تصور کنید حامد که به‌تازگی وارد دنیای ارزهای دیجیتال شده، با شور و اشتیاق مقداری بیت‌کوین خریده است. چند روز بعد، حامد با تیتر ترسناک یک خبر مواجه می‌شود: «فلان کشور خرید و فروش ارز دیجیتال را ممنوع کرد!» قیمت بیت‌کوین در عرض چند ساعت سقوط می‌کند و حامد وحشت‌زده به صفحه‌ی گوشی خیره می‌شود. او با خود فکر می‌کند: آیا باید سریع دارایی‌اش را بفروشد؟ اگر نفروشد ممکن است بیشتر ضرر کند؟ این نگرانی و دودلی که بر حامد حاکم شده، نمونه‌ای از همان چیزی است که در بازار به آن فاد (FUD) می‌گویند.
احتمالاً شما هم در اخبار یا شبکه‌های اجتماعی با شایعات یا خبرهای منفی روبه‌رو شده‌اید که باعث ترس، عدم قطعیت و شک در دلتان شده است. شاید از خود پرسیده باشید «منظور از FUD چیست» و چرا هر از گاهی بازار ارز دیجیتال اسیر این همه ترس و تردید می‌شود. فاد در اصل همان موج منفی و فضایی از نگرانی است که گریبان‌گیر سرمایه‌گذاران می‌شود و می‌تواند تصمیم‌های مالی ما را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله قرار است به زبان ساده بررسی کنیم که فاد چیست، از کجا پیداش می‌شود و چطور می‌توانیم جلوی تاثیرات منفی آن را بگیریم. با ما همراه باشید تا این موضوع مهم را قدم‌به‌قدم واکاوی کنیم.
فاد (FUD) چیست و از کجا آمده است؟
فاد (FUD) مخفف سه کلمه‌ی Fear, Uncertainty, Doubt به معنای ترس، عدم قطعیت و شک است. این عبارت در بازارهای مالی به فضایی اشاره دارد که در آن ترس و تردید بر ذهن معامله‌گران حاکم می‌شود. به بیان ساده، وقتی مدام اخبار منفی یا شایعات بدبینانه می‌شنوید و نمی‌توانید به درستی تصمیم بگیرید، شما درگیر پدیده‌ی فاد شده‌اید. اصطلاح FUD در دهه 1970 ابتدا در صنعت کامپیوتر برای توصیف تاکتیک ترساندن مشتریان از رقبا به‌کار رفت، اما امروز بیشتر در بازار ارزهای دیجیتال و سهام استفاده می‌شود.
در دنیای رمزارزها، هر وقت خبرهای نگران‌کننده (چه واقعی چه شایعه) منتشر می‌شود و ترس دسته‌جمعی ایجاد می‌کند، می‌گویند بازار دچار فاد شده است. برای مثال، شایعه ممنوع‌شدن بیت‌کوین توسط دولت‌ها، خبر هک‌شدن یک صرافی بزرگ یا توییت‌های منفی افراد مشهور می‌توانند عامل ایجاد FUD باشند. تازه‌کارها معمولاً بیشتر تحت تاثیر فاد قرار می‌گیرند چون تجربه کمتری دارند و سریع‌تر نگران می‌شوند. به همین دلیل دانستن معنی دقیق FUD و نحوه رفتار در برابر آن برای هر سرمایه‌گذار تازه‌کار ارز دیجیتال ضروری است.
به عنوان مثال، در سال‌های اخیر چندین بار خبر «ممنوعیت بیت‌کوین در چین» منتشر شده است. هر بار که چنین خبری پخش شد، بسیاری از افراد دچار ترس شدند و اقدام به فروش دارایی‌هایشان کردند. اما بعد مشخص شد این خبر بیشتر از آن‌که جدید باشد، تکرار اخبار گذشته یا شایعه بوده است. این یک نمونه کلاسیک از FUD در بازار رمزارز است که صرفاً با شایعه‌پراکنی، جو منفی ایجاد کرد.
