اگر معامله‌گر فعال بورس باشید قطعا متوجه تفاوت در قیمت‌گذاری‌های انواع سهم‌ها شده‌اید؛ برای مثال در برخی از سهم‌ها بازه نوسانی تعریف می‌شود و معامله‌گران باید در این بازه به توافق قیمتی برسند.
برخی اوقات هم شاهد ثبت سفارش بدون محدودیت دامنه نوسان هستیم. به‌نظر شما دلیل اصلی این نوع تفاوت در قیمت‌گذاری‌ها چیست؟
در این مقاله به تفصیل درباره حراج معاملاتی در بورس ایران صحبت خواهیم کرد.
تعریف واژه حراج معاملاتی در بورس
حراج معاملاتی یکی از مهم‌ترین اصطلاحاتی است که علاقه‌مندان بازار سرمایه باید آن را فرا بگیرند. البته واژه حراج معاملاتی نباید شما را به اشتباه بیاندازد، حراج معاملاتی به معنای اعمال تخفیف بر سهام نیست.
در واقع حراج معاملاتی به سیستم خرید و فروش بازار سرمایه اشاره دارد و براساس آن خریدار و فروشنده برای معامله یک سهم به توافق می‌رسند و معامله انجام می‌شود.
حراج معاملاتی در تمامی زیر مجموعه‌های بازار سرمایه از جمله بورس، فرابورس وجود داشته و انواع متعددی دارد که شرایط معامله در هر کدام تابع قوانین مخصوصی است.
انواع حراج معاملاتی در بازار سرمایه
حراج معاملاتی به‌طور کلی به 2 نوع حراج معاملاتی پیوسته و حراج معاملاتی ناپیوسته تقسیم‌بندی می‌شود.
مکانیسم حراج معاملاتی پیوسته
حراج پیوسته در واقع همان خرید و فروش عادی روزانه در طی ساعات معامله بازار سرمایه است؛ حراج پیوسته به زمان شروع معاملات در ساعت و حالت عادی اشاره دارد.
در شرایط عادی و در حراج پیوسته محدوده نوسانی برای نمادها تعریف می‌شود که معامله‌گران برای خرید یا فروش باید قیمتی در این بازه پیشنهاد بدهند. در صورت مچ شدن قیمت خریدار و فروشنده معامله انجام می‌شود؛ این حالت حراج پیوسته نام دارد.
اما یک تفاوت اساسی بورس ایران با سایر بازارهای مالی جهان وجود دامنه نوسان است. در زیرمجموعه‌های متعدد بازار سرمایه از جمله بورس، فرابورس و بازار پایه محدوده نوسانی خاصی برای نمادها مشخص می‌شود که گویای قیمت کف و سقف سهام است.
محدوده دامنه نوسانی در انواع بازارهای زیرمجموعه بازار سرمایه
با توجه به قوانین هر یک از بازارهای زیرمجموعه بازار سرمایه و شرایط هر نماد محدوده نوسانی خاصی برای آن‌ها تعیین می‌شود. این محدودیت‌ها به شرح زیر است:
- محدوده نوسانی قیمت سهم در بورس اوراق بهادار بین مثبت و منفی پنج
- محدوده نوسانی قیمت سهم در بازار زرد فرابورس بین مثبت و منفی سه
- محدوده نوسانی قیمت سهم در بازار نارنجی فرابورس بین مثبت و منفی دو
- محدوده نوسانی قیمت سهم در بازار قرمز فرابورس بین مثبت و منفی یک
- محدوده نوسانی برای حق تقدم سهام در بورس بین مثبت و منفی ده
دلیل ایجاد محدوده نوسانی در بازار سرمایه ایران
دامنه نوسان بازار سرمایه توسط نهادهای نظارتی بازار برای کنترل قیمت و جلوگیری از صعود یا نزول شارپ قیمت سهام تعبیه شده است که موافقان و مخالفان مخصوص به خود را نیز دارد.
البته این محدوده نوسانی همیشه اعمال نمی‌شود و در مواردی نماد معاملاتی بدون داشتن دامنه نوسان بازگشایی می‌شود.
مقالات پیشنهادی : چگونه از بازارهای مالی نوسان گیری کنیم؟
مکانیسم حراج ناپیوسته
حراج ناپیوسته در بازار سرمایه به دو صورت حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان و حراج ناپیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان شکل می‌گیرد.
در حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نمی‌گیرد، فقط برای کشف قیمت است. در این نوع حراج گاهی محدوده نوسانی تعریف می‌شود و گاهی بدون دامنه نوسان است؛ بودن یا نبودن دامنه نوسان به شرایط سهم بستگی دارد.
ویژگی حراج ناپیوسته
در حراج ناپیوسته دو طرف معامله یعنی خریدار و فروشنده اقدام به چانه‌زنی بر سر قیمت می‌کنند و پیشنهادات قیمتی خود را ارائه می‌دهند. در این مرحله هیچ‌گونه معامله‌ای انجام نمی‌شود و چانه‌زنی‌ها توسط ناظر بازار تایید یا رد می‌شود. در این مرحله سفارشات ثبت می‌شوند و به‌راحتی قابل ویرایش یا حذف هستند.
در حراج ناپیوسته بدون دامنه نوسان اگر قیمت در مرحله چانه‌زنی تایید شود، مرحله حراج پیوسته با قرار دادن قیمت مرجع به‌عنوان نقطه صفر محدوده دامنه نوسان شروع می‌شود.
برای مثال در حراج ناپیوسته قیمت 100 تومان به‌عنوان قیمت مرجع تایید می‌شود؛ حالا اگر سهم در بازار بورس باشد محدوده نوسانی بر اساس قیمت 100 تومان تنظیم شده و محدوده نوسانی بین مبلغ 95 تا 105 تومان قرار می‌گیرد.
تفاوت حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس ایران
نکته مهمی که باید توجه داشته باشید این است که در حراج پیوسته کشف قیمتی صورت نمی‌گیرد و معاملات بر اساس قیمت مرجعی که قبلا مشخص شده در یک محدوده نوسانی خاص انجام می‌شوند.
اما در حراج ناپیوسته معامله‌ای انجام نمی‌شود و امکان ویرایش و حذف سفارشات به‌راحتی وجود دارد. در حراج ناپیوسته بدون دامنه نوسان نیز برای شروع معامله ابتدا باید قیمت مرجع کشف شده و بعد از تایید ناظر بازار و تعیین محدوده نوسانی معاملات آغاز شود.
در این بخش یک سوال مهم مطرح می‌شود؛ یک سهم، تحت چه شرایطی با حراج ناپیوسته بازگشایی می‌شود؟
به مرحله پیش گشایش قبل از شروع معاملات اصلی بازار حراج ناپیوسته می‌گویند؛ البته حراج ناپیوسته ممکن است در ساعت اصلی معامله نیز اتفاق بیفتد که دلایل متعددی دارد؛ در این بخش به بررسی آن می‌پردازیم.
دلایل عمده بازگشایی سهام به شیوه حراج ناپیوسته
علاوه بر مرحله پیش‌گشایش اگر شرکت‌های بورسی دچار تغییراتی در کادر مدیریت یا تغییر در سهام و سایر موارد شوند تا اعلام نتیجه نهایی و تایید توسط ناظران بازار نماد به حالت توقف در می‌آید. بعد از تایید برای کشف قیمت حراج معاملاتی ناپیوسته ایجاد می‌شود.
۱.برگزاری مجامع بورسی شرکت‌ها
با برگزاری مجامع شرکت‌ها نماد آن‌ها تا اعلام نتیجه نهایی و تایید نتایج توسط ناظر بازار متوقف می‌شود. حال اگر مجمع عمومی با هدف تصویب صورت‌های مالی، تقسیم سود یا افزایش سرمایه تشکیل شود؛ بازگشایی نماد معاملاتی با حراج ناپیوسته و بدون محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد.
۲.افشا و انتشار اطلاعات با اهمیت
افشا اطلاعات با اهمیت شرکت‌های بورسی در دو گروه اطلاعات الف و ب منتشر می‌شوند؛ در صورتی که افشای اطلاعات با اهمیت شرکت‌ها جزو گروه الف باشد، نماد معاملاتی با حراج ناپیوسته و بدون محدودیت دامنه نوسان بازگشایی می‌شود. در این حالت بعد از کشف قیمت سهام، معاملات انجام می‌شود.
اما در صورتی که افشای اطلاعات با اهمیت شرکت‌های در گروه ب قرار داشته باشد بازگشایی نماد معاملاتی با حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان خواهد بود. در این حالت کشف قیمت در یک محدوده نوسان خاصی انجام می‌شود و تا زمان اعلام ناظر معامله‌ای انجام نمی‌شود.
۳.دستکاری قیمت
دستکاری قیمت و یا هر اقدامی که در خلاف جهت قوانین سازمان بورس باشد، باعث بسته شدن نماد معاملاتی توسط ناظر بازار می‌شود و تا هنگام توضیح شرکت نماد بسته می‌ماند.
در این حالت بازگشایی نماد معاملاتی با حراج ناپیوسته همراه با محدودیت دامنه نوسان صورت می‌گیرد.
۴- گره معاملاتی
اگر نماد شرکتی طی جلسه معاملاتی در صف خرید یا فروش قفل شود، گره معاملاتی ایجاد می‌شود. در این شرایط نماد معاملاتی در ابتدای روز بعدی با حراج ناپیوسته و محدودیت دامنه نوسان دو برابر حد معمول بازگشایی می‌شود.
۵- قانون نوسان 20 و 50 درصد نمادهای معاملاتی
اگر سهام شرکتی به‌طور پیوسته طی چندین روز معاملاتی نوسان بالای 20 و 50 درصدی داشته باشد، نماد معاملاتی حداکثر 2 روز کاری بعد از توقف با محدودیت دامنه نوسان با حراج ناپیوسته بازگشایی خواهد شد. در طی این دو روز مسئولین شرکت باید در سامانه تدان به سوالات سهامداران و ناظرین بورس پاسخ دهند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله سعی کردیم شما را با اصطلاح رایج و مهم حراج معاملاتی در بازار سرمایه آشنا کنیم. اطلاع از نحوه اجرای حراج معاملاتی و انواع آن می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های ما درباره خرید و فروش اصولی سهام کمک کند. در این مرحله نیز به مانند سایر مراحل دیگر ممکن است برخی سهامداران قوی فعالیت‌هایی در جهت ایجاد ترس در سایر سهامداران ایجاد کنند.
تنها راه جلوگیری از معاملات هیجانی آموزش اصولی قوانین و اصول بازار سرمایه است.