تصور کنید علی می‌خواهد مبلغ کوچکی بیت‌کوین برای دوستش سارا بفرستد تا هزینه یک نوشیدنی را بدهد. علی با شگفتی می‌بیند که کارمزد انتقال این مبلغ کم، تقریباً به اندازه خود پول است و تایید تراکنش هم شاید ۱۰ دقیقه یا بیشتر طول بکشد! این تجربه ناامیدکننده باعث می‌شود علی از خودش بپرسد: سریع‌ترین روش انتقال بیت‌کوین چیست و چگونه می‌توان با کارمزد کمتر تراکنش انجام داد؟ در دنیای بیت‌کوین، پاسخ این مشکل شبکه لایتنینگ بیت‌کوین است؛ فناوری‌ای که قول تراکنش‌های فوری و ارزان را می‌دهد.
در این مقاله قرار است به زبان ساده توضیح دهیم که لایتنینگ نتورک بیت‌کوین چیست، چگونه کار می‌کند و چه کاربردهایی مخصوصاً برای ما در ایران دارد. اگر شما هم درباره سرعت پایین و هزینه‌های بالای تراکنش‌های بیت‌کوین کنجکاو هستید، با ما همراه باشید تا گام‌به‌گام این راهکار جالب را بررسی کنیم.
شبکه لایتنینگ بیت‌کوین چیست؟
شبکه لایتنینگ بیت‌کوین (Lightning Network) در واقع یک راهکار لایه دوم بیت‌کوین است که برای حل مشکل مقیاس‌پذیری بیت‌کوین ایجاد شده است. به زبان ساده، لایتنینگ نتورک یک لایه اضافه روی بلاک‌چین بیت‌کوین می‌سازد که اجازه می‌دهد تعداد زیادی تراکنش کوچک و سریع، خارج از بلاک‌چین اصلی انجام شوند. نتیجه این کار چیست؟ تراکنش‌هایی با سرعت بسیار بالا (تقریباً آنی) و کارمزد بسیار ناچیز.
در شبکه لایتنینگ، به جای اینکه هر پرداخت کوچک را در بلاک‌های بیت‌کوین ثبت کنیم، می‌آییم و یک کانال پرداخت بین دو نفر یا دو نهاد باز می‌کنیم. تا زمانی که این کانال باز است، آن دو طرف می‌توانند بی‌نهایت تراکنش بین خود انجام دهند بدون اینکه هر کدام جداگانه در بلاک‌چین ثبت شود. فقط وقتی کانال بسته شود یا پایان یابد، خلاصهٔ تمام آن تراکنش‌ها به صورت یک تراکنش نهایی به بلاک‌چین بیت‌کوین فرستاده می‌شود. به این ترتیب، بار اصلی شبکه بیت‌کوین کاهش می‌یابد چون جزئیات ریز تراکنش‌های خرد در لایتنینگ نتورک ثبت شده و نهایتاً نتیجه نهایی روی بلاک‌چین ذخیره می‌شود.
Lightning Network را در فارسی گاهی "شبکه صاعقه بیت‌کوین" هم ترجمه می‌کنند، چون Lightning به معنی صاعقه یا رعدوبرق است. این نامگذاری به سرعت بالای این شبکه اشاره دارد.
چرا شبکه لایتنینگ به وجود آمد؟ (مشکل مقیاس‌پذیری بیت‌کوین)
وقتی بیت‌کوین به وجود آمد، هدفش این بود که یک پول دیجیتال همتا‌به‌همتا برای پرداخت‌های روزمره باشد. اما با گذشت زمان، محبوبیت بیت‌کوین به شدت افزایش یافت و خیلی‌ها متوجه شدند که شبکه اصلی بیت‌کوین محدودیت‌هایی برای تعداد تراکنش در ثانیه دارد. شبکه بیت‌کوین می‌تواند حدود ۷ تراکنش در ثانیه را پردازش کند که این عدد در مقابل شبکه‌های پرداخت سنتی (مثلاً Visa با هزاران تراکنش در ثانیه) بسیار کم است. تصور کنید میلیون‌ها نفر بخواهند هر روز با بیت‌کوین خرید کنند؛ شبکه فعلی پاسخگو نخواهد بود و تراکنش‌ها در صف تأیید می‌مانند و کارمزدها سرسام‌آور می‌شود.
