فرق بورس و فرابورس چیست؟

آیا می‌دانید فرق بورس با فرابورس در چیست؟ چه شرکت‌هایی در بورس پذیرفته می‌شوند و چه شرکت‌هایی در فرابورس؟ آیا شرایط خاصی برای پذیرش در این بازارها وجود دارد؟ اصلا دانستن پاسخ این سوال‌ها در تصمیمات ما تاثیر خواهند گذاشت یا نه؟

در پاسخ به سوال آخر باید بگویم، بله! دانستن این موضوع که یک شرکت در کدام بازار پذیرفته شده، می‌تواند به ما کمک کند تا قلمرو سرمایه‌گذاری خود را مشخص کنیم. اما چگونه؟

در مقالات قبل در رابطه با انواع بازارهای مالی(Financial Markets) صحبت کردیم و گفتیم بازارهای مالی مختلف برای بقای اقتصادها حیاتی هستند و باعث هدایت سرمایه‌های مازاد افراد به سمت صنایع و شرکت‌ها می‌شوند. بازار سرمایه(Capital Market)، یکی از انواع بازارهای مالی است.

بورس و فرابورس (در کنار بورس کالا و بورس انرژی و...) دو بخش فعال در بازار سرمایه ایران هستند، که هر کدام از آن‌ها خود نیز به بخش‌های مختلف تقسیم می‌شوند.

اما در این مطلب قصد نداریم که بگوییم بورس چیست، چه می‌کند و چه عواملی باعث شکل‌گیری آن شده و...، بلکه می‌خواهیم به بررسی تفاوت‌های بورس و فرابورس بپردازیم. 

بازارِ بورس و شرایط پذیرش در آن

معمولا شرکت‌ها برای تامین مالی خودشان تمایل دارند که در سازمان بورس اوراق بهادار پذیرفته بشوند. در واقع بورس یک بازار هست که در آن اوراق بهادار مختلف معامله می‌شوند. این بازار به هر شرکتی اجازه ورود نمی‌دهد و شرکت‌ها برای راه‌یافتن به آن باید ویژگی‌ها و شرایط خاصی داشته باشند که رسیدن به این شرایط کار راحتی نیست.

برای این‌که به شرکتی اجازه ورود به بورس داده شود، آن را از جنبه‌های مختلف مثل کارایی و بازدهی، میزان فعالیت، مقدار نقد‌شوندگی، مقدار سرمایه و... بررسی می‌شوند. اگر شرکت در این زمینه‌ها نمره کافی را کسب کند می‌تواند وارد بورس شود.

اما اینجا اتمام کار نیست و دوباره شرکت‌ها بررسی و با هم مقایسه می‌شود و سپس موفق به ورود به یکی از بازارهای بورس می‌شوند.

بورس خودش دارای دو بازار مختلف هست، بازار اول و بازار دوم!

شرکت‌هایی که در عنوان‌های فعالیت، میزان سرمایه، نحوه سودسازی و...امتیاز بیشتری می‌گیرند و وضعیت بهتری نسبت به بقیه دارند، در بازار اول جای می‌گیرند. مابقی شرکت‌های پذیرفته شده، در بازار دوم بورس درج می‌شوند.

شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اول هم بر اساس وضعیت بنیادی و شرایط شرکت می‌توانند در دو تابلوی اصلی و فرعی قرار بگیرند.

چه شرکت‌هایی در تابلو اصلی بازار اول قرار می‌گیرند؟

شرکت‌هایی می‌توانند در این تابلو پذیرش شوند که حداقل 3 سال از شروع فعالیتشان گذشته باشد و دست‌کم 1000 میلیارد ریال سرمایه ثبت شده داشته باشند. حداقل 30 درصد سرمایه شرکت به صاحبان سهام تعلق داشته باشد. شرکت‌هایی که صورت‌های مالی شفافی ندارند در این تابلو ثبت نمی‌شوند.

این شرکت‌ها باید حداقل در سه دوره متوالی سودده بوده و زیان انباشته نداشته باشند. وجود محکومیت کیفری برای هیات‌مدیره و مدیرعامل و مردودی در صورت‌های مالی امتیازی منفی برای شرکت‌ها به‌حساب می‌آید و می‌تواند یک مانع برای پذیرش در تابلو اصلی بازار اول باشد.

