صندوق اهرمی چیست؟

صندوق اهرمی یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده که ترکیب دارایی‌های آن همانند صندوق سهامی است؛ اما از اهرم مالی برخوردار است که سبب می‌شود بازدهی واحدهای آن مضاعف گردد.

دارایی‌های صندوق اهرمی

همان‌طور که پیشتر گفته شد، صندوق اهرمی نوعی از صندوق‌های سهامی هستند که در این‌صورت بیش از 70 درصد دارایی‌های آن در سهام و حق تقدم سهام است و کمتر از 30 درصد دارایی‌ها در سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت است.

واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی

واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی شامل واحدهای عادی، ممتاز نوع اول و ممتاز نوع دوم است که در ادامه شرح هر یک بازگو می‌گردد.

واحدهای عادی صندوق اهرمی

این نوع واحدها پس از صدور فعالیت صندوق صادر می‌گردد و از طرفی دارندگان این واحدها دارای حق رای و حق حضور در مجامع صندوق نیستند.

واحدهای عادی در یک صندوق‌ اهرمی تحت تملک سرمایه‌گذاران بوده و قابل ابطال است. ناگفته نماند که حداقل و حداکثر بازدهی این واحدها در امیدنامه صندوق تعیین شده است. باید توجه داشت که برخلاف واحدهای نوع ممتاز، این واحدها صرفا از طریق صدور و ابطال معامله می‌گردند.

واحدهای ممتاز نوع اول

همان‌طور که گفته شد واحدهای ممتاز صندوق اهرمی به دو دسته ممتاز نوع اول و نوع دوم تقسیم می‌شوند. حداقل تعداد واحدهای ممتاز نوع اول و دوم 500 میلیون است که در زمان صدور فعالیت صندوق صادر می‌گردند.

واحدهای ممتاز نوع اول در قبال آورده موسسین قابل صدور است و دارندگان واحدهای ممتاز نوع اول دارای حق رای و حق حضور در مجامع صندوق هستند. این نوع واحدها غیر قابل ابطال بوده و قابل انتقال به غیر است و صرفا در بورس قابل معامله هستند.

واحدهای ممتاز نوع دوم

یادآور می‌شود که حداقل تعداد واحدهای ممتاز نوع اول و نوع دوم 500 میلیون است و این واحدها در زمان صدور مجوز فعالیت صندوق صادر می‌شوند. واحدهای ممتاز نوع دوم پس از تاسیس صندوق صادر شده و برای عرضه به عموم سرمایه‌گذاران قابل صدور است.

دارندگان این واحدها دارای حق رای و حق حضور در مجامع نخواهند بود. این نوع واحدها با اینکه غیر قابل ابطال بوده ولی قابل انتقال به غیر است و صرفا قابلیت معامله در تابلوهای معاملاتی را دارند.

تفاوت بازدهی دارندگان واحدهای عادی و ممتاز

اهرم سرمایه‌گذاری در صندوق اهرمی این اجازه را به سرمایه‌گذاران می‌دهد که با مبلغی بیش از دارایی خود وارد سرمایه‌گذاری شوند که این دسته شامل سرمایه‌گذارانی است که دارای واحد ممتاز باشند.

بنابراین در اثر نوسان قیمت دارایی‌های صندوق اهرمی، واحدهای ممتاز صندوق حساسیت بیشتری نسبت به نوسانات قیمت خواهند داشت و به همین ترتیب سود یا زیان سرمایه‌گذاران دارای واحدهای ممتاز بیشتر از دارندگان واحدهای عادی و یا سایر سرمایه‌گذاران عادی در بازار سرمایه خواهد بود. در این صورت می‌توان تفاوت واحدهای ممتاز و عادی را چنین بیان کرد از جمله:

• واحدهای عادی صندوق اهرمی مناسب برای افراد با پذیرش و تحمل ریسک کم است و بازدهی این واحدها حداقل و دارای سقف بوده و دارای سود ثابت همچون اوراق سرمایه‌گذارای بادرآمد ثابت خواهد بود و همچنین این واحدها بر اساس مکانیزم صدور و ابطال قابل معامله هستند.
• واحدهای ممتاز مناسب برای افراد با پذیرش ریسک بالا بوده و در نتیجه بازدهی مورد انتظار بالاتری در انتظارشان خواهد بود و همچنین این واحدها قابل خرید و فروش در تابلوهای معاملاتی آنلاین هستند.

