بازار کریپتوکارنسی برای افراد بسیاری توانسته فضایی ایجاد کند که بتوانند در زمینه ارزهای دیجیتال خاص به فعالیت بپردازند و یکی از انواع ارزهای دیجیتال را میتوان توکنهای غیرقابل معاوضه non-fungible token یا NFT دانست.
با این حال دغدغهها و مسائل گوناگونی پیرامون این موضوعات جدید وجود دارد از جمله بررسی و تحلیل بازار آنها و ارزیابی ویژگیها و مسائلی که دارند. این انتقاد حتی به بازار اصلی و قدیمی کریپتوها که همان بازار کوینهای قابل معاوضه همچون بیت کوین و اتریوم میشود، نیز وارد است.
اما در مورد بازار NFT این ابهام دو چندان میشود، چراکه موضوع مورد مطالعه بسیار تازه و پیچیده میشود. اگرچه بازارهای مشابهی همچون کلکسیونهای هنری را نیز داریم که شباهت فراوانی با NFT دارد اما بررسی بازار NFT نیاز به تبحر و تخصصهای لازم خود دارد.
از این رو در این مقاله سعی میکنیم تا شاخصهای اصلی ارزیابی یک NFT را بشناسیم و دچار اشتباه در خرید و فروش آنها نشویم. علاوه بر این راههای شناسایی NFTهای اصلی و جعلی را بدانیم تا گرفتار کلاهبرداریهایی که در این زمینه میشود، نشویم.
مروری بر انواع توکنهای NFT
قبل از هر چیز بهتر است تا شناخت بیشتر و بهتری نسبت به این گروه از داراییها پیدا کنیم. در این موضوع میتوانیم به بررسی و شناسایی بهتر توکنها و کارایی آنها داشته باشیم. به طور کلی NFTها گروهی از داراییها هستند که مثل آنها وجود ندارد.
به عنوان مثال اگر شما بخواهید یک بیت کوین خرید کنید، فرقی ندارد که این بیت کوین را از چه کسی و از کجا میخرید. مهم این است که بیت کوین شما بر روی شبکه بلاک چین قرار داشته باشد. اما در مورد NFT این گونه نیست، در اینجا علاوه بر اینکه باید در نظر داشته باشید که NFT بر روی کدام بلاکچین قرار میگیرد باید توجه کنید که این NFT از چه کسی خریداری میشود.
به عنوان مثال اگر یک NFT هنری را میخرید باید توجه کنید که آن را از خالق اثر هنری میخرید نه یک NFT جعلی از کپی این اثر هنری. به همین دلیل بهتر است تا شناخت بهتری نسبت به آن پیدا کنید.
برای آشنایی بیشتر مقالهNFT یا توکن غیر قابل معاوضه چیست؟ را مطالعه کنید.
توکنهای NFT انواع گوناگونی دارند. بعضی از آنها تشکیل شده از آثار هنری هستند و شما با خرید آنها در حال خرید یک اثر هنری هستید. بعضی از توکنهای NFT خود را شبیه یک زمین Land میسازند که این نقطه ورود به متاورس تلقی میشود و شما در اصل برای خرید یک زمین متاورسی در حال خرید یک NFT هستید.
بعضی از NFTها مربوط به بازیها میشوند. این گروه مواردی همچون شمشیر یا آیتمهای بازیها را شامل میشود که میتوانند به خوبی در آنها کارایی ایجاد کنند. برخی دیگر به ورود در پلتفرمها و عضویت در آنها میپردازند و به طور کلی میتوانیم بگوییم که مهمترین موضوعی که در زمینه NFT وجود دارد این است که کارایی و انواع NFT روز به روز در حال افزایش است و در آینده مشخص نیست که چه انواع دیگر و کاراییهای مختلفی به این بازار عرضه میشوند.
از سوی دیگر گسترش NFT در دنیا موجب شده تا بسیاری از NFTهای تقلبی نیز به بازار ارائه شوند و به همین دلیل ارزیابی و بررسی بازار NFT میتواند به شدت مفید باشد. بنابراین در ادامه به بررسی بعضی از این فاکتورها و شاخصهای مهم آن میپردازیم.
بررسی سازنده NFT
چه زمانی که میخواهید یک NFT خریداری کنید و چه زمانی که سایر NFTها را میخواهید بخرید باید به این نکته توجه کنید که سازنده آن کیست؟ این سازنده میتواند یک استودیوی هنری باشد که با انتشار خبری در سایت خود به ارائه جدیدترین NFTها میپردازد یا خالق آثار هنری است که عرضه آثار خود را به صورت NFT اعلام میکند.
اگر به تازگی وارد بازار NFT شدهاید در ابتدا باید خالق اثر را بشناسید و سابقه فعالیت او را بررسی کنید. همچنین داستان موفقیتهای قبلی را بشنوید و تیمی که با آن را کار میکند و پشت آن NFT قرار دارد را بررسی کنید. علاوه بر این نیاز است تا ببینید که برند ارائهدهنده توکن تا چه اندازه شناخته شده است.
همچنین ببینید که این پروژه بر اساس رود مپی Roadmap که داشته حرکت کرده یا نه؟ و مهمتر از همه اینکه تا چه اندازه تیمی که به طراحی این NFT پرداخته خلاقیت داشته است؟ باید ببینید که آثار آنها ناشی از کپیبرداری بوده یا نوآوریهای شخصی آنها در این زمینه اثرگذار بوده است.
کاربردی بودن
عموما تبلیغات زیادی در زمینه NFTها میشود ولی علاوه بر اینکه باید به این نکته توجه کرد که تا چه اندازه یک NFT و خلاقانه است باید دید که تا چه اندازه کاربردی هم هست. ممکن است یک توکن با وجود زیباییها و نوآوریهایی که دارد اما فایده چندانی به دارندگان آن نرساند.
اما در مقابل میبینیم که بسیاری از NFTها دارای کاربردهای مختلف هستند. بعضی از آنها مجوز ورود به یک باشگاه هستند و برخی دیگر میتوانند برای استفاده از خدمات هنری یا در بازیها مورد استفاده قرار بگیرند. از این جهت فواید توکنی که میخرید را نیز باید بررسی کنید و ببینید که چه کاربردهایی میتوانند داشته باشند.
کامونیتی یا انجمن
یکی دیگر از ویژگیهای مورد توجه در مورد ارزهای دیجیتال بحث کامونیتی در آنهاست. همانطور که میدانید هر چه میزان افرادی که دارنده یا طرفدار یک ارز دیجیتال خاص هستند، بیشتر باشد. پشتوانه قویتری در انتظار آن ارز دیجیتال خواهد بود.
از این جهت باید دید که تا چه اندازه کامونیتی یک شبکه یا کریپتو بزرگ است. این موضوع در مورد NFT نیز صادق است و هر چه بیشتر در مورد NFT بتوانید به بررسی این موضوع بپردازید بیشتر به نفع شماست. از این جهت میتوانید سری به شبکههای اجتماعی بزنید و ببینید که چه مواردی در این حوزه وجود دارد و تا چه اندازه توکنی که بررسی میکنید دارای فالوور و طرفدار است.
همچنین ببینید که فضای کریپتویی آن مثبت است یا منفی؟ نگاه جامعه ارزهای دیجیتال نسبت به آن چگونه است؟ مردم چطور در مورد آن صحبت می کنند و در نتیجه ببینید که تا چه اندازه پتانسیلهای بالایی برای بررسی آن وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
بعضی پروژهها دارای فرایندهای گیمیفای شده و امتیاز کاربری به طرفداران خود هستند. از این رو، میتوانید به بررسی جامعه آن بپردازید و ببینید که تا چه اندازه آن پروژه به داشتن کامونیتی توجه نشان میدهد و برای آن طرحهای ویژهای همچون امتیازدهی و ایردراپ معین کرده است.
علاوه بر این رویدادهایی که مربوط به اجتماع و هولدرهای یک کلکسیون NFT یا پروژههای بالاسری هست همچون رویداد AMA را باید ببینید که به طور منظم اجرا می کنند یا خیر. از این جهت میتوانید به خوبی در بحث NFT و کامونیتی یک کلکسیون یا شبکه به اطلاعات مناسب برسید.
نقشه راه Road map
برای اینکه متوجه شویم که یک پروژه تا چه اندازه در اجرای وعدههای خود صادق و متعهد است کافی است تا سری بزنیم به رود مپ آن و ببینیم که در گذشته چگونه عمل کرده است. در اینجا مثل مشهور گذشته چراغ راه آینده را متوجه میشویم.
هر چه یک پروژه به وعدههایی که داده بیشتر متعهد بوده و بر اساس آنها به خوبی عمل کرده است، بیشتر میتوانیم به آن متکی باشیم و اعتماد کنیم، اما اگر دچار لرزشها و خلف وعده شده باشد، متوجه باگهایی در تیمسازی و اجرای کارهای آن داریم.
از این رو شفافیت پروژه در این زمینه به شدت اهمیت دارد. علاوه بر این پاسخگویی نسبت به عدم اجرای وعدهها و سایت مناسب و کنفرانسهای مجازی در شبکههای اجتماعی مرتبط با آن را میتوانیم از جمله مزایای آن بدانیم.
فرهنگ و هنر
این مورد به ویژه در مورد NFTهای هنری مورد توجه تحلیلگران قرار میگیرد. نخستین موضوع این است که تا چه اندازه بر اساس هنر روز و خلاقانه طراحی شده است و همچنین هنر آن تا چه اندازه خریدار دارد. در بسیاری از سایتهای گوناگون رأیگیری در مورد NFTها انجام میشود و مردم سلیقه خود را در مورد NFTها به اشتراک میگذارند که میتوانید آن را در نظر بگیرید.
دومین موضوع فرهنگی است که آن NFT در آن قرار گرفته است. در نظر داشته باشید که بعضی موارد و پیامها میتواند به شدت بر قیمت آن تأثیر بگذارد. به عنوان مثال اگر یک NFT حاوی پیامهایی نژادپرستانه باشد به شدت در طرد شدن و از بین رفتن ارزش آن در آینده میتواند تأثیرگذار باشد.
علاوه بر این باید دید تا چه اندازه آن NFT بر اساس شرایط فکری جهانی در حال حرکت است. اگر فرهنگ جهانی و مسائل مرتبط با آن در یک توکن منعکس شده باشید بهتر و بیشتر میتواند توجه جهانیان را به خود جلب کند و مورد خرید و فروش قرار بگیرد.
نوآوری نیز یکی دیگر از مواردی است که میتواند مورد بررسی قرار گیرد. اینکه یک توکن بتواند اولین مجموعه باغ وحش باشد یا اولین مجموعه مورد هدف از مشاهیر یا دیگر مواردی از این دست. به همین دلیل ببینید که کدام مجموعهها میتوانند از بهترینها یا اولینها باشند.
گستره مخاطبان هدف
مسلما یک NFT نمیتواند همه را مخاطب خود قرار دهد. به عنوان مثال توکنهای ورزشی بیشتر طرفداران ورزشی را هدف قرار میدهند یا توکنهای عدالتخواهانه زنان به زنان و دختران توجه میکند. از این رو مهم است که ببینیم که یک NFT تا چه اندازه مخاطب خواهد داشت.
اگر یک پروژه به موضوعی به شدت خاص بپردازد که خیلی مورد توجه قرار نگیرد، نمیتوان آن را به عنوان یک پروژه مناسب در نظر گرفت، چراکه مشتریان آن کم هستند؛ علاوه بر این ممکن است که یک پروژه مخاطبان زیادی داشته باشد اما نتوانسته باشد که به هیچکدام از مخاطبان خود نزدیک شود.
بیشتر بخوانید:
به همین دلیل وقتی با یک پروژه یا کلکسیون رو به رو میشوید ببینید تا چه اندازه میتواند برای سایرین جذاب و جالب باشد. همچنین تا چه اندازه خریدار خواهد داشت؟ و خریدارانش تا چه مقدار برای آن پول میدهند؟ آیا افرادی که خارج از بازار ارزهای دیجیتال هستند نیز به آن بها میدهند؟
مقایسه با کلکسیونهای قوی
یکی از کارهایی که برای بررسی کلکسیونهای جدید میتوانید انجام دهید این است که با کلکسیونهای قدیمی و مشهورتر آنها را مقایسه کنید و بر اساس نمره دهی ببینید تا چه اندازه میتوانند با کلکسیونهای مشهور به رقابت بپردازند.
برای آشنایی بیشتر مقاله بهترین کلکسیونهای NFT را مطالعه کنید.
برای این کار بعضی از تحلیلگران حرفهای به ساخت اکسلها و روشهای پیچیدهتر پرداختهاند و بر اساس شاخصهای ریاضی به مقایسه ارزشگذارانه و سرمایهای میپردازند اما میتوان این کار را بر اساس استراتژیهایی که شما دارید، سادهتر نیز کرد و با بررسی چند پارامتر و تعیین چند شاخص به بررسی کلکسیونها و مجموعهها پرداخت.
بلاکچین
NFT از نوع توکن است و همانطور که میدانیم توکنها دارای شبکه بلاکچینی اختصاصی نیستند. از این رو همه آنها نیاز به شبکههای بلاکچینی دیگری دارند که بتوانند توکن خود را بر روی آن لانچ کنند. حال ممکن است که یک نفر NFTهای خود را روی یک شبکه بلاکچینی ضعیف یا ناشناس بیاورد.
در این نقطه است که چندان نمیتوان به آن اعتماد کرد. در حال حاضر شبکههای گوناگونی به ارائه خدمات در زمینه NFT مشغول هستند که شاید مهمترین آنها اتریوم باشد. اتریوم در سالهای اخیر توانسته با ایجاد راهکارهایی همچون ماشین مجازی و لایه دوم فضایی را ایجاد کند که در زمینه ساخت و فروش NFT به شدت مؤثر باشد از این رو مارکت پلیسهای گوناگون و پروژههای گوناگونی در بستر آن تعریف شدهاند و بسیاری از پروژههای مهم گیمیفای و متاورس بر بستر اتریوم قرار دارند.
با این حال هر کسی میتواند در بستر اتریوم توکن خود را بسازد و از این رو باید توجه به سایر ملاکهای ارزیابی را نیز در نظر بگیرید. به همین دلیل میتوانید علاوه بر بحث اینکه کدام بلاکچین در زمینه آن توکن NFT تأثیرگذار است، میتوانید از شاخصهایی که یک بلاکچین را برای خدماتدهی به توکنهای غیرقابل معاوضه متمایز میسازد نیز استفاده کنید.
نقدشوندگی
یکی دیگر از فاکتورهای اساسی در مورد NFT قابلیت نقدشوندگی آن است. ممکن است شما بتوانید یک توکن غیرقابل معاوضه را به قیمت خوبی بخرید، اما در آینده نتوانید آن را بفروشید. به این دلیل که کسی خریدار آن نیست.
در این نقطه است که جایگاه کلکسیونهای NFT مشخص میشود. این گروه از کلکسیونها باعث میشوند که جامعه کریپتویی به خرید و فروش NFT بپردازند. از این رو باید ببینید که توکنهای مشابه آن تا چه اندازه معامله میشوند و حجم معاملات در 24 ساعت گذشته چقدر بوده است.
این موضوع مهم است که خواب سرمایه شما تا چه اندازه خواهد بود و در صورتی که فروش نرفت باید تا چه اندازه از قیمتی که میخواهید آن را کاهش دهید. بعضی از مجموعههای NFT دارای توکنومیکس هستند و میتوانید با شناخت مارکت و توکنومیکس آنها به بررسی آینده معاملاتی آنها بپردازید. همچنین شبکه بلاکچینی نیز در اینجا مهم تلقی میشود، مثلا بر روی استانداردهای BSC و ERC20 سادهتر فروش انجام میشود اما سایر استانداردها دارای پیچیدگیهای خاص خود نیز هست و باید دقت لازم را در این موضوع داشته باشید.
بیشتر بخوانید:
یکی دیگر از مواردی هم که میتواند در اینجا مورد بررسی قرار گیرد این است که آِیا سوداگران علاقهای به مجموعهای که شما بر روی آن دست گذاشتهاید دارند یا نه؟ اگر معاملهگرانی باشند که به دنبال نوسان گیری از قیمت NFTها هستند شما میتوانید خیالتان راحتتر باشد که بالاخره خرید و فروش در این مورد انجام میشود اما اگر کسی سراغ آن نرود، با چالشهای نقدینگی رو به رو میشوید.
سابقه توکن NFT
یکی دیگر از پارامترهای مورد بررسی میتواند سابقه مالکیت باشد. اینکه شما بدون هیچ پیشینهای یک توکن را بخرید میتواند ریسک شما را بالا ببرد، اما اگر این توکن دست چند نفر در گردش بوده باشد میتوان در مورد نقدشوندگی و اثبات اصل بودن آن اعتماد بیشتری داشت.
در این بحث دو موضوع دیگر حائز اهمیت است. اول اینکه بسیاری از توکنهای NFT در دست افراد مشهور بودهاند و خرید و فروش از آنها خود میتواند اعتباربخش باشد. دوم اینکه مؤسسات و صندوقهایی نیز مشارکت در خرید فروش دارند که میتواند مهر تاییدی نیز از سمت آنها بر NFTهایی داشت که از طریق آنها به بازار ارائه و معامله شده است.
در کنار همه این موارد، سن توکن در اینجا حائز اهمیت است. دقیقا مثل عتیقهجات که هر چه قدیمیتر باشند، میتواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد در مورد NFT نیز با چنین استدلالی رو به رو هستیم که بر روی قیمت آن اثربخش است.
نادر و ملموس بودن
توکنهای NFT در بسیاری از موارد شبیه عتیقهجات میمانند. ممکن است چیزی باشد که به صورت NFT درآمده باشد و نتوان آن را به خوبی پیدا کرد. کمیاب بودن آن اثر هنری از جمله مواردی است که میتوان در این زمینه آن را مورد نظر قرار داد.
علاوه بر مباحث مربوط به NFTهای هنری میتوانیم به توکنهای بازیها نیز در این زمینه اشاره کنیم. مثلا در بازی کریپتو کیتیز Crypto Kitties ممکن است یک نفر یک گربه با نژاد خالص به بازار ارائه دهد که کمتر کسی توانسته باشد به آن دست یابد. این توکن میتواند دارای قیمت بالایی باشد.
ملموس بودن نیز یکی دیگر از بخشهای ارزشگذاری NFTهاست. بعضی مواقع ممکن است که بلیط یک بازی ورزشی یا رویداد هنری به صورت NFT به فروش برسد. همچنین بعضی افراد با فروش NFT خود سپس آثار خود را برای خریدار توکن ارسال می کنند. در این زمینه توجه به تاریخ انقضا و اصل بودن توکن و همچنین ارتباط صحیح جهان بلاکچین با دنیای بیرون ضروری است.
نرخ انتشار و ویژگیهای خاص
تعداد انتشار از یک NFT نیز از جمله مواردی است که میتواند بر روی قیمت آن تأثیرگذار باشد. ممکن است یک هنرمند بزرگ تنها تعدادی از آثار خود را به صورت توکن به فروش برساند. این موضوع موجب میشود تا قیمت NFTهای او بالاتر برود چون نایاب میشوند.
علاوه بر این بعضی از توکن ها دارای قابلیتهایی همچون صوت هستند یا در قبال داشتن بعضی از آنها شما میتوانید به یک انجمن ورود کنید یا در جشنهای بزرگ شرکت کنید. این قابلیتهای جانبی نیز بر ارزش NFT میافزایند و در نتیجه هر چه کارایی و مزایای رقابتی یک NFT بیشتر باشد، میتوانیم بیشتر امیدوار باشیم که قیمت آن افزایش مییابد.
در بسیاری از پروژههای متاورسی و بازیها شاهد این هستیم که سازندگان به دنبال ایجاد شرایطی برای ردهبندی کردن NFTها هستند، مثلا ممکن است در یک بازی تعدادی توکنهای عمومی داشته باشیم و تعدادی توکن کمیاب که کارایی و قدرت توکنهای کمیاب بیشتر است و در نتیجه گرانتر به فروش میرسند.
نشانههای یک NFT کمارزش یا جعلی چیست؟
اگر بخواهیم به طور کلی نگاه کنیم میتوانیم بگوییم که اگر یک NFT مواردی که در بالا ذکر شد را نداشته باشد، نمیتوان به آن اعتماد کرد و بر روی آن سرمایهگذاری کرد. با این حال چند مورد هست که میتوانیم در نظر بگیریم برای اینکه بفهمیم یک NFT ارزش لازم را ندارد.
اولین موضوع در نظر نگرفتن ارزش و مالکیت معنوی اثر است. در این موضوع اگر کسی ادعا کند که یک توکن غیر مثلی دارد، اما با یک جستجوی ساده تصویر آن را در اینترنت پیدا کنیم در حالی که صاحب اثر کس دیگری است، باید به آن شک کنیم که در حال خرید یک توکن جعلی هستیم.
بیشتر بخوانید:
دومین راه تشخیص این است که بفهمیم این توکن NFT از چه طریقی به دست آمده است. بسیاری از توکن ها در اثر ایردراپ ها و هدایایی که توسط پروژهها عرضه میشوند، به صاحبان آنها داده شده است. از این رو، میتوانیم بگوییم که یکی از کارها قبل از خرید NFT این است که حتماً با دقت به پیشینه و سازنده و نحوه انتشار آن دقت کنیم تا بفهمیم که این NFT ارزش دارد که آن را بخریم. علاوه بر این راههای تخصصیتری نیز وجود دارد که نیاز به مطالعه و آموزش دارد تا متوجه وضعیت جعلی بودن NFT شوید.
جمعبندی
هنوز بازار NFT جوان است و ساز و کارهای تحلیلی لازم برای شناخت کافی نسبت به پروژهها در آن ایجاد نشده است. از سوی دیگر سوءاستفاده و کلاهبرداری در آن نیز وجود دارد. به همین دلیل باید نسبت به آن شناخت کافی به دست بیاورید یا آموزشهای لازم در زمینه NFT را ببینید.
متأسفانه بسیاری از افراد صرفاً بر اساس حدس و گمان به خرید NFT میپردازند یا وارد پروژههایی میشوند که پشتوانه لازم را ندارد. باید توجه کرد که NFT در حال حاضر به عنوان یک کلاس دارایی شناخته میشود و به همین دلیل باید حساسیت بیشتری به خرج دهید.
اگر به دنبال خرید NFT هستید، حتماً این کار را از طریق سایتهای معتبری همچون اوپن سی Opensea یا از طریق سایت پروژههای مشهور انجام دهید. علاوه بر این بدون تحقیق هیچگاه روی یک NFT ناشناخته سرمایهگذاری نکنید تا بتوانید در این بازار جایگاه خود را به دست بیاورید.