چه شرکت‌هایی در تابلو فرعی بازار اول قرار می‌گیرند؟

اگر شرکت شرایط پذیرش در تابلوی اصلی بورس را نداشته باشد، سراغ تابلوی فرعی می‌رود. پذیرش در تابلوی فرعی به نسبت آسان‌تر از پذیرش در تابلو اصلی است و در رابطه با دوره‌های سودسازی و حداقل سرمایه ثبت‌شده، سختگیری‌های کمتری شده است. شرکت باید حداقل در دو دوره پیاپی سودده باشد و میزان سرمایه ثبت شده آن نباید کمتر از 500 میلیارد ریال باشد. درصد سهام شناور شرکت هم از موضوعات مهمی است که در پذیرش شرکت‌ها در بورس (بازار) اوراق بهادار اهمیت دارد.

خوب این‌ها را می‌گوییم که چه بشود! دانستن این موارد به چه کار ما می‌آید؟

وقتی شما نماد سهمی را جستجو می‌کنید تنها با یک نگاه به تابلو می‌توانید از ریسک سرمایه‌گذاری در آن شرکت باخبر شوید. شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته می‌شوند ریسک کمتری از سایر شرکت‌های فعال در سایر بازارها دارند. این موضوع در رابطه با بازار اول و دوم و انواع تابلوهای هر بازار هم صدق می‌کند. برای مثال یک شرکت فعال در بازار فرعی بورس، ریسک بیشتری نسبت به شرکت پذیرفته شده در تابلو اصلیِ بازار اولِ بورس دارد.

حالا اگر شرکتی صلاحیت ورود به هیچ‌کدام از بازارهای اول و دوم بورس را نداشته باشد، آن را به فرابورس می‌فرستند تا صلاحیتش بررسی شود.

موضوع مهم دیگر این است که اگر شرکت‌هایی که در بازار بورس پذیرفته‌شدن نیز عملکرد خوبی نداشته باشند، پله‌به‌پله به بازار پایین‌تر فرستاده می‌شوند و ریسکشان افزایش پیدا می‌کند.

بازارِ فرابورس و شرایط پذیرش در آن

فرابورس همانند بورس، بازاری برای معاملات اوراق بهادار است که با مجوز شورای عالی بورس ایجاد شده و تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار است. این بازار ساختاری شبیه به بورس دارد و به منظور گسترش بازار سرمایه کشور بوجود آمده.

بازار فرابورس نسبت به بورس، سخت‌گیری کمتری برای پذیرفتن شرکت‌ها دارد و دارای 5 بازار متفاوت است که تقسیم‌بندی آن را در شکل زیر می‌بینید. شرایط پذیرش در هر‌کدام از این بازارها با دیگری فرق می‌کند.

بازار اول و دوم

شرکت‌های این بازار هم مثل بورس، براساس شرایط و وضعیت بنیادیشان در یکی از پنج بازار ثبت می‌شوند و با تغییر شرایط می‌توانند بین این بازارها جابجا شوند. مثلا اگر شرکتی بهبود عملکرد داشته باشد، از بازار اولِ فرابورس به بازار دوم بورس منتقل می‌شود و برعکس. شرکت‌های سهامی عام که شرایط ورود به بورس را نداشتند براساس صلاحیت در دو بازار اول و دوم فرابورس پذیرفته می‌شوند.

بازار سوم (بازار معاملات خاص)

معاملات خاص، مثل معاملات بلوکی و... در بازار سوم انجام می‌شود. از آنجایی که عرضه‌های یک‌جا و پذیره‌نویسی‌ها در این بازار انجام می‌شود، به آن بازار عرضه هم می‌گویند.

بازار چهارم (بازار ابزارهای مالی نوین)

بازار چهارم که به آن بازار ابزارهای مالی نوین هم می‌گویند، محلی است برای پذیرش سایر اوراق بهادار مثل اوراق خزانه، اوراق اجاره و... .

شرکت‌هایی که صورت‌های مالی شفافی ندارند، میزان بدهی‌هایشان زیاد است و حجم عمده‌ای از سهامشان در اختیار عده‌ای خاص هست در بازار پایه قرار می‌گیرند. سهام این شرکت‌ها معمولا یکسره یا در صف خرید قفل هستند یا در صف فروش. بنابراین نقدشوندگی آن‌ها به نسبت شرکت‌های بزرگ و پذیرفته شده در سایر بازارها کم است، بنابراین ریسک بالایی برای سرمایه‌گذاری دارند.

بازار پایه

شرکت‌هایی که در این بازار معامله می‌شوند معمولا صورت‌های مالی شفافی ندارند و از ریسک و نوسان بالایی برخوردارند، ولی با این حال برای برخی از سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر جذاب هستند.