به این چالش در دنیای مهندسی بلاک‌چین، مشکل مقیاس‌پذیری بیت‌کوین می‌گویند. کارمزدهای بالا و سرعت پایین، به‌خصوص برای تراکنش‌های خرد بیت‌کوین اصلاً به‌صرفه نیست. بنابراین نیاز به یک راه‌حل حس می‌شد تا بیت‌کوین بتواند بدون از دست دادن امنیت و غیرمتمرکز بودن آن، تراکنش‌های بیشتری را سریع‌تر انجام دهد. شبکه لایتنینگ دقیقاً برای همین نیاز طراحی شد: راهکاری لایه ۲ که با دور زدن بلاک‌چین اصلی، بار تراکنش‌های کوچک را به دوش می‌کشد و شبکه اصلی را خلوت نگه می‌دارد.
شبکه لایتنینگ چگونه کار می‌کند؟
برای درک عملکرد لایتنینگ نتورک، بیایید با یک داستان کوتاه آن را توضیح دهیم. فرض کنید مریم و کیان دو دوست هستند که مرتباً با هم تراکنش مالی دارند؛ مثلاً مریم هر هفته هزینه ناهار را می‌دهد و کیان سهم خودش را با بیت‌کوین به مریم می‌پردازد. اگر آنها هر بار بخواهند روی بلاک‌چین بیت‌کوین این مبلغ را منتقل کنند، هم باید ۱۰ دقیقه صبر کنند، هم کارمزد قابل توجهی بپردازند. راه حل بهتر چیست؟ مریم و کیان یک کانال پرداخت در شبکه لایتنینگ بیت‌کوین بین خودشان باز می‌کنند.
مرحله ۱: باز کردن کانال – مریم و کیان با کمک کیف پول لایتنینگ، یک کانال دوطرفه باز می‌کنند. برای این کار هر دو نفر مقداری بیت‌کوین (مثلاً هر کدام ۰٫۰۱ BTC) را به یک آدرس کیف پول مشترک چندامضایی واریز می‌کنند. این واریز اولیه تنها جایی است که به یک تراکنش آن-chain (روی بلاک‌چین اصلی) نیاز دارد تا کانال شروع شود. پس از ثبت این تراکنش بازگشایی کانال در بلاک‌چین، دیگر فعلاً با بلاک‌چین کاری نداریم.
مرحله ۲: انجام تراکنش‌های بی‌نهایت در کانال – حالا که کانال بین مریم و کیان برقرار شده، می‌توانند هر تعداد تراکنش خرد بین خودشان انجام دهند، آن‌هم تقریباً فوری و بدون کارمزد قابل توجه! مثلاً کیان ۰٫۰۰۱ BTC برای مریم می‌فرستد؛ این انتقال در دفترکل داخلی کانال ثبت می‌شود و موجودی‌های جدید مریم و کیان در کانال مشخص می‌شود، ولی این تراکنش به بلاک‌چین بیت‌کوین اعلام نمی‌شود. سپس شاید مریم در تراکنش بعدی ۰٫۰۰۰۵ BTC به کیان برگرداند و ... به همین ترتیب می‌توانند بده‌بستان کنند. نکته اینجاست که تمام این تبادلات در خارج از بلاک‌چین صورت می‌گیرد و نیازی نیست شبکه کل بیت‌کوین درگیر تأیید تک‌تک این تراکنش‌ها بشود.
مرحله ۳: بستن کانال و ثبت نتیجه – هر زمان مریم و کیان کارشان با کانال تمام شد (مثلاً آخر ماه حسابشان صاف شد)، می‌توانند کانال لایتنینگ را ببندند. در لحظه بستن کانال، وضعیت نهایی موجودی هر کس مشخص شده است. فرض کنیم پس از تمام تراکنش‌های رفت‌وبرگشت، در نهایت مریم ۰٫۰۱۲ BTC و کیان ۰٫۰۰۸ BTC در موجودی کانال داشته باشند. شبکه لایتنینگ این وضعیت پایانی را به عنوان یک تراکنش به بلاک‌چین بیت‌کوین می‌فرستد. بلاک‌چین، تراکنش نهایی را تأیید می‌کند که بر اساس آن موجودی‌های نهایی به آدرس‌های مریم و کیان انتقال می‌یابد. بدین ترتیب کل آن ده‌ها تراکنش خرد میان مریم و کیان، در بلاک‌چین به شکل یک تراکنش (در ابتدا برای باز کردن کانال و یکی در انتها برای بستن کانال) نمود پیدا کرده است.
پس خلاصه روش کار Lightning Network این است: یک کانال باز می‌کنیم، هرچقدر خواستیم تراکنش سریع و کم‌هزینه داخل آن انجام می‌دهیم، و در انتها نتیجه را یکبار به شبکه اصلی اعلام می‌کنیم. این کار تعداد تراکنش‌های لازم روی زنجیره اصلی را شدیداً کاهش می‌دهد.