چرا فاد (FUD) در بازار ارز دیجیتال به‌وجود می‌آید؟
حالا که دانستیم فاد چیست، خوب است بفهمیم FUD چگونه ایجاد می‌شود و چه کسانی آن را پخش می‌کنند. در بازار ارز دیجیتال، شایعات و اخبار منفی به‌سرعت مانند آتش پخش می‌شوند. چند عامل مهم در شکل‌گیری فاد نقش دارند:
- رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی: رسانه‌های خبری گاهی تیترهای منفی و ترسناک را بولد می‌کنند چون می‌دانند خبر بد مخاطب بیشتری جلب می‌کند. در شبکه‌های اجتماعی هم شایعات به‌سرعت دست‌به‌دست می‌شوند. مثلا یک توییت منفی درباره یک رمزارز می‌تواند در عرض چند ساعت ترس شدیدی ایجاد کند.
- عدم قطعیت در قوانین: بازار رمزارز هنوز در بسیاری کشورها قانون‌گذاری شفافی ندارد. هر خبر یا ابهام در مورد ممنوعیت، مالیات یا مقررات دولتی می‌تواند عدم اطمینان میان سرمایه‌گذاران ایجاد کند. این عدم قطعیت بستر مناسبی برای رشد FUD است.
- دست‌های پشت پرده (بازیگران بزرگ): گاهی نهنگ‌ها یا بازیگران بزرگ بازار عمداً فاد ایجاد می‌کنند. آنها با پخش شایعات منفی باعث افت قیمت می‌شوند و در قیمت‌های پایین دارایی بیشتری می‌خرند. به این روش، ایجاد ترس و بهره‌برداری از آن گفته می‌شود. هرچند اثبات این قضیه سخت است، بسیاری از فعالان بازار معتقدند برخی اخبار منفی هدفمند منتشر می‌شود تا به نفع عده‌ای تمام شود.
- روان‌شناسی جمعی: فراموش نکنیم که انسان‌ها موجوداتی احساسی هستند. وقتی دیگران می‌ترسند، ترس ما هم تحریک می‌شود. این واکنش زنجیره‌ای یکی از دلایل مهم گسترش FUD است. کافی است چند نفر شروع به فروش هیجانی کنند؛ دیگران با دیدن سقوط قیمت وحشت می‌کنند و آنها هم می‌فروشند. این چرخه ادامه می‌یابد و جو کلی بازار را منفی‌تر می‌کند.
آیا می‌خواهید همواره از ترفندهای کاربردی و آموزش‌های جذاب در زمینه‌های مختلف باخبر باشید؟
پس حتما صفحه اینستاگرام تالار بورس را دنبال کنید. در آنجا نکات کوتاه آموزشی، معرفی دوره‌ها و محتوای الهام‌بخش زیادی منتشر می‌کنیم که می‌تواند برای شما مفید باشد. با ما در اینستاگرام همراه باشید.
تاثیر FUD بر سرمایه‌گذاران و قیمت رمزارزها
وقتی جو ترس و عدم اطمینان بر بازار حاکم می‌شود، رفتار سرمایه‌گذاران نیز تغییر می‌کند. اثر FUD بر قیمت‌ها معمولاً به صورت کاهش ناگهانی نمودارها نمایان می‌شود. در این حالت چند اتفاق مهم رخ می‌دهد:
- فروش‌های هیجانی (Panic Sell): اولین تاثیر فاد این است که عده زیادی دست به فروش دارایی‌های خود می‌زنند، آن هم نه بر اساس تحلیل منطقی بلکه صرفاً از روی ترس. این فروش‌های هیجانی قیمت رمزارزها را پایین می‌آورد و افت قیمت دیگران را بیشتر می‌ترساند.
