پشتوانه پول و ارزهای دیجیتال چیست؟

در دنیا ارزهای دیجیتال را با بیت‌کوین می‌شناسند. خیلی از مراکز خرید و فروش در دنیا بیت‌کوین می‌پذیرند. در خیلی از سایت‌های دنیا می‌توانید با بیت‌کوین خرید کنید. می‌توانید در رستوان‌ها صورتحساب خود را با بیت‌کوین پرداخت کنید. اما به راستی چه چیز به بیت‌کوین این اعتبار را می‌دهد که با ارزش باشد. درواقع پشتوانه ارزهای دیجیتال و بیت‌کوین چیست؟ آیا ارزهای دیجیتال و بیت‌کوین درواقع بدون پشتوانه هستند؟ آیا بیت‌کوین می‌تواند جایگزینی مناسب برای پول در آینده باشد؟ برای یافتن جواب سوالات فوق، تا آخر مقاله با ما همراه باشید.

در دهه گذشته تا به امروز (2020) بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال محبوبیت روز افزونی را در دنیا تجربه می‌کنند. محبوبیت این بازار باعث شده تا علاقه‌مندان زیادی قصد ورود به این بازار را داشته باشند. اما در این بین سوالات زیادی نیز به‌وجود می‌آید که ذهن مخاطبین را درگیر کرده، این‌که بعضی‌ها بیت‌کوین را به اشتباه با حباب گل لاله و حباب دات کام مقایسه می‌کنند و یا این‌که می‌گویند بیت‌کوین یک پول بدون پشتوانه است و ارزشی ندارد و.... ما هم می‌خواهیم پشتوانه ارزهای دیجیتال را در اینجا باهم بررسی کنیم. اما قبل از هرچیزی باید تعریف درستی از پول داشته باشیم، تاریخچه به‌جود آمدن پول را بشناسیم و این ‌که بدانیم پشتوانه پول رایج کشورهای دنیا چیست و از کجا شکل گرفته است؟ و چاپ پول چه تاثیری در دنیا دارد؟

پول چیست؟

در تعریف پول باید بگوییم که پول، یک توافق بین دو یا چند نفر است که از آن به‌عنوان ابزاری برای انتقال ارزش استفاده می‌کنند. درواقع اگر من و شما یک تکه کاغذ را به‌عنوان ارزش بین خودمان قبول کنیم و از آن برای داد و ستدهایمان استفاده کنیم، آن پول بین من و شما معتبر خواهد بود. اکنون هر کشوری پول مربوط به خود را دارد و از آن برای مبادلات داخلی استفاده می‌کند.

داستان تاریخچه پول چیست؟

یکی بود یکی نبود. تقریبا همه ما در مورد تاریخچه پول کمی اطلاعات داریم و می‌دانیم که در زمان‌های قدیم مبادلات به‌صورت کالا به کالا انجام می‌شد. این نوع مبادلات به‌علت مشکلاتی که در حمل و جا به‌جایی کالاها داشت کم کم جای خود را به فلزات گران‌بها داد. این امر باعث شد تا بعد از مدتی، دیگر مردم با طلا و نقره (همان درهم و دینار) اقدام به مبادله می‌کردند. پس از شکل‌گیری حکومت‌ها و دولت‌ها، تصمیم گرفته شد که همین طلا و نقره را به شکل سکه ضرب کنند و برای معامله به مردم بدهند. اما بعد از مدتی این نوع مبادلات هم با مشکلاتی از جمله حمله دزدان و غارت سکه‌های طلا از بازرگانان مواجه شد. در این‌جا بود که دولت‌ها تصمیم گرفتند که بانک‌ها را ایجاد کنند. بانک‌ها سکه‌های طلا را از مردم می‌گرفتند و بجای  آن به مردم حواله کاغذی می‌دادند که به‌اندازه همان مقدار طلای موجود در بانک ارزش داشت. این ‌کار حمل پول و مبادلات را بسیار راحت‌تر کرد و به این ترتیب اولین پول‌های کاغذی در دنیا با پشتوانه طلا و سایر فلزات گران‌بها شکل گرفتند.

پشتوانه پول چگونه شکل گرفت؟

بعد از این ‌که تجار توانستند معاملات خود را در سطح دنیا گسترش دهند و با کشتی به سایر قاره‌های جهان سفر کردند، معاملات با طلا و سایر فلزات گران‌بها به‌عنوان یک اشتراک جهانی (به‌عنوان پول) به‌سرعت در سطح جهانی گسترش یافت. به‌طوری که آمریکا و اروپا به‌عنوان مرکز تجارت دنیا بیشترین معاملات جهانی را با طلا ثبت کردند. در سال‌های نه‌چندان دور، کشورهای دنیا فقط اجازه داشتند که در قبال طلایی که از معاملات جهانی وارد خزانه کشور می‌کنند پول چاپ کنند. به‌این ترتیب نرخ تبدیل طلا به پول هر کشور عدد ثابتی بود و بر همین اساس نرخ تبدیل پول سایر کشورها به همدیگر نیز عدد ثابتی بود.