مقایسه تراکنش در بلاک‌چین بیت‌کوین و شبکه لایتنینگ
حالا که فهمیدیم لایتنینگ چیست و چطور کار می‌کند، بد نیست یک مقایسه سریع داشته باشیم تا مزیت‌های Lightning Network روشن‌تر شود:
ویژگی | تراکنش در بلاک‌چین بیت‌کوین | تراکنش در شبکه لایتنینگ |
سرعت تأیید | نسبتاً کند – حدود ۱۰ دقیقه یا بیشتر برای هر تراکنش (بسته به شلوغی شبکه) | بسیار سریع – تقریباً آنی در حد چند ثانیه |
کارمزد | نسبتاً بالا – بسته به ترافیک شبکه ممکن است چند دلار (چند صد هزار تومان) برای هر تراکنش باشد | بسیار ناچیز – گاهی فقط چند ساتوشی (چند تومان) برای هر تراکنش خرد |
کاربرد مناسب | انتقال‌های با مبلغ بالا، تسویه حساب‌های مهم و سرمایه‌گذاری (جایی که سرعت خیلی حیاتی نیست) | پرداخت‌های خرد و روزمره، ارسال مبالغ کوچک یا انجام تراکنش‌های مکرر به صورت فوری |
همان‌طور که می‌بینید، شبکه لایتنینگ در دو فاکتور سرعت و هزینه بی‌رقیب است. بنابراین اگر بخواهید با بیت‌کوین یک تراکنش سریع و ارزان داشته باشید (مثلاً خرید یک فنجان قهوه یا پرداخت حق اشتراک یک سرویس آنلاین)، Lightning Network دقیقاً برای همین طراحی شده است.
مزایای شبکه لایتنینگ بیت‌کوین
شبکه لایتنینگ به عنوان راه‌حل مقیاس‌پذیری بیت‌کوین، مزایای چشمگیری دارد:
- سرعت بسیار بالا: تراکنش‌های لایتنینگ تقریباً فوراً انجام می‌شوند. دیگر لازم نیست منتظر تأیید ۱۰ دقیقه‌ای یا بیشتر بمانید. این برای استفاده‌های روزمره عالی است که انتظار طولانی آزاردهنده است.
- کارمزد ناچیز: انتقال بیت‌کوین روی لایتنینگ تقریباً رایگان است. کارمزدهای شبکه اصلی که گاه می‌تواند چند صد هزار تومان معادل شود، در لایتنینگ به چند تک‌تومان می‌رسد! به همین دلیل، پرداخت خرد بیت‌کوین از طریق شبکه Lightning کاملاً به‌صرفه می‌شود.
- تعداد تراکنش بالا: چون تراکنش‌ها خارج از زنجیره اصلی انجام می‌شوند، شبکه بیت‌کوین می‌تواند تراکنش‌های بسیار بیشتری در ثانیه را غیرمستقیم پشتیبانی کند. عملاً محدودیت ۷ تراکنش در ثانیه (TPS) را کنار می‌زنیم، زیرا تراکنش‌های خرد روی کانال‌های متعدد پخش می‌شوند.
- حفظ امنیت پایه بیت‌کوین: شاید بپرسید آیا خارج کردن تراکنش از بلاک‌چین، امنیت را کم نمی‌کند؟ واقعیت این است که Lightning Network به شکلی طراحی شده که همچنان از امنیت بلاک‌چین اصلی بهره می‌برد. وقتی کانال باز می‌کنید یا می‌بندید، این کار با همان رمزنگاری و قوانین بیت‌کوین انجام می‌شود. پس اگر دو طرف منصفانه عمل کنند و اصول را رعایت کنند، امنیت تراکنش‌ها حفظ می‌شود. ضمن اینکه اگر یکی از طرفین بخواهد تقلب کند، شبکه مکانیزم‌هایی (مانند مدت زمان قفل کانال و امکان جریمه) دارد که طرف مقابل می‌تواند حق خود را اثبات کند.
- حریم خصوصی بالاتر: از آنجا که جزئیات تراکنش‌های خرد روی بلاک‌چین عمومی ثبت نمی‌شود، می‌توان گفت حریم خصوصی کاربران در لایتنینگ بیشتر است. کسی که بلاک‌چین را بررسی می‌کند فقط تراکنش باز/بسته شدن کانال را می‌بیند، نه ریز تراکنش‌های درون کانال بین شما و طرف مقابل.