- کاهش ارزش بازار: با افزایش فشار فروش، ارزش کل بازار ارزهای دیجیتال کاهش می‌یابد. مثلا اگر خبر بدی درباره بیت‌کوین منتشر شود، فقط قیمت بیت‌کوین افت نمی‌کند؛ بلکه کل بازار نزولی می‌شود چون ترس از بیت‌کوین به آلت‌کوین‌ها هم سرایت می‌کند.
- فرصت برای خریداران ریسک‌پذیر: نکته جالب این است که همان‌طور که فاد عده‌ای را می‌ترساند، برای عده‌ای دیگر فرصت ایجاد می‌کند. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و باتجربه که تحت تاثیر هیجان نیستند، در دل همین بازار ترسناک ممکن است شروع به خرید کنند. معروف است که می‌گویند «وقتی همه می‌ترسند، طمع کن!» یعنی سرمایه‌گذار موفق کسی است که در اوج FUD و ترس عمومی، با تحلیل درست از فرصت استفاده کند. البته این کار نیاز به تجربه و اعصاب قوی دارد.
- تضعیف اعتماد تازه‌کارها: اثر منفی دیگر فاد این است که اعتماد سرمایه‌گذاران تازه‌وارد را نسبت به بازار خراب می‌کند. کسی که برای اولین بار وارد کریپتو شده اگر مدام خبر بد بشنود، ممکن است فکر کند بازار ارز دیجیتال یک جای بسیار خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی است و کلاً کنار بکشد. در حالی که بخش زیادی از این نوسانات ناشی از احساسات جمعی کوتاه‌مدت است و روندهای بلندمدت لزوماً این‌قدر ترسناک نیستند.
به طور خلاصه، FUD مثل نوعی ویروس احساسی در بازار عمل می‌کند. اگر جلویش را نگیرید، می‌تواند دامنه‌دار شود و ضرر زیادی به دارایی و اعتماد شما بزند. ولی اگر آن را بشناسید و یاد بگیرید کنترلش کنید، می‌توانید حتی از دل ترس دیگران به سود برسید!
چگونه اسیر فاد نشویم؟ (روش‌های مقابله با FUD)
اکنون به مهم‌ترین بخش بحث می‌رسیم: چگونه با FUD مقابله کنیم و نگذاریم ترس و شایعه، آینده سرمایه‌گذاری ما را خراب کند. خوشبختانه روش‌های موثری برای مدیریت این وضعیت وجود دارد. در ادامه چند راهکار کاربردی را به صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم:
- همیشه منبع خبر را بررسی کنید: اولین واکنش در برابر هر خبر منفی، چک‌کردن اعتبار آن است. آیا منبع خبر موثق است یا صرفاً یک کانال تلگرام یا توییتر غیررسمی آن را گفته؟ خیلی اوقات شایعات بی‌اساس به شکل خبر داغ پخش می‌شوند. پس قبل از هر تصمیمی، خبر را از منابع خبری معتبر یا سایت‌های رسمی پیگیری کنید. اگر خبر صحت نداشت، دلیلی برای ترسیدن نیست.
- دید بلندمدت داشته باشید: یکی از بهترین راه‌های غلبه بر FUD این است که افق دید خود را وسیع‌تر کنید. به جای تمرکز روی نوسانات یکی دو روز اخیر، عملکرد بلندمدت دارایی موردنظر را ببینید. مثلاً قیمت بیت‌کوین ممکن است در یک هفته ۱۵٪ افت کند (ترسناک است!) ولی در طول ۵ سال گذشته هزاران درصد رشد کرده است. اگر به آینده یک پروژه ایمان دارید، افت و خیزهای مقطعی نباید شما را از میدان به در کند.
- تحلیل و استراتژی داشته باشید: وقتی بر اساس تحلیل شخصی و استراتژی مشخص وارد معامله‌ای شده باشید، کمتر دچار شک و تردید می‌شوید. در مقابل، اگر بدون تحقیق کافی وارد بازار شوید، هر شایعه‌ای می‌تواند شما را بلرزاند. تحلیل بنیادی پروژه‌ها، دنبال‌کردن اخبار واقعی مرتبط با آنها و داشتن یک برنامه (مثلاً تعیین حد ضرر و هدف سود) باعث می‌شود در برابر طوفان فاد مقاوم‌تر باشید. اگر استراتژی دارید، به جای گوش‌دادن به سروصدای بازار به پلن خودتان عمل کنید.
