فرض کنید تازه وارد دنیای ارزهای دیجیتال شدهاید. یکی از دوستانتان با هیجان میگوید که روی یک آلتکوین جدید سرمایهگذاری کرده و سود خوبی به دست آورده است. شما کنجکاو میشوید که آلت کوین چیست و چه تفاوتی با بیتکوین دارد؟ از طرفی در شبکههای اجتماعی میبینید که همه از شروع آلت سیزن حرف میزنند و پیش خودتان میپرسید آلت سیزن چیست و چه زمانی آلت سیزن شروع میشود. شاید هم این سؤال برایتان پیش بیاید که بالاخره آلتکوین بهتر است یا بیتکوین؟ نگران نباشید! در این مقاله با زبانی ساده به تمام این پرسشها پاسخ میدهیم و راهنماییتان میکنیم چگونه از فصل آلتکوینها بهترین استفاده را ببرید.
آلتکوین چیست؟
به همه ارزهای دیجیتالی به غیر از بیتکوین، آلتکوین (Altcoin) گفته میشود. کلمه آلتکوین از ترکیب واژههای “Alternative” (جایگزین) و “Coin” (سکه) ساخته شده است. بعد از معرفی بیتکوین به عنوان اولین رمزارز دنیا، افراد زیادی تلاش کردند کوینهای دیگری بسازند تا جایگزین بیتکوین شوند یا امکانات بهتری نسبت به آن ارائه دهند. به این ترتیب کمکم صدها و سپس هزاران ارز دیجیتال جدید وارد بازار شد که همه آنها در دستهی آلتکوینها قرار میگیرند.

هر آلتکوین هدف خاصی را دنبال میکند. برخی از آلتکوینها دقیقا از روی کدهای بیتکوین کپیبرداری شدهاند و فقط تغییرات جزئی داشتهاند. گروهی دیگر با ایجاد بلاکچینهای کاملاً جدید، قابلیتهای نوآورانهای ارائه دادهاند. برای مثال، اتریوم یک آلتکوین نسل دوم است که امکان اجرای قراردادهای هوشمند را فراهم کرد؛ یا ریپل با هدف تسهیل پرداختهای بینالمللی به وجود آمد. به طور خلاصه، آلتکوینها تنوع بسیار زیادی دارند و هر کدام ممکن است کاربرد یا جامعه طرفداران مخصوص به خود را داشته باشد.
اگر در دنیای ارزهای دیجیتال تازهکار هستید، یادگیری مفاهیم پایه (مثل کوین، توکن و آلتکوین) بسیار مهم است. پیشنهاد میکنیم برای یادگیری اصولی مقدمات ارزهای دیجیتال، به دوره آموزش مقدماتی ارز دیجیتال تالاربورس مراجعه کنید تا با مفاهیم پایهای مثل آلتکوینها کاملاً آشنا شوید.
تفاوت آلتکوین و بیتکوین چیست؟
آلتکوینها بیتکوین را به عنوان پیشگام بازار ارزهای دیجیتال الگوی خود قرار دادهاند، اما در چندین زمینه با بیتکوین تفاوت دارند. در ادامه، به مقایسه بیتکوین و آلتکوینها میپردازیم تا متوجه شویم هر کدام چه ویژگیهایی دارند و برتری آلتکوینها نسبت به بیتکوین در چه جنبههایی میتواند باشد:
ویژگیها | بیتکوین (BTC) | آلتکوینها (سایر ارزها) |
قدمت و شهرت | قدیمیترین ارز دیجیتال (معرفی در ۲۰۰۹) و شناختهشده در سراسر دنیا. | جدیدتر هستند (اولین آلتکوینها از ۲۰۱۱ به بعد) و اکثرشان شهرت کمتری نسبت به بیتکوین دارند. |
سهم بازار (Dominance) | بیشترین سهم بازار را در اختیار دارد و معمولا ۴۰٪ تا ۵۰٪ از ارزش کل بازار رمزارزها متعلق به بیتکوین است. | هر آلتکوین به تنهایی سهم کوچکتری دارد، اما مجموع تمام آلتکوینها حدود نیمی از بازار را تشکیل میدهند. در دوران آلت سیزن سهم بازار آلتکوینها افزایش مییابد. |