معایب و محدودیت‌های شبکه لایتنینگ
با وجود تمام نقاط قوت، Lightning Network خالی از چالش و محدودیت نیست. برخی از موارد مهم عبارت‌اند از:
- نیاز به کانال و نقدینگی اولیه: شما برای استفاده از لایتنینگ باید ابتدا یک کانال ایجاد و مقداری بیت‌کوین در آن قفل کنید. این یعنی مقداری از دارایی‌تان را کنار می‌گذارید تا در کانال خرج شود. اگر بیت‌کوین کافی در کانال نگذارید، نمی‌توانید بیشتر از آن مقدار خرج کنید. همچنین ایجاد و بستن کانال خود شامل یک تراکنش on-chain (با کارمزد شبکه اصلی) است، پس برای پرداخت‌های کاملاً تک‌دفعه و کوچک ممکن است باز کردن کانال اختصاصی توجیه نداشته باشد.
- پیچیدگی فنی و نیاز به نرم‌افزار خاص: استفاده از شبکه لایتنینگ هنوز به آسانی کیف پول معمولی بیت‌کوین نیست. باید از کیف پول‌های سازگار با لایتنینگ یا نودهای خاص استفاده کنید. خوشبختانه برنامه‌های کاربرپسندی مثل BlueWallet، Phoenix، Muun و غیره توسعه یافته‌اند که کار را ساده‌تر کرده‌اند، اما باز هم برای افراد کاملاً تازه‌کار ممکن است مفهوم کانال و صورتحساب لایتنینگ کمی گیج‌کننده باشد.
- محدودیت در مبالغ بزرگ: Lightning Network برای پرداخت‌های خرد تا متوسط عالی است، اما برای انتقال مبالغ خیلی بزرگ (مثلاً ده‌ها بیت‌کوین) ممکن است مناسب نباشد. کانال‌های لایتنینگ ظرفیت محدودی دارند (براساس موجودی که در کانال قفل شده) و اگر مبلغی بیش از آن ظرفیت بخواهید منتقل کنید، شاید نتوانید یکباره انجامش دهید. برای مبالغ سنگین، همچنان استفاده از شبکه اصلی بیت‌کوین (با وجود کارمزد بیشتر) راه مطمئن‌تری است.
- آنلاین بودن و خطرات احتمالی: برای انجام تراکنش در لایتنینگ، دو طرف یا نودهای واسط باید آنلاین باشند. اگر شما کانال باز کرده‌اید و مدتی طولانی آفلاین شوید، در موارد نادر ممکن است طرف مقابل (اگر بدخواه باشد) سعی کند یک وضعیت قدیمی کانال را به نفع خود ببندد. البته روش‌هایی مثل Watchtowerها (نظارت‌گرهای شخص ثالث) برای جلوگیری از این تقلب وجود دارد، ولی در کل نگهداری یک نود لایتنینگ نیازمند آنلاین بودن و توجه مداوم است. بسیاری از کاربران عادی برای سادگی از کیف پول‌های لایتنینگ غیرحضوری استفاده می‌کنند تا خودشان درگیر پیچیدگی‌ها نشوند.
- پذیرش و پوشش محدود (فعلاً): با اینکه Lightning Network از سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شده، اما هنوز به نسبت کل جامعه کاربران بیت‌کوین، تعداد کمتری به آن روی آورده‌اند. همه فروشگاه‌ها یا سرویس‌ها از پرداخت لایتنینگ پشتیبانی نمی‌کنند (هرچند هر روز در حال افزایش است). برای استفاده گسترده، نیاز است که پذیرش عمومی از لایتنینگ بیشتر شود و زیرساخت آن (مثل تعداد نودها و کانال‌های موجود) رشد کند. خبر خوب این که در یکی دو سال اخیر، صرافی‌های بزرگی مانند Binance و Kraken هم واریز و برداشت بیت‌کوین از طریق لایتنینگ را فعال کرده‌اند که نشان‌دهنده رشد مقبولیت این شبکه است.
چگونه از شبکه لایتنینگ استفاده کنیم؟
حالا اگر شما بخواهید عملاً Lightning Network را تجربه کنید، باید چه کار کنید؟ در این بخش به صورت گام‌به‌گام راهنمای استفاده از شبکه لایتنینگ را توضیح می‌دهیم:
- تهیه مقداری بیت‌کوین: اول از همه، شما نیاز به مقداری بیت‌کوین (هرچند اندک) دارید که بتوانید وارد شبکه لایتنینگ کنید. اگر تاکنون بیت‌کوین نخریدید، می‌توانید از طریق یک صرافی ارز دیجیتال معتبر این کار را انجام دهید. (مثلاً صرافی‌های ایرانی مثل نوبیتکس، تبدیل و ... بستر خرید با ریال را فراهم کرده‌اند). پس قدم اول خرید بیت‌کوین و نگهداری آن در یک کیف پول است.