- مدیریت ریسک را فراموش نکنید: ترس زمانی شدیدتر می‌شود که شما بیش از حد توان و تحمل خود سرمایه‌گذاری کرده باشید. همیشه توصیه می‌شود تنها با پولی وارد بازار شوید که تحمل از دست‌دادن قسمتی از آن را دارید. با این کار حتی اگر بازار نزولی شد، زندگی‌تان به خطر نمی‌افتد و می‌توانید منطقی‌تر تصمیم بگیرید. مدیریت ریسک یعنی متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری، تعیین حد ضرر منطقی و رعایت حجم position مناسب. وقتی ریسک‌ها کنترل‌شده باشند، FUD کمتر به شما آسیب می‌زند.
- از تصمیمات احساسی بپرهیزید: هرگاه حس کردید ترس یا عصبانیت دارد بر شما غلبه می‌کند، دست نگه دارید! در اوج هیجان (چه ترس چه طمع) تصمیم نگیرید. اگر لازم شد چند ساعت یا حتی چند روز به خودتان فرصت دهید تا آرام شوید. تصمیم‌های هیجانی در ۹۹٪ مواقع اشتباه از آب درمی‌آیند. با دور شدن موقت از بازار و انجام کارهای دیگر، به ذهن خود استراحت بدهید تا احساستان فروکش کند و دوباره منطقی فکر کنید.
- مطالعه و آموزش مداوم: هر چه دانش مالی شما بالاتر باشد، تسلط بیشتری بر اوضاع خواهید داشت. کسی که می‌داند چرخه‌های بازار چگونه کار می‌کنند و قبلاً فراز و نشیب‌ها را دیده، اسیر شایعه و جو نمی‌شود. سعی کنید از منابع معتبر آموزش ببینید، دوره‌های مرتبط را بگذرانید و تجربیات سرمایه‌گذاران موفق را بخوانید. آموزش دیدن بهترین پادزهر ترس است؛ چون ابهام را کم می‌کند و به شما قدرت تحلیل می‌دهد.
در دنیای سرمایه‌گذاری، دانش و آرامش دو بال موفقیت هستند. اگر دوست دارید بیشتر درباره مدیریت احساسات و تصمیم‌گیری درست در بازارهای مالی یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم همین حالا در دوره‌های آموزشی تالاربورس ثبت‌نام کنید. با آموزش دیدن می‌توانید با اطمینان و دانش بیشتری وارد بازار شوید.
در کنار این راهکارها، گاهی بد نیست به جنبه‌های روان‌شناسی بازار هم توجه کنیم. یادتان باشد ترس و طمع دو نیروی اصلی حرکت بازار هستند. زمانی که همه می‌ترسند، معمولاً قیمت‌ها در کف هستند و آینده می‌تواند بهتر شود. به همین ترتیب، وقتی همه بیش از حد خوش‌بین‌اند و بازار پر از خبرهای خوب (و شاید اغراق‌آمیز) است، شاید حبابی در حال شکل‌گیری باشد.
فاد (FUD) و فومو (FOMO): دو روی یک سکه احساسات
خوب است اشاره کنیم که فاد (ترس و شک) تنها احساس تاثیرگذار در بازار نیست؛ در سوی مقابل احساسی به نام فومو (FOMO) هم وجود دارد. فومو مخفف Fear of Missing Out یا ترس از دست دادن فرصت است. زمانی رخ می‌دهد که بازار به شدت صعودی است و افراد می‌ترسند از قافله عقب بمانند؛ در نتیجه بدون تحلیل و فقط از ترس جا ماندن، شروع به خریدهای هیجانی می‌کنند.
اگر فاد باعث فروش هیجانی در بازار نزولی می‌شود، فومو عامل خریدهای هیجانی در بازار صعودی است. هر دوی این‌ها دو لبه‌ی یک قیچی هستند که می‌توانند سرمایه‌گذار را نابود کنند. هنگام تصمیم‌گیری، همیشه حواس‌تان باشد که نه گرفتار ترس بیش از حد (FUD) شوید و نه اسیر طمع و هیجان کاذب (FOMO). سرمایه‌گذار موفق کسی است که تعادل احساسی خود را حفظ کند و اجازه ندهد جو بازار - چه منفی چه مثبت - عقل او را زایل کند. اگر بتوانید هم در دوران فاد خونسردی خود را حفظ کنید و هم در دوران فومو انضباط داشته باشید، مطمئن باشید در طولانی‌مدت نتایج بسیار بهتری نسبت به دیگران خواهید گرفت.
نتیجه‌گیری
فاد یا FUD همان فضایی از ترس و عدم اطمینان است که می‌تواند هر از گاهی بر بازارهای مالی به‌ویژه ارزهای دیجیتال سایه بیندازد. در این مقاله دیدیم که چگونه شایعات منفی، اخبار بد و احساسات انسانی دست به دست هم می‌دهند تا چنین وضعیتی ایجاد شود. اما نکته‌ی مهم اینجاست که ترس بخشی از بازی بازار است و قرار نیست هر کس در این فضا بترسد بازنده باشد. برعکس، اگر شما یاد بگیرید که فاد را به‌درستی بشناسید و مدیریت کنید، می‌توانید تصمیماتی بگیرید که دیگران در اوج هیجان قادر به گرفتنش نیستند.
به زبان ساده، رمز موفقیت در سرمایه‌گذاری داشتن انضباط و استراتژی است، نه دنبال کردن احساسات جمعی. هر زمان بازار دچار FUD شد، فرصت خوبی است که کیفیت تصمیم‌گیری خود را محک بزنید. آیا شما هم با موج منفی همراه می‌شوید و دارایی‌تان را حراج می‌کنید؟ یا برعکس، آرامش خود را حفظ می‌کنید و به برنامه بلندمدت خود پایبند می‌مانید؟ امیدواریم با خواندن این مقاله و به‌کارگیری راهکارهای گفته‌شده، دفعه‌ی بعد که جو منفی بر بازار حاکم شد شما جزو افراد آگاه و موفق باشید که هوشمندانه عمل می‌کنند نه احساسی.
سوالات پرتکرار (FAQ)
کلمه FUD مخفف حروف اول سه واژه‌ی Fear, Uncertainty, Doubt است که به معنی ترس، عدم‌قطعیت و شک می‌باشد. این اصطلاح به وضعیتی گفته می‌شود که ترس و تردید زیادی بر جو بازار حاکم شده باشد. وقتی می‌پرسیم "فاد چیست؟" در واقع منظورمان موجی از احساسات منفی (نگرانی، شک و بدبینی) است که میان سرمایه‌گذاران پخش شده است.
بهترین راه این است که همیشه منبع خبر را بررسی کنید. خبر را از چند منبع رسمی دنبال کنید تا ببینید صحت دارد یا خیر. اخبار FUD معمولاً از منابع نامعتبر یا کانال‌های شایعه‌پراکنی شروع می‌شوند و با کلمات اغراق‌آمیز همراهند. در مقابل، اخبار واقعی در رسانه‌های معتبر نیز تایید می‌شوند. اگر یک خبر خیلی تکان‌دهنده بود ولی هیچ منبع موثقی آن را گزارش نکرد، احتمالاً یک FUD یا شایعه بی‌اساس است.