نوسان قیمت | نوسان قیمت بالا اما نسبتاً پایدارتر از بیشتر آلتکوینها. افتوخیز آن معمولا کمتر از ارزهای کوچکتر است. | نوسانات بسیار شدیدتر؛ ممکن است در مدت کوتاه رشدهای چندبرابری یا افتهای سنگین داشته باشند. ریسک و سود بالقوهی بالاتری دارند. |
مقبولیت و کاربرد | مقبولیت عمومی بالا؛ بسیاری از فروشگاهها و شرکتها بیتکوین را به عنوان روش پرداخت میپذیرند. کاربرد اصلی آن ذخیره ارزش (مانند طلای دیجیتال) است. | مقبولیت متغیر؛ برخی آلتکوینهای مطرح (مثل اتریوم) نسبتا پذیرفتهشدهاند اما اکثرشان کاربرد محدودی دارند. هر آلتکوین ممکن است برای هدف خاصی (قرارداد هوشمند، پرداخت سریع، حریم خصوصی و غیره) طراحی شده باشد. |
تعداد و تنوع | فقط یک کوین واحد با عرضه محدود (۲۱ میلیون واحد). | بیش از دههزار آلتکوین مختلف در بازار وجود دارد که هر کدام سیاست عرضه و تعداد متفاوتی دارند. این تنوع بالا به معنی وجود گزینههای متعدد برای سرمایهگذاری است. |
به طور خلاصه، بیتکوین اولین و مطمئنترین ارز دیجیتال است و نقش پیشرو بازار را دارد، در حالی که آلتکوینها دستهبندی گستردهای از سایر ارزهای دیجیتال را شامل میشوند که برخی از آنها میتوانند نوآوریها و فرصتهای سودآوری بیشتری ارائه دهند. البته همانطور که میبینید آلتکوینها در کنار این فرصتها، ریسکها و نوسانات بیشتری نیز دارند.
آلت سیزن چیست؟
حال که با مفهوم آلتکوین آشنا شدیم، به سراغ اصطلاح هیجانانگیز آلتسیزن (Altseason) میرویم. آلتسیزن در زبان ساده یعنی «فصل آلتکوینها». همانطور که از اسم آن پیداست، به دورهای از زمان گفته میشود که در آن آلتکوینها عملکرد قیمتی بسیار بهتری نسبت به بیتکوین دارند. در طول آلتسیزن، معمولا قیمت اکثر آلتکوینهای مطرح بازار به طور چشمگیری افزایش مییابد و سودهای چند ده درصدی یا حتی چند صد درصدی نصیب دارندگانشان میکند؛ در حالی که در همین بازه، قیمت بیتکوین یا رشدی آرام دارد یا حتی ممکن است ثابت بماند و اصطلاحاً درجا بزند.
برای درک بهتر، آلتسیزن را میتوانید شبیه فصل میوهدهی درختان در نظر بگیرید. در بازار کریپتو، بیتکوین مانند یک درخت تنومند و قدیمی است که همیشه ثمر خود را میدهد؛ اما آلتکوینها باغی از درختان متنوع هستند که در فصل مناسبشان میتوانند شکوفا شوند و میوههای شیرینی (سودهای چشمگیر) بدهند. آلتسیزن در واقع همان فصل مناسب است که بیشتر آلتکوینها گل میکنند و میوه میدهند!

در دوران آلتسیزن، تمایل سرمایهگذاران به سمت آلتکوینها افزایش مییابد. افراد زیادی که شاید رشد بیتکوین برایشان راضیکننده نیست، شروع به خرید آلتکوینها میکنند به امید اینکه سود بیشتری کسب کنند. به همین دلیل در آلتسیزن، سرمایه از بیتکوین به سمت آلتکوینها سرازیر میشود و ما شاهد رشد چشمگیر بازار آلتکوینها هستیم. این پدیده یک اتفاق جدید نیست؛ در چرخههای صعودی گذشتهی بازار ارز دیجیتال نیز بعد از هر اوجگیری بزرگ بیتکوین، مدتی بعد آلتکوینها وارد فاز رشد فوقالعاده شدهاند که همان Altseason بوده است.