در واقع آخرین بازار فعال در فرابورس بازار پایه است که سه تابلو با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز دارد. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های پذیرفته شده در تابلوی زردِ بازار پایه، نسبت به شرکت‌های تابلو قرمز ریسک کمتری دارند. نوع معاملات و میزان سرمایه ثبت‌شده و زمان انجام معاملات در این تابلوها با هم متفاوت است.

چه شرکت‌هایی در تابلو زرد بازار پایه پذیرفته می‌شوند؟

عدم وجود شفافیت مالی در شرکت‌ها مانعی بزرگ برای جلوگیری از ورود آن‌ها به بورس و بازارهای اول و دوم فرابورس است.

شرکت‌هایی که صورت‌های مالی شفافی ندارند، وارد بازار پایه می‌شوند. شرط پذیرش در تابلو زرد بازار پایه، داشتن حداقل یک صورت مالی حسابرسی شده است. این صورت‌ها باید به‌طور منظم براساس دستورالعمل‌های سازمان گزارش بشوند.

اگر ارائه گزارش‌ها با تاخیر انجام شود و یا اصلا گزارشی ارائه نشود، شرکت به مشکل می‌خورد و حتی می‌تواند باعث انتقال آن به تابلو نارنجی شود.

چه شرکت‌هایی در تابلو نارنجی بازار پایه پذیرفته می‌شوند؟

شرایط پذیرش در این تابلو به مراتب آسان‌تر از سایر بازارهاست. حتی اگر شرکتی به‌طور مرتب گزارش‌های مالی خود را ارائه نکند هم می‌تواند در این تابلو ثبت شود.

شرکت‌هایی که صورت‌های مالی‌اشان از نظر حسابرس قانونی مردود شده باشند و یا اظهار نظر بخصوصی در موردشان نشده باشد در این تابلو پذیرفته می‌شوند.

چه شرکت‌هایی در تابلو قرمز بازار پایه پذیرفته می‌شوند؟

پرریسک‌ترین شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری، شرکت‌های ثبت شده در تابلو قرمزِ بازار پایه هستند. شرکت‌هایی که رای اولیه در رابطه با ورشکستگی گرفتند و یا شرکت‌هایی که در آستانه انحلال هستند معمولا در این تابلو قرار می‌گیرند. علاوه‌بر موارد ذکر شده، شرکت‌هایی که صورت‌های مالی حسابرسی شده‌شان در سررسید دوره‌ها، حداقل برای سه ماه متوالی گزارش نشود نیز در این دسته جای می‌گیرند.

بیایید یک‌بار دیگر تفاوت‌های این دو بازار را باهم مقایسه کنیم:

تفاوت بورس و فرابورس در چیست؟

شرایط پذیرش در بورس بسیار سخت‌تر از پذیرش و ثبت ‌شرکت در فرابورس است. شرکت‌ها برای پذیرفته شدن در بورس از نظر سابقه فعالیت در صنعت، دوره‌های سودآوری، میزان زیان انباشته، حداقل سرمایه ثبت‌شده، میزان سهام شناور، حداقل تعداد سهامداران و... بررسی می‌شوند.

به‌طور کلی می‌توان گفت، شرکت‌هایی که شفافیت اطلاعاتی بالایی دارند (شرکت‌های بورسی) و چندین سال است که در یک صنعت به‌خصوص فعالیت می‌کنند (معتبر هستند)، ریسک کمتری برای سرمایه‌گذاری دارند. اما هرچه از بورس دور می‌شویم و به سمت طبقه‌های پایین‌تر فرابورس حرکت می‌کنیم، ریسک سرمایه‌گذاری افزایش پیدا می‌کند.

علاوه‌بر موارد ذکرشده، می‌توان به تقسیم‌بندی هرکدام از این بازارها هم اشاره کرد. بورس به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود، اما فرابورس پنج بازار مختلف برای سرمایه‌گذاری دارد.

در آخر هم باید گفت که اگر می‌خواهید سهمی را بخرید که در سطوح تکنیکال مناسب قرار دارد اما زمان کافی برای بررسی صورت‌های مالی آن شرکت ندارید، حداقل کاری که می‌توانید انجام دهید این است که برای کم کردن ریسک سرمایه‌گذاری، به بازاری که شرکت در آن فعالیت می‌کند توجه کنید. با انجام این کار می‌توانید تا حدی از وضعیت بنیادی شرکت آگاه شوید. 

می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.