پس از مدتی و در سال 1929 یکی از بزرگترین رکود‌های اقتصادی دنیا رخ داد که باعث شد تا این نظام پولی جهانی با پشتوانگی طلا کم‌رنگ‌تر شود. برای حل این مشکل در ماه جولای 1944 تعداد 730 نماینده از 44 کشور دنیا متشکل از متفقین، در کنفرانس پولی و مالی ملل متحد یک تفاهم‌نامه جهانی را به امضا رساندند که در آن قرار شد دلار آمریکا به‌عنوان ارز مرجع در مبادلات جهانی اضافه شود و دولت آمریکا نیز در مقابل متعهد شد تا به ازای هر 35 دلار، معادل یک اونس طلا در خزانه خود نگهداری کند و هر زمان هر دولتی درخواست کرد، آمریکا به ازای هر 35 دلار یک اونس طلا به آن‌ها تحویل دهد (طلا به‌عنوان پشتوانه پول). این تفاهم‌نامه به‌عنوان قرارداد برتن وودز (Bretton Woods) مشهور شد.

از آن پس دلار به‌عنوان ارز مبادله‌ای جهانی در معاملات سراسر جهان به رسمیت شناخته شد و در همان سال‌های ابتدایی پس از قرارداد برتن وودز، آمریکا بیش از مقدار دلارهای موجود در جهان در خزانه خود طلا ذخیره کرده بود. به‌این ترتیب همه کشورها نیز راضی و خشنود بودند که یک پول بین‌المللی با پشتوانه را در دسترس دارند و این باعث سهولت بیشتر در معاملات جهانی شده بود. این قضیه تا جایی ادامه داشت که جنگ آمریکا و ویتنام در سال‌های 1955 الی 1975 شکل گرفت و به مدت 20 سال ادامه داشت. این جنگ هزینه‌های بسیار زیادی را برای آمریکا به‌همراه داشت.

آمریکا بعد از جنگ مجبور شد هزینه‌های سنگینی را بابت بدهی‌های خود پرداخت کند. در این بین به بعضی از طلبکاران دلار پرداخت کرد و به برخی دیگر از طلای موجود در خزانه خود پرداخت کند. در نتیجه این اتفاق باعث شد تا تعادل بین دلارهای موجود در جهان و میزان طلای موجود در خزانه آمریکا بهم بخورد. به‌عبارت دیگر هم دلارهای موجود در جهان افزایش یافته بود و هم این‌که میزان طلای موجود در خزانه آمریکا کاهش یافته بود.

با ادامه این روند و در اواخر دهه 60 میلادی، برخی از کشورهای طلبکار آمریکا از جمله ژاپن و فرانسه و آلمان متوجه کاهش مقدار طلای موجود در خزانه آمریکا شدند و آمریکا نمی‌تواند با نرخ توافق شده در قرارداد برتن وودز، به ازای دلارهای موجود در دنیا طلا پرداخت کند. این اتفاق سبب شد تا طی دو دوره متوالی ارزش دلار نسبت به طلای جهانی کاهش پیدا کند. این قضیه زمانی به یک بحران بزرگ برای آمریکا تبدیل شد که در سال 1971 بریتانیا از آمریکا درخواست کرد تا مبلغ سه میلیارد دلار از ذخایر ارزی خودش را به طلا تبدیل کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بریتانیا با علم به این‌ که آمریکا نمی‌تواند مقدار طلای معادل آن مبلغ را پرداخت کند، این درخواست را داده بود.

این درخواست بریتانیا سبب واکنش دولت آمریکا شد تا رئیس جمهور وقت آن زمان آمریکا ریچارد نیکسون در یک اقدام عجیب و بدون هماهنگی قبلی و کسب اجازه از صندوق بین‌المللی پول، تعهد آمریکا را برای داشتن موجودی ذخیره طلا به‌عنوان پشتوانه دلار لغو کرد. به‌این ترتیب دلار آمریکا دیگر پشتوانه طلا نداشت. صندوق بین‌المللی پول نیز بعد از این اقدام، جنبه پول بودن طلا را ممنوع اعلام کرد و گفت که از این پس طلا فقط مصرف کالایی خواهد داشت و نه پولی. این اقدامات درواقع پایانی بود بر قرارداد برتن وودز و پول با پشتوانه طلا؛ که باعث به‌وجود آمدن پول جدیدی به‌نام پول فیات (Fiat Money) یا پول بدون پشتوانه در دنیا شد.

پول فیات (Fiat Money) یا بدون پشتوانه

پول فیات در تعریف‌ها به‌عنوان پول بدون پشتوانه معرفی می‌شود. آن‌چیزی که در بازار فارکس نیز مبادله می‌شود همین ارزهای فیات هستند که نسبت به هم مبادله می‌شوند. اما سوال این است که پول فیات واقعا بدون پشتوانه است؟

در جواب این سوال می‌توان گفت که پشتوانه ارز فیات هر کشوری حکومت و دولت و اقتصاد آن کشور است و چیزی که به آن ارزش می‌دهد، مقبولیت عمومی مردم آن کشور است. یعنی اگر اقتصاد و قدرت دولت کشوری در دنیا قوی‌تر شود، باعث می‌شود تا نرخ ارز آن کشور نیز نسبت به سایر کشورهای دیگر بالاتر برود و دیگر نرخ تبدیل پول به ارز سایر کشورهای جهان یکسان نبوده و همواره درحال تغییر است.

مسئله مهم دیگری که به ارز یک کشور معنا می‌دهد، مقبولیت و حمایت عمومی مردم دنیا از آن ارز است. به‌عنوان مثال اگر مردم جهان همه باهم تصمیم بگیرند که دیگر از دلار برای مبادلات و تجارت خود استفاده نکنند، ارزش دلار در جهان به‌سرعت کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثالی دیگر در کشور خودمان و بعد از انقلاب اسلامی، دولت و بانک مرکزی دستور جمع‌آوری پول‌های قدیمی را داد و شکل پول‌های جدید را به بازار ارائه داد. این مسئله با اقبال عمومی مردم مواجه شد و باعث شد تا پول‌های جدید جایگزین پول‌های قدیمی شده و وارد بازار شوند. اما اگر مردم پول‌های خود را به بانک مرکزی نمی‌دادند، قضیه فرق می‌کرد.

چاپ پول بدون پشتوانه و تاثیرات آن بر اقتصاد کشورها

بعد از این‌که پول‌های جهان به‌صورت فیات تبدیل شدند، بانک مرکزی هر کشور بنا به اقتضای شرایط سیاسی و اقتصادی کشورش تصمیم به چاپ پول بدون پشتوانه می‌کرد. اما این چاپ پول به تنهایی چیز بدی نیست. بگذارید برایتان مثالی بزنم. فرض کنید کشور دوست و برادر چین با ایران وارد معامله می‌شود و در ازای خرید نفت از ایران به ما یوان پرداخت می‌کند. کشور ایران نیز در مقابل واردات کالاهای اساسی مثل دسته بیل و خلال دندان از چین همان یوان‌ها را به چین بازمی‌گرداند. با فرض این‌که دولت چین برای خرید نفت از ایران آن مقدار یوان را چاپ کرده باشد، اگر تولید داخلی چین به اندازه مقدار پولی که برای خرید نفت چاپ کرده و دوباره وارد کشورش شده نباشد، باعث تورم شدید در چین خواهد شد. اما می‌بینیم که این‌طور نیست پس یعنی چاپ پول به خودی خود اقدام بدی هم نیست.

در این‌جا سوال پیش ‌می‌آید که اگر فرضیه فوق درست باشد اکنون باید در آمریکا با چاپ بی ‌رویه و بدون پشتوانه دلار، تورم بسیار شدید باشد و قیمت‌ها سر به فلک برسد؛ ولی می‌بینیم که در حقیقت این‌طور نیست. دلیل این امر آن است که آمریکا به‌شدت از ورود دلار به کشورش جلوگیری می‌کند. در حال حاضر و به‌خاطر مرجع بودن دلار به‌عنوان ارز رایج معاملاتی در جهان، مقدار دلارهای موجود در دنیا بسیار بیشتر از صنعت و تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور آمریکا است. دولت آمریکا با این‌کار مرزی بین دلارهای خارجی موجود در دنیا و دلارهای داخل کشورش ایجاد کرده است تا از ایجاد تورم در کشور جلوگیری کند. به‌عنوان مثال برای ورود دلار به کشور آمریکا باید اظهارنامه پر کنید و در غیر این‌صورت سرمایه شما ضبط شده و اجازه ورود به آمریکا را نخواهد داشت. این قانون در بسیاری از کشورهای دنیا (به غیر از ایران و شرکا) به منظور جلوگیری از تورم‌های داخلی اعمال می‌شود.