گاهی بازیگران بزرگ بازار (مانند نهنگ‌ها یا موسسات سرمایه‌گذاری بزرگ) می‌توانند از ایجاد FUD سود ببرند. آنها با پخش شایعات منفی، قیمت‌ها را پایین می‌آورند و در قیمت‌های ارزان خرید می‌کنند. البته همیشه این‌طور نیست و همه اخبار منفی عمدی و ساختگی نیستند؛ اما قطعاً عده‌ای هستند که می‌دانند چگونه از ترس و هیجان دیگران به نفع خودشان استفاده کنند. به همین دلیل شما باید مستقل فکر کنید و اسیر جو نشوید.
اصلاح قیمت یک روند طبیعی در بازارهای مالی است که طی آن پس از یک دوره رشد، قیمت‌ها مقداری عقب‌نشینی می‌کنند تا انرژی تازه بگیرند. اصلاح معمولاً با دلایل منطقی (مثلاً شناسایی سود توسط معامله‌گران) رخ می‌دهد و بخشی از سیکل سالم بازار است. اما FUD ناشی از احساسات و ترس ناگهانی است و می‌تواند فراتر از یک اصلاح معمولی باشد. در اصلاح طبیعی، معامله‌گران حرفه‌ای آرامش خود را حفظ می‌کنند؛ ولی در فضاهای FUD حتی افراد با تجربه نیز ممکن است بترسند. به طور خلاصه، اصلاح فنی به داده‌ها و روند بازار مربوط است، اما FUD ریشه در احساسات و خبرهای ترسناک دارد.
شاخص ترس و طمع معیاری است که احساسات کلی بازار را در بازه‌ی بین ترس شدید تا طمع شدید اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص عددی بین 0 (نهایت ترس) تا 100 (نهایت طمع) به بازار می‌دهد. زمانی که این شاخص خیلی پایین باشد یعنی ترس زیادی در بازار وجود دارد که معمولاً با فضای FUD همسو است. برعکس، عددهای بسیار بالا نشان‌دهنده خوش‌بینی و شاید شکل‌گیری حباب (ناشی از فومو) است. پس می‌توان گفت این شاخص به طور غیرمستقیم وضعیت‌های FUD را نیز منعکس می‌کند. برای سرمایه‌گذاران، پیگیری این شاخص می‌تواند کمک کند زمانی که ترس بیش از حد یا طمع بیش از حد در بازار حاکم است را تشخیص دهند و تصمیم منطقی‌تری بگیرند.
خیر، هر بازاری که در آن سرمایه‌گذاری می‌شود می‌تواند دچار FUD شود. بورس سهام، بازار طلا، بازار مسکن و حتی بازار ارزهای خارجی همه در مواقعی دچار جو منفی و ترس فراگیر شده‌اند. به عنوان مثال در بورس هم بارها پیش آمده که شایعه ورشکستگی یک شرکت یا اخبار سیاسی منفی باعث ترس سهامداران شده است. بنابراین فاد یک پدیده انسانی و روان‌شناختی است که به نوع دارایی خاصی محدود نیست. البته در بازار کریپتو به دلیل نوسانات شدیدتر و جدید بودن فضا، وقوع FUD شایع‌تر است و دامنه اثر آن هم وسیع‌تر می‌باشد.
این بستگی به تحلیل و استراتژی شما دارد. اما به طور کلی فروش هیجانی تحت تاثیر ترس معمولاً تصمیم درستی نیست. بهتر است چند کار انجام دهید: اول آرامش خود را حفظ کنید و عجله نکنید. دوم، شرایط بنیادین دارایی خود را بررسی کنید؛ آیا چیزی واقعاً تغییر کرده یا این افت صرفاً به خاطر جو منفی است؟ اگر دلیل بنیادی برای سقوط نیست، معمولاً نگه‌داشتن دارایی و صبر کردن تصمیم منطقی‌تری است. البته حتماً به حد ضرر از پیش‌تعیین‌شده خود پایبند باشید. خلاصه اینکه نه وحشت‌زده بفروشید و نه بی‌خیال همه چیز شوید؛ با تحلیل و مطابق برنامه‌تان عمل کنید.