محاسبه میزان بازدهی یک سهم، در مرحله اول از قیمت سهم در زمان حال (آخرین روز در بازه زمانی مورد نظر)، قیمت سهم در زمان مبدا را کسر می‌کنیم و اگر در بازه زمانی مورد نظر ما، شرکت سودی تقسیم (DPS) کرده بود، این سود را به تفاضل دو قیمت اضافه کرده و حاصل آن را تقسیم بر قیمت در زمان مبدا می‌کنیم. فرمول زیر، این توضیحات را نشان می‌دهد.

این فرمول به ما می‌گوید که اگر قیمت الان سهم را از قیمت خرید آن کسر کرده و به آن سود تقسیمی شرکت را (در صورت وجود) اضافه کنیم و در آخر نیز مقدار به‌دست آمده را بر قیمت خرید تقسیم کنیم، می‌توان بازدهی کل سهم را محاسبه کرد. اگر مقدار به دست آمده را در صد ضرب کنیم، درصد بازدهی به‌دست می‌‌آید.

مثال) فرض کنید سهامی را در قیمت ۲۰۰ تومان خریداری کرده‌اید، طی یک سال قیمت سهم از ۲۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان رسیده است. طی این دوره شرکت به ازای هر سهم، سودی معادل ۵۰ تومان نیز تقسیم کرده است، اگر شما ۵۰۰۰ عدد از این سهم را خریداری کرده بودی و الان در قیمت ۴۰۰ تومان قصد فروش آن را داشته باشید، در واقع بازدهی شما چند درصد بوده است؟

ابتدا تعداد سهم را در قیمت خرید ضرب می‌کنیم تا مبلغ خرید ما مشخص شود.

۱,۰۰۰,۰۰۰ = ۲۰۰*۵۰۰۰

سپس قیمت سهم در زمان فروش را ضرب در تعداد سهم می‌کنیم:

۲,۰۰۰,۰۰۰ = ۴۰۰*۵۰۰۰

با توجه به اطلاعات مسئله به ازای هر سهم ۵۰ تومان سود نقدی به ما تعلق گرفته، این سود نیز به عنوان بازده نقدی به بازده قیمتی اضافه می‌شود:

۲۵۰,۰۰۰ = ۵۰*۵۰۰۰

حالا داده‌های خود را وارد فرمول می‌کنیم:

۱.۲۵= ۱,۰۰۰,۰۰۰/(۲۵۰,۰۰۰+(۲,۰۰۰,۰۰۰-۱,۰۰۰,۰۰۰))

اگر این مقدار را ضرب در ۱۰۰ کنیم درصد بازده کل سهم را طی یک سال به‌دست آورده‌ایم. این کار را می‌توانیم بدون دخالت دادن تعداد سهمی که خریداری کرده‌ایم نیز انجام دهیم و همین مقدار به‌دست می‌آید. می‌توانیم بازده شاخص کل بازار را نیز به همین صورت حساب کنیم.

دوباره به بحث ضریب بتا برمی‌گردیم. ضریب بتا را می‌توان از طریق فرمول زیر هم محاسبه کرد.

توجه داشته باشید که بازه زمانی که برای بررسی داده‌ها و شاخص در نظر می‌گیرید باید یکسان باشد. هر چه این زمان طولانی‌تر باشد بتای دقیق‌تری محاسبه می‌شود. در مثال بالا داده‌های مربوط به ۵۰۰ روز را وارد محاسبه کردیم.

جمع‌بندی

توجه داشته باشید که قبل از خرید هر سهم می‌توانید میزان حساسیت بازده آن سهم را نسبت به بازده بازار بسنجید و با توجه به شرایط رونق یا رکود بازار،سهمی مناسب برای خرید انتخاب کنید. همان‌طور گفته شد بازده بازار برابر با یک در نظر گرفته می‌شود. با مقایسه ضریب بتا هر سهم با بتای بازار می‌توان فهمید که با تغییرات بازده بازار، بازده سهم به چه صورت تغییر خواهد کرد. برای مثال اگر بتای سهمی برابر با ۱.۲ باشد می‌توان گفت که تغییرات و نوسانات این سهم ۱.۲ برابر تغییرات بازار است. اگرچه جمع‌‌آوری این داده‌ها کمی دشوار است. اما  استفاده از اکسل، کار ما را راحت‌تر خواهد کرد. این مبحث کمی دشوار است، برای بهتر متوجه شدن آن بهتر است مقاله را چند بار بخوانید.

نظرات ارزشمند شما

لطفا اگر این مقاله برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.