- انتخاب کیف پول یا نرم‌افزار لایتنینگ: قدم بعدی، انتخاب یک کیف پول لایتنینگ بیت‌کوین است که از این شبکه پشتیبانی کند. خوشبختانه بسیاری از کیف پول‌های موبایل و دسکتاپ امروزی این قابلیت را دارند. برای شروع، کیف پول‌های معتبری مانند BlueWallet (روی موبایل) یا Phoenix یا Wallet of Satoshi گزینه‌های خوبی هستند. این کیف پول‌ها رابط کاربری ساده‌ای دارند و اجازه می‌دهند بدون نیاز به اجرای نود کامل، از مزایای Lightning استفاده کنید. کافیست کیف پول را نصب کنید و گزینه Lightning را در آن فعال یا کیف پول Lightning جدید ایجاد کنید.
- واریز بیت‌کوین به کیف پول لایتنینگ: در کیف پول انتخابی، بخشی برای Lightning وجود دارد که معمولاً عبارت "Deposit to Lightning" یا "Receive (Lightning)" دارد. هنگامی که می‌خواهید کانال لایتنینگ را پر کنید، کیف پول به شما یک آدرس یا صورتحساب (Invoice) می‌دهد. با استفاده از کیف پول معمولی بیت‌کوین خود، مقداری BTC (مثلاً ۰٫۰۰۰۵ BTC) را به آن آدرس یا از طریق آن Invoice ارسال می‌کنید. این تراکنش شبکه اصلی، کانالی را بین کیف پول شما و یک نود لایتنینگ باز می‌کند و موجودی آن به Lightning منتقل می‌شود. نگران نباشید، کیف پول‌های خوب این مراحل را خودشان در پشت صحنه انجام می‌دهند؛ شما فقط مبلغ را تأیید می‌کنید و کمی صبر می‌کنید تا کانال باز شود.
- انجام پرداخت Lightning: حالا موجودی شما وارد شبکه لایتنینگ شده و همه‌چیز آماده است که پرداخت سریع انجام دهید. فرض کنید می‌خواهید به دوستتان پول بفرستید یا مثلاً از یک سایت خارجی که پرداخت با Lightning قبول می‌کند یک کارت هدیه بخرید. طرف مقابل به شما یک Lightning Invoice (صورتحساب لایتنینگ) می‌دهد که یک کد خاص (اغلب به شکل QR یا متنی طولانی) است. در کیف پول خود گزینه Send (Lightning) را می‌زنید و آن صورتحساب را اسکن یا وارد می‌کنید. کیف پول شما مسیر شبکه را تا دریافت‌کننده پیدا کرده و مبلغ را فوراً منتقل می‌کند. معمولاً در عرض کمتر از ۲-۳ ثانیه پرداخت شما انجام می‌شود و طرف مقابل نوتیفیکیشن دریافت بیت‌کوین را می‌بیند! کارمزد هم آنقدر کم است که شاید حتی متوجه کسر شدنش نشوید (مثلاً ۵ ساتوشی که با قیمت فعلی شاید چند تک تومان باشد).
- دریافت پول از Lightning: دریافت کردن هم مشابه است. اگر کسی بخواهد به شما بیت‌کوین از راه لایتنینگ بفرستد، کافیست در کیف پول خود درخواست پرداخت (Request) را بزنید. شما مبلغ موردنظر را وارد می‌کنید و یک Invoice (کد دریافتی) ساخته می‌شود. آن QR یا کد را برای پرداخت‌کننده می‌فرستید و او عملیات ارسال را انجام می‌دهد. در چشم برهم زدنی پول به کیف پول لایتنینگ شما می‌آید. توجه داشته باشید که اگر قصد دارید مبالغ دریافتی را دوباره به شبکه اصلی برگردانید، باید کانال را ببندید یا از طریق کیف پول بخواهید پول را به آدرس عادی بیت‌کوین شما Withdraw کند که آن هم یک تراکنش on-chain خواهد بود. اما تا وقتی نیاز ندارید، می‌توانید بیت‌کوین‌ها را در کیف پول لایتنینگ نگه دارید یا در کانال‌های دیگر خرج کنید.