کارکرد صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی

در این صندوق‌ها افرادی که سهام ممتاز را خریداری می‌کنند در صورتی که بازدهی صندوق اهرمی بالاتر از سقف تعیین شده یا پایین تر از کف تعیین شده برای سهامداران عادی باشد، مازاد یا کسری بازدهی برای سهامداران ممتاز می‌شود و به این ترتیب به صورت اهرمی سهامداران ممتاز بازدهی کسب می‌کنند.

در این ساز‌و‌کار طبعا اگر بازار رشدی باشد متناسب با اهرم ایجاد شده بازدهی مثبت خواهد بود و در صورتی هم که بازار نزولی باشد،‌ بازدهی منفی کسب می‌شود.

برای مثال چنان‌چه در امیدنامه صندوق فرض گردد که سقف بازدهی واحدهای عادی یک صندوق اهرمی ۲۵ درصد و کف بازدهی ۱۵ درصد باشد. 

اگر این صندوق در طول سال ۱۰۰ درصد بازدهی داشته باشد، در این حالت، دارندگان واحدهای عادی از سود ۲۵ درصدی بهره‌مند می‌شوند؛ اما دارندگان واحدهای ممتاز علاوه بر سود ۱۰۰ درصدی صندوق، از ۷۵ درصد سود مازاد نیز که مابه‌التفاوت سود کل صندوق و سقف سود تعیین‌شده برای واحدهای عادی است برخوردار می‌شوند.

در حالت مقابل، اگر بازدهی صندوق اهرمی در طول سال کمتر از کف سود تعیین‌ شده شود، مثلاً به ۱۰ درصد برسد، دارندگان واحدهای عادی معادل حداقل سود تعیین‌شده که ۱۵ درصد است را دریافت می‌کنند. در این حالت ۵ درصد سود باقی‌مانده از دارندگان واحدهای ممتاز کسر و به دارندگان واحدهای عادی تخصیص داده می‌شود.

• به منظور ایجاد اطمینان از وجود منابع مالی کافی جهت تامین مابه‌التفاوت بازدهی ایجاد شده توسط صندوق با حداقل بازدهی تعیین شده برای واحدهای سرمایه‌گذاری عادی، سقف واحدهای عادی قابل صدور ،حداکثر به میزان 2 برابر واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز صادر شده تعیین می‌شود.
• در طول فعالیت صندوق اهرمی افزایش سقف واحدهای سرمایه‌گذاری عادی صرفاً در صورتی امکان‌پذیر است که ارزش واحدهای ممتاز حداقل به سه چهارم ارزش واحدهای سرمایه‌‌گذاری عادی رسیده باشد.
• درخواست مذکور باید به میزانی ارائه شود که مجموع ارزش واحدهای عادی قابل صدور با فرض موافقت با افزایش سقف درخواست شده بیش از 2 برابر مجموع ارزش واحدهای ممتاز صادر شده نگردد.
• در طول فعالیت صندوق اهرمی، سقف واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز به میزانی که پس از اعمال، ارزش واحدهای ممتاز حداکثر برابر با واحدهای عادی نزد سرمایه‌گذاران باشد، امکان‌پذیر است.

تاثیر صندوق اهرمی در نقدینگی بازار سرمایه

جای خالی صندوق اهرمی که مکانیزم اهرم و اعتبار را داشته باشند،‌ پیشتر در بازار سرمایه ایران احساس می‌شد.

واژه «اهرم» در پسوند نام این نوع صندوق‌ها نیز به این حقیقت اشاره دارد که در صورت سرمایه‌گذاری و تملک واحدهای آن، افرادی که به عنوان سرمایه‌گذاران ممتاز یا دارندگان واحدهای ممتاز هستند در صورتی که بازدهی صندوق بالاتر از سقف تعیین شده یا پایین تر از کف تعیین شده برای سهامداران عادی باشد، در این‌صورت مازاد یا کسری بازدهی برای سهامداران ممتاز لحاظ می‌گردد و به این ترتیب به صورت اهرمی، سهامداران ممتاز بازدهی متمایزی کسب می‌کنند.

در این ساز‌و‌کار در حقیقت اگر بازار روند رو به رشد داشته باشد متناسب با اهرم ایجاد شده، بازدهی مثبت برای سرمایه‌گذاران به همراه خواهد داشت و در صورتی هم که بازار نزولی باشد،‌ بازدهی منفی در انتظار آنها خواهد بود.

با ایجاد صندوق اهرمی، افرادی که ریسک‌پذیر هستند می‌توانند برای فعالیت در بازار سرمایه به آنها مراجعه کنند. زیرا که ممکن است با استفاده از اهرم در دو حالت نزولی و صعودی بازار، زیان یا سود حداکثری برداشت کنند.

این نوع صندوق‌ها را عمدتا با این هدف ایجاد می‌کنند که بتوانند با ترکیب کردن دو نوع سرمایه گذار ممتاز و عادی، نقدینگی را وارد بازار سرمایه کنند.

یعنی در حقیقت آنچه اکنون بازار بورس/فرابورس ایران از آن رنج می‌برد یعنی کمبود و نبود نقدینگی را می‌توان با این صندوق‌ها درمان کرد. از این طریق نقدینگی مازادی وارد بازار می‌شود و به نوعی بازار را به نقاط تعادلی می‌رساند. زمانی که سهام به زیر ارزش ذاتی می‌رسد،‌ ‌مدیران پرتفوی صندوق‌ها به این یقین می‌رسند که این سهم ارزنده است و به اخذ تسهیلات مبادرت می‌کند و آن را به خرید سهم اختصاص می‌دهند.

در واقع می‌توان گفت که کارکرد صندوق اهرمی این است که مانع خروج بازار از نقاط تعادلی می‌شوند و نمی‌گذارند که سهم زیر ارزش ذاتی خود معامله شود.

به نظر می‌رسد اگر این صندوق‌ها به مرحله اجرایی برسند، می‌توانند بازار را کارا کنند و نگذارند بازار از بالانس یا تعادل خود خارج شود.

صندوق اهرمی از نوع صندوق‌های سرمایهگذاری در سهام هستند یعنی مدیر صندوق محدودیتی در خرید سهام و حق تقدم سهام ندارد.

بنابراین ارزش دارایی‌های صندوق منطبق با تغییرات ارزش سهام می‌تواند دچار نوسانات نا محدودی شود از سوی مقابل، آن دسته از سرمایه‌گذاران که به عنوان سهامداران ممتاز هستند، تضمین کننده ایجاد حداقل بازدهی برای سهامداران عادی خواهند بود.

بنابراین سهامداران عادی می‌توان گفت هیچ‌گونه نگرانی از تحقق بازدهی ثابت برای خود ندارند و گویی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

اما انتظار می‌رود که سهامداران ممتاز به دلیل پذیرش ریسک اهرم موجود در نوع این‌گونه واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز و تعهدی که می‌بایست بپذیرند، چنان‌چه بازدهی صندوق بیش از سقف بازدهی تعیین شده برای سهامداران عادی (برای مثال سقف 25 درصد) باشد.

سرمایه‌گذاران ممتاز صندوق اهرمی نه تنها سودی که به سرمایه خودشان تعلق می گیرد را در بر خواهند داشت بلکه تفاوت حداکثر سود سهامداران عادی با سقف سود واحدهای عادی در صندوق را هم به‌دست خواهند آورد.

همچنین می‌بایست در نظر داشت که با توجه به دوگانه بودن سهامداران صندوق اهرمی، دارایی‌های صندوق ماهیتی مجزا در محاسبه ارزش خالص دارایی‌های خود خواهد داشت که در این صورت محاسبه آن به دو دسته تقسیم می‌شود.

خالص ارزش دارایی‌ها برای هر دو حالت در این صندوق به طور روزانه محاسبه می‌شود که به طور مجزا مربوط به سهامداران عادی و ممتاز خواهد بود.

ارکان صندوق سرمایه‌گذاری اهرمی

ارکان صندوق مطابق با اساسنامه نمونه مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار تهران دارای چهار رکن از جمله مجمع صندوق، مدیر صندوق، متولی، مدیر ثبت و حسابرس است.

سخن آخر

وجود تنوع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار سرمایه به تمام معامله‌گران بورس کمک می‌کند تا با توجه به خصوصیات اخلاقی خود بدون تحمل ریسک بالا اقدام به سرمایه‌گذاری ایمن کنند.