چه زمانی آلت سیزن شروع میشود؟
آلتسیزن به صورت ناگهانی و تصادفی رخ نمیدهد، بلکه معمولا عوامل و نشانههایی دارد که میتواند خبر از نزدیک شدن فصل آلتکوینها بدهد. معاملهگران باتجربه سعی میکنند این نشانهها را زیر نظر داشته باشند تا زمان شروع آلتسیزن را تشخیص دهند و از آن عقب نمانند. در این بخش به برخی از علائم رایج آغاز آلتسیزن اشاره میکنیم:
- کاهش دامیننس بیتکوین: دامیننس یا سهم بیتکوین از کل بازار ارزهای دیجیتال یک شاخص مهم است. وقتی میبینیم درصد سلطهی بیتکوین بر بازار در حال کم شدن است (یعنی پول بیشتری نسبت به قبل وارد آلتکوینها میشود)، این میتواند زنگ شروع آلتسیزن باشد. کاهش دامیننس بیتکوین معمولا همزمان با افزایش قیمت آلتکوینها رخ میدهد.
- رشد دستهجمعی آلتکوینها: یکی از نشانههای واضح Altseason این است که نه فقط یک یا دو آلتکوین، بلکه تعداد زیادی از آلتکوینهای معروف به طور همزمان رشد قابل توجهی را تجربه میکنند. وقتی میبینید اکثر آلتکوینهای فهرست ۲۰ یا ۵۰ ارز برتر بازار طی چند هفته بازدهی بالاتری نسبت به بیتکوین داشتهاند، به احتمال زیاد در فصل آلتکوینها قرار داریم.
- ثبات یا اصلاح قیمت بیتکوین: تجربه نشان داده است آلتسیزن معمولاً زمانی شروع میشود که بیتکوین پس از یک دوره رشد قوی، وارد فاز تثبیت قیمت یا اصلاح ملایم میشود. در این حالت توجه سرمایهگذاران از بیتکوین به سوی آلتکوینها میچرخد تا فرصت کسب سود بیشتری بیابند. به عبارت دیگر، وقتی بیتکوین تب و تابش کمی فروکش کند، نوبت آلتکوینها میشود که بدرخشند.
- افزایش بحثها پیرامون آلتکوینها: اگر در اخبار و شبکههای اجتماعی مشاهده کردید که توجه جامعه کریپتو به پروژههای آلتکوینی بیش از حد معمول شده و همه جا صحبت از رشد آلتکوینهاست، این هم میتواند نشانهای از در جریان بودن آلتسیزن باشد. در آلتسیزن معمولا هجوم کاربران به دنبال خرید آلتکوینهای آیندهدار، نقل محافل کریپتویی میشود.
- جهش آلتکوینهای کوچک: در دوران Altseason حتی آلتکوینهای کمتر شناختهشده و کوچکتر نیز گاهی رشدهای عجیب و غریب پیدا میکنند. پامپ شدن آلتکوینهای گمنام یکی از علائمی است که نشان میدهد جو بازار بسیار مثبت شده و سرمایهگذاران حاضرند روی تقریبا هر پروژهای ریسک کنند – ویژگی بارز یک آلتسیزن داغ!
البته توجه داشته باشید که همیشه هم کاهش دامیننس بیتکوین به معنای آلتسیزن نیست. برای مثال اگر کل بازار در روند نزولی شدیدی باشد، ممکن است بیتکوین افت کمتری نسبت به بقیه داشته باشد و سهم نسبیاش کاهش یابد؛ اما این شرایط را نمیتوان Altseason نامید چون سودی عاید سرمایهگذاران نمیشود. آلتسیزن واقعی معمولاً در بستر یک بازار صعودی اتفاق میافتد؛ یعنی زمانی که کلیت بازار کریپتو در حال رشد است و در آن میان آلتکوینها موتور محرکه رشد شدهاند.
اگر دوست دارید درباره موضوعات کاربردی اینچنینی بیشتر یاد بگیرید و مهارتهای جدید کسب کنید، حتماً به صفحه دورههای آموزشی تالار بورس سر بزنید. در این صفحه مجموعهای از دورههای متنوع آموزشی (از مالی و سرمایهگذاری تا مهارتهای فردی) ارائه شده که میتواند به رشد دانش شما کمک کند.
آلتکوین بهتر است یا بیتکوین؟
این پرسش برای بسیاری از افراد تازهکار پیش میآید: در نهایت پولمان را روی بیتکوین بگذاریم یا روی آلتکوینها؟ کدام گزینه بهتر است؟ پاسخ کوتاه این است که بیتکوین و آلتکوین هر کدام نقش و مزایای خودشان را دارند و انتخاب بین آنها بستگی به اهداف سرمایهگذاری و میزان ریسکپذیری شما دارد. بیایید واقعبین باشیم:
- بیتکوین با اینکه رشدهای انفجاری آلتکوینها را کمتر تجربه میکند، اما دارایی امنتری در دنیای پرنوسان کریپتو محسوب میشود. سابقه ۱۵ ساله بدون شکست، پذیرش گسترده و نقدشوندگی بسیار بالا باعث شده بیتکوین به عنوان پایگاه امن سرمایهگذاران شناخته شود. اگر دید بلندمدت دارید و میخواهید با خیال راحتتری سرمایهگذاری کنید، بیتکوین انتخاب مطمئنی است. احتمال اینکه بیتکوین در بلندمدت به کلی شکست بخورد و صفر شود بسیار بسیار کم است.
- آلتکوینها ریسک بالاتری دارند اما در عوض فرصت کسب سودهای بسیار بزرگتر را فراهم میکنند. در یک آلتسیزن داغ، برخی آلتکوینهای قوی میتوانند در چند ماه سودی بدهند که بیتکوین شاید در چند سال بدهد. علاوه بر این، بعضی آلتکوینها پروژههای نوآورانهای هستند که اگر در آینده فراگیر شوند، شاید ارزشهایی نجومی پیدا کنند. به عنوان مثال، کسانی که سالها پیش روی اتریوم سرمایهگذاری کردند، رشد چند صد برابری را تجربه نمودند. پس اگر به دنبال سودهای رویایی و استفاده از موجهای صعودی کوتاهمدت هستید، آلتکوینها جذابیت زیادی دارند.

بنابراین برتری آلتکوینها نسبت به بیتکوین بیشتر در بازدهی بالقوه بالاتر و تنوع فرصتهاست، در حالی که برتری بیتکوین در ثبات و اطمینان بیشتر آن است. بسیاری از سرمایهگذاران هوشمند ترکیبی از هر دو را در سبد خود دارند؛ مقداری بیتکوین برای اطمینان خاطر و مقداری آلتکوین برای شکار فرصتهای رشد بزرگ. حتی اگر قصد دارید عمدتاً در آلتکوینها سرمایهگذاری کنید، معمولا داشتن حداقل یک پایه بیتکوین در سبد باعث میشود ریسک کلی سرمایهگذاریتان معقولتر شود.
نکات مهم برای سرمایهگذاری در آلتکوینها
قبل از اینکه با دیدن رشدهای وسوسهکننده آلتکوینها هیجانزده شوید و تمام پول خود را به آنها اختصاص دهید، حتما به این نکات مهم توجه کنید. آلتکوینها میتوانند سودآور باشند اما اگر بدون دانش و برنامه واردشان شوید، ضررهای سنگینی نیز ممکن است ببینید. در ادامه چند توصیه و چکلیست مهم هنگام سرمایهگذاری در آلتکوینها را مرور میکنیم:
- بدون تحقیق نخرید: هرگز صرفاً به خاطر تعریف و تمجید بقیه یا جوگیری، روی یک آلتکوین سرمایهگذاری نکنید. ابتدا درباره پروژه، تیم توسعهدهنده، کاربرد و سابقه آن تحقیق کنید. واقعیت تلخ این است که تعداد زیادی از آلتکوینها فقط برای کلاهبرداری ایجاد میشوند و ممکن است سرمایه شما را نابود کنند. (برای یادگیری روشهای تشخیص پروژههای کلاهبرداری یا اسکم در بازار رمزارز، میتوانید به دوره شناسایی پروژههای اسکم تالاربورس مراجعه کنید و خودتان را در برابر تلهها ایمن کنید.)
- تنوع و مدیریت ریسک: معروف است که «همه تخممرغها را در یک سبد نگذارید». این قانون در مورد آلتکوینها هم صدق میکند. سرمایه خود را بین چند آلتکوین معتبر و حتی بیتکوین تقسیم کنید تا با سقوط احتمالی یک ارز، کل داراییتان نابود نشود. داشتن یک سبد متنوع باعث میشود ریسک کلی شما کاهش یافته و شانس بهرهمند شدن از چند پروژه موفق را همزمان داشته باشید.
- استفاده از کیف پول امن: آلتکوینهای خود را پس از خرید، به یک کیف پول امن و معتبر منتقل کنید. نگهداری طولانیمدت ارزهای دیجیتال در صرافیها پرخطر است، زیرا امکان هک شدن صرافی یا مسدود شدن دارایی وجود دارد. حتما با نحوه استفاده از کیفپولهای دیجیتال آشنا شوید (اگر کار با کیف پولها را نمیدانید، پیشنهاد میکنیم مقاله آموزش کیف پول ارز دیجیتال را در تالاربورس بخوانید). امنیت داراییهای شما در درجه اول اهمیت است.
- پول مازاد را سرمایهگذاری کنید: بازار آلتکوینها میتواند در یک چشم به هم زدن سودهای بزرگی بدهد، اما به همان سرعت هم میتواند سرمایه شما را نصف یا نابود کند. پس با پولی وارد شوید که تحمل از دست دادنش را دارید. هرگز سرمایه حیاتی زندگیتان (مثلاً پول رهن خانه یا وام ضروری) را روانه این بازار پرریسک نکنید. یک قانون خوب این است که ابتدا پسانداز مطمئن برای خود داشته باشید و با مازاد درآمد سراغ سرمایهگذاریهای پرریسکتر بروید.
- صبر و استراتژی داشته باشید: در سرمایهگذاری روی آلتکوینها گاهی صبوری کلید موفقیت است. قرار نیست یک شبه پولدار شوید! قبل از خرید، برای خود هدف قیمتی و استراتژی خروج تعیین کنید. مثلا تصمیم بگیرید اگر یک آلتکوین ۵۰٪ سود داد، بخشی از آن را بفروشید و سود خود را سیو کنید. یا اگر برخلاف انتظار، ۲۰٪ افت کرد از آن خارج شوید. داشتن برنامه باعث میشود اسیر احساسات و ترس و طمع نشوید. همچنین حواستان باشد که بازار همیشه صعودی نمیماند؛ زمانی که نشانههای پایان آلتسیزن را دیدید، سودهای خود را شناسایی کرده و خیلی دیر اقدام نکنید.

رعایت موارد بالا میتواند احتمال موفقیت شما را در سرمایهگذاری آلتکوینها بسیار بالا ببرد. فراموش نکنید که آلتکوینها همانقدر که میتوانند پرسود باشند، پرخطر هم هستند. بنابراین با دانش و احتیاط پیش بروید و همیشه گوشهی چشمی به بیتکوین به عنوان ستون بازار داشته باشید.
نتیجهگیری (جمعبندی)
در یک کلام، آلتسیزن فرصتی استثنایی برای کسب سودهای بزرگ از آلتکوینها است؛ دورهای که در آن رشد آلتکوینها حتی از بیتکوین هم جلو میزند. آلتکوینها به خاطر تنوع و نوآوریهایشان میتوانند بازدهیهای رویایی به ارمغان بیاورند، اما روی دیگر سکه را هم باید دید: ریسک و ناپایداری بالا. در مقابل، بیتکوین به عنوان پادشاه ارزهای دیجیتال، گزینهای مطمئنتر برای حفظ ارزش محسوب میشود هرچند شاید سود رویایی آلتکوینهای کوچکتر را نداشته باشد.
برای یک سرمایهگذار مبتدی بهترین راهبرد آن است که ابتدا دانش و آگاهی خود را افزایش دهد و با گامهای حسابشده وارد این بازار شود. حالا شما میدانید آلتکوین چیست، آلتسیزن چه زمانی اتفاق میافتد و چگونه میتوانید از مزایای آلتکوینها بهره ببرید. وقت آن رسیده که این دانستهها را به کار ببندید. ترکیبی متعادل از بیتکوین و آلتکوینهای مستعد میتواند هم امنیت نسبی را برایتان فراهم کند و هم شانس جهشهای پرسود را. به یاد داشته باشید، بازار ارزهای دیجیتال همیشه چرخههایی از صعود و نزول داشته است؛ پس اگر امروز در اوج نیستید دلسرد نشوید و اگر در آلتسیزن هستید، با هوشمندی از آن استفاده کنید.
در نهایت، موفقیت در سرمایهگذاری نتیجه صبر، یادگیری مداوم و مدیریت ریسک است. شما با خواندن این مقاله یک گام مهم به سوی درک بهتر بازار کریپتو برداشتید. حالا با انرژی و انگیزه به مسیر خود ادامه دهید. آینده مالیتان میتواند بسیار روشن باشد، به شرط اینکه با آگاهی و جسارت پیش بروید.
آیا میخواهید همواره از ترفندهای کاربردی و آموزشهای جذاب در زمینههای مختلف باخبر باشید؟
پس حتما صفحه اینستاگرام تالار بورس را دنبال کنید. در آنجا نکات کوتاه آموزشی، معرفی دورهها و محتوای الهامبخش زیادی منتشر میکنیم که میتواند برای شما مفید باشد. با ما در اینستاگرام همراه باشید.
سوالات متداول
به تمامی ارزهای دیجیتال غیر از بیتکوین، آلتکوین (سکههای جایگزین) میگویند. مثلا اتریوم، دوجکوین، کاردانو و هزاران ارز دیگر همگی آلتکوین هستند چون بعد از بیتکوین به وجود آمدهاند و آلترناتیوی برای آن محسوب میشوند.
آلتسیزن یا فصل آلتکوینها دورهای است که در آن قیمت آلتکوینها رشد چشمگیری پیدا میکند و عملکردشان بهتر از بیتکوین میشود. به عبارتی در Altseason، بازار آلتکوینها داغ است و سرمایهگذاران بیشتر تمرکزشان روی آلتکوینهاست.
مهمترین نشانه، افت دامیننس (سهم بازار) بیتکوین و رشد همزمان بسیاری از آلتکوینهاست. اگر ببینید طی چند هفته اکثر آلتکوینهای برتر رشد بیشتری نسبت به بیتکوین داشتهاند و همه در مورد جهش آلتکوینها صحبت میکنند، به احتمال زیاد آلتسیزن آغاز شده است.
آلتسیزن (Altseason) زمانبندی منظم و ثابتی ندارد. وقوع آن وابسته به شرایط بازار است. معمولاً پس از یک دوره رشد بزرگ بیتکوین و ورود بازار به فاز صعودی، احتمال وقوع آلتسیزن بالا میرود. ممکن است در برخی سالها آلتسیزن را چند بار ببینیم و در برخی دورهها تا مدتها خبری از آن نباشد.
هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. بیتکوین ریسک کمتر و ثبات بیشتری دارد و برای نگهداری بلندمدت مطمئنتر است. آلتکوینها ریسک بالاتری دارند ولی شانس کسب سودهای بسیار بیشتر در کوتاهمدت را فراهم میکنند. ترکیب هوشمندانهای از هر دو میتواند رویکرد مناسبی برای اکثر سرمایهگذاران باشد.
به طور کلی آلتکوینها ریسک بیشتری دارند. قیمت بسیاری از آلتکوینهای کوچک ممکن است به شدت سقوط کند یا حتی به صفر برسد. بیتکوین با توجه به پیشینه و جایگاهش در بازار، گزینهای کمریسکتر (نسبی) در دنیای پرنوسان ارزهای دیجیتال است.
در حال حاضر بعید است بیتکوین از صدر بازار کنار برود، چون بیتکوین اولین و معتبرترین ارز دیجیتال است و اعتماد زیادی به آن وجود دارد. با این حال، در دورههای آلتسیزن شاهد هستیم که به طور موقت آلتکوینها از نظر رشد، بیتکوین را پشت سر میگذارند. ممکن است در آینده برخی آلتکوینهای بسیار موفق سهم بازار بیشتری پیدا کنند، اما بیتکوین همچنان نقش رهبر را ایفا میکند.
با تشخیص بهموقع شروع آلتسیزن و داشتن سبدی از آلتکوینهای ارزشمند، میتوانید از رشد آنها سود ببرید. مهم است که قبل از آلتسیزن روی پروژههای مناسب سرمایهگذاری کرده باشید و یک استراتژی برای زمان فروش داشته باشید. همچنین پیگیری مداوم بازار و اخبار به شما کمک میکند موج آلتسیزن را بهموقع شناسایی کنید. یادتان باشد حریص نباشید و در زمان مناسب سود خود را برداشت کنید.