- مدیریت کانال‌ها (اختیاری): برخی کیف پول‌های پیشرفته به شما امکان می‌دهند خودتان کانال باز کنید به نودهای دلخواه. ولی اگر تازه‌کار هستید، بهتر است از حالت خودکار کیف پول استفاده کنید تا خودش بهترین کانال‌ها را انتخاب و مدیریت کند. این کار تضمین می‌کند شما همیشه مسیر مناسبی برای پرداخت‌های لایتنینگ دارید. با رشد شبکه، معمولاً کیف پول شما به چندین نود شبکه متصل می‌شود که ارسال/دریافت شما بی‌دردسر شود.
اگر می‌خواهید روزانه نکات آموزنده و خبرهای جذاب دنیای بورس و کریپتو را دنبال کنید، حتماً به صفحه اینستاگرام تالاربورس سر بزنید. با دنبال کردن ما در اینستاگرام، همیشه یک قدم از بقیه جلوتر خواهید بود و می‌توانید از محتوای آموزشی رایگان، تحلیل‌های کوتاه و نکات انگیزشی بهره‌مند شوید.
نکته مهم اینکه هرچند این مراحل در نگاه اول پیچیده‌تر از استفاده از بیت‌کوین معمولی به نظر می‌رسند، ولی با یکی دو بار تمرین خواهید دید که خیلی هم سخت نیست. همان‌طور که اپلیکیشن‌های پرداخت آنلاین سنتی را یاد گرفتید، کار با Lightning هم قابل یادگیری است. همین حالا شروع کن و با یک مبلغ خیلی کم (برای اطمینان خاطر) امتحان کن تا با سازوکار آن آشنا شوی.
کاربردهای شبکه لایتنینگ برای کاربران ایرانی
حالا به بخش مهمی می‌رسیم، شبکه لایتنینگ بیت‌کوین در ایران به چه درد ما می‌خورد؟ کاربران ایرانی چه استفاده‌های مفیدی می‌توانند از Lightning Network داشته باشند؟ در اینجا چند کاربرد عملی و مزیت برای ما در ایران را مرور می‌کنیم:
- انتقال سریع پول به خارج از کشور: یکی از دردسرهای همیشگی ما در ایران، محدودیت‌های نقل‌وانتقال پول به خارج به خاطر تحریم‌ها و مشکلات بانکی است. اگر مثلاً بخواهید برای یک فریلنسر خارجی پول بفرستید یا از یک سرویس بین‌المللی خدمات بخرید، روش‌های معمول (مثل PayPal یا حواله) تقریباً در دسترس نیست. بیت‌کوین سال‌هاست راهکاری برای این مشکل بوده، اما مشکل کارمزد و سرعت داشت. حالا با Lightning Network شما می‌توانید مبلغ‌های کوچک و متوسط را به سرعت برای هر کسی در دنیا بفرستید، بدون نیاز به سیستم بانکی. فرض کنید می‌خواهید ۵۰ دلار به شکل بیت‌کوین به یک نفر در اروپا بفرستید؛ اگر روی شبکه اصلی باشد، شاید ۵ دلار کارمزد دهید و نیم ساعت منتظر بمانید. اما با لایتنینگ، شاید با کمتر از ۱ سنت کارمزد، در چند ثانیه پرداخت را انجام می‌دهید! این برای کسب‌وکارهای فریلنسری یا خانواد‌ه‌هایی که پول جابه‌جا می‌کنند فوق‌العاده است.
- خریدهای خرد آنلاین و حمایت از تولیدکنندگان محتوا: با Lightning Network امکان پیاده‌سازی مدل‌های جدید پرداخت به وجود آمده که قبلاً با بیت‌کوین ممکن نبود. مثلاً پرداخت‌های بسیار خرد (Microtransactions) به اندازه چند سنت یا حتی کسری از سنت! الان پلتفرم‌هایی هستند که شما می‌توانید مثلاً ۱۰۰۰ تومان (معادل کسری از دلار) برای خواندن یک مقاله پرداخت کنید یا به یک تولیدکننده محتوا انعام (Tip) بدهید، بدون اینکه کارمزد شبکه بیشتر از مبلغ انعام شود. کاربران ایرانی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند تا با مبالغ کوچک و بدون نیاز به کارت اعتباری یا پی‌پال، از خدمات خارجی بهره ببرند یا به سازندگان محتوا در هر جای دنیا حمایت مالی کنند.
- کارمزد کمتر در صرافی‌های ارز دیجیتال: اگر تجربه کار با صرافی‌های خارجی داشته باشید، می‌دانید که برداشت بیت‌کوین از صرافی‌ها معمولاً کارمزد قابل توجهی دارد (چون خود صرافی باید تراکنش شما را روی شبکه اصلی ارسال کند). اما خوشبختانه در سال‌های اخیر بسیاری از صرافی‌های مطرح دنیا واریز و برداشت لایتنینگ را فعال کرده‌اند. خبر خوب این است که صرافی نوبیتکس (بزرگترین صرافی کریپتوی ایران) نیز از شبکه لایتنینگ بیت‌کوین پشتیبانی می‌کند. این یعنی اگر در نوبیتکس بیت‌کوین دارید، می‌توانید آن را روی Lightning به کیف پول خود منتقل کنید با کارمزدی بسیار اندک و سرعت بیشتر. یا برعکس، می‌توانید بیت‌کوین لایتنینگ خود را به نوبیتکس واریز کنید و سریعاً تبدیل به ریال کنید. این ویژگی برای تریدرها و سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند سریع سرمایه‌شان را جابه‌جا کنند بسیار مفید است. دیگر لازم نیست نگران گیر کردن تراکنش یا هزینه زیاد انتقال بیت‌کوین باشید. کافیست در پلتفرم‌هایی کار کنید که Lightning را فعال کرده‌اند.
- عدم نیاز به حساب‌های بانکی بین‌المللی: Lightning Network این امکان را می‌دهد که ما ایرانی‌ها بدون نیاز به مسترکارت یا ویزا، بتوانیم به نوعی در اقتصاد دیجیتال جهانی حضور داشته باشیم. تصور کنید یک توسعه‌دهنده ایرانی برنامه‌ای نوشته و در ازای استفاده از برنامه از کاربر می‌خواهد ماهی ۱ دلار با لایتنینگ پرداخت کند. یا یک طراح گرافیک ایرانی برای مشتری خارجی خود فاکتور ۲۰ دلاری می‌فرستد و مشتری به راحتی با اسکن یک کد لایتنینگ، پرداخت را انجام می‌دهد. هیچ‌کدام از طرفین نه نیاز به PayPal دارند نه سرویس بانکی سنتی. این امر می‌تواند مخصوصاً در شرایط تحریم برای دور زدن محدودیت‌ها و دریافت درآمد ارزی مفید باشد. هرچند باید توجه کنیم تبدیل بیت‌کوین به ریال در داخل نیز نیازمند صرافی‌های مطمئن است (که خوشبختانه در ایران وجود دارند).
- استفاده به عنوان کیف پول روزمره بیت‌کوین: خیلی از ما ممکن است حاضر نباشیم یک سکه کامل بیت‌کوین را برای خرید روزانه خرج کنیم. اما با Lightning می‌توانیم مقدار کمی بیت‌کوین نگه داریم و از آن برای پرداخت‌های روزمره استفاده کنیم. مثلاً کافی‌شاپ‌ها یا فروشگاه‌های آنلاین در دنیا کم‌کم دارند Lightning را می‌پذیرند. اگر در ایران هم کسب‌وکارهایی باشند که بیت‌کوین قبول کنند، از طریق لایتنینگ تجربه پرداخت برای مشتری و فروشنده بسیار راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود. (نیاز نیست مشتری ۱۰ دقیقه منتظر بماند تا تراکنشش تأیید شود تا فروشنده جنس را تحویل دهد.)
به طور خلاصه، لایتنینگ نتورک برای کاربران ایرانی ابزاری است برای چابکی مالی بیشتر در دنیای کریپتو. شاید هنوز این شبکه در زندگی روزمره همه ما وارد نشده باشد، اما روندها نشان می‌دهد که در آینده، چه در ایران چه در جهان، Lightning بخش مهمی از تراکنش‌های بیت‌کوین خواهد شد.
نتیجه‌گیری
در این مقاله سعی کردیم به زبان ساده و با مثال توضیح دهیم که لایتنینگ نتورک بیت‌کوین چیست و چرا به وجود آمده است. دیدیم که این شبکه چگونه با هوشمندی تراکنش‌های خرد را از بلاک‌چین اصلی خارج می‌کند تا سرعت بالا و هزینه کم را امکان‌پذیر کند. Lightning Network راه‌حلی برای مشکل مقیاس‌پذیری بیت‌کوین است که به بیت‌کوین کمک می‌کند از یک دارایی برای سرمایه‌گذاری، به یک ابزار پرداخت روزمره نزدیک‌تر شود. هر فناوری جدیدی در ابتدا ممکن است پیچیده یا آزمایشی به نظر برسد، اما لایتنینگ طی چند سال گذشته رشد بسیار خوبی داشته و اکنون توسط کیف پول‌ها و صرافی‌های بزرگی پشتیبانی می‌شود.
برای ما در ایران، لایتنینگ می‌تواند دریچه‌ای باشد به تعامل مالی راحت‌تر با دنیا؛ از انتقال پول و پرداخت‌های بین‌المللی گرفته تا خریدهای خرد آنلاین و حتی استفاده‌های داخلی. البته فراموش نکنیم که هنوز این فناوری کاملاً بالغ نشده و ممکن است در مسیر استفاده با چالش‌هایی روبه‌رو شویم. اما آینده بسیار روشنی در انتظار آن است. همان‌طور که اینترنت ابتدا کند و محدود بود و حالا زیربنای زندگی ما شده، ممکن است شبکه لایتنینگ هم در آینده نه چندان دور بخش جدایی‌ناپذیری از اقتصاد بیت‌کوینی شود.
اگر تاکنون فقط از دور درباره بیت‌کوین شنیده بودید و از سختی تراکنش‌هایش تعجب می‌کردید، حالا فرصت خوبی است که Lightning Network را هم در نظر داشته باشید. یادگیری و کار با آن تجربه‌ای جذاب است که درک شما را از دنیای رمزنگاری عمیق‌تر می‌کند. امیدواریم این راهنمای جامع توانسته باشد تصویر روشنی از Lightning به شما بدهد. به یاد داشته باشید که سواد مالی و دیجیتال مثل چراغی است که مسیر ما را در سرمایه‌گذاری روشن می‌کند. پس همیشه به دنبال یادگیری چیزهای جدید باشید. موفق باشید!
اگر مایلید درباره سرمایه‌گذاری و ارزهای دیجیتال به زبان ساده و کاربردی بیشتر یاد بگیرید، دوره‌های آموزشی تالاربورس دقیقاً برای شماست. در این دوره‌ها می‌توانید از صفر تا صد مفاهیم مهم را با تدریس اساتید مجرب یاد بگیرید و با اطمینان بیشتری وارد دنیای مالی شوید.
سوالات پرتکرار (FAQ)
شبکه لایتنینگ (Lightning Network) یک راهکار لایه دوم بر بستر بلاک‌چین بیت‌کوین است که برای حل مشکل مقیاس‌پذیری طراحی شده. این شبکه با ایجاد کانال‌های پرداخت بین کاربران، امکان انجام تعداد زیادی تراکنش خارج از زنجیره اصلی را فراهم می‌کند. به این ترتیب مشکل کندی تراکنش‌های بیت‌کوین و کارمزدهای بالای آن برای پرداخت‌های خرد حل می‌شود. به زبان ساده، لایتنینگ نتورک اجازه می‌دهد تراکنش‌های سریع و ارزان با بیت‌کوین انجام دهیم بدون اینکه هر تراکنش مستقیماً در بلاک‌چین ثبت شود.
بله، در صورتی که به درستی استفاده شود امنیت Lightning Network بسیار بالاست. تراکنش‌های Lightning در نهایت توسط بلاک‌چین بیت‌کوین پشتیبانی می‌شوند (زمان باز کردن یا بستن کانال)، بنابراین از نظر تئوری از همان اصول رمزنگاری امن بهره می‌برند. البته کاربران باید مراقب باشند که از کیف پول‌ها و نودهای معتبر استفاده کنند و در مدت استفاده از کانال‌ها تقلبی صورت نگیرد. خوشبختانه مکانیزم‌های جلوگیری از تقلب در پروتکل Lightning تعبیه شده (مثلاً اگر یکی از طرفین بخواهد کانال را به نفع خود و به‌صورت نادرست ببندد، طرف مقابل فرصت دارد واکنش نشان دهد و جریمه برای متقلب اعمال می‌شود). به طور خلاصه، شبکه لایتنینگ امن است به شرط اینکه شما هم اصول امنیتی را رعایت کنید (مثل امن نگه داشتن کلیدهای خصوصی و استفاده از نرم‌افزارهای معتبر).
خیر. هر کسی ملزم به اجرای نود اختصاصی لایتنینگ نیست. اگرچه افرادی که دانش فنی دارند می‌توانند یک نود Lightning روی کامپیوتر یا سرور خودشان اجرا کنند و کانال‌های دلخواه باز کنند، اما کاربران عادی می‌توانند از کیف پول‌های لایتنینگ Custodial یا Non-Custodial آماده استفاده کنند. بسیاری از این کیف پول‌ها (مثل BlueWallet، Phoenix، Muun و غیره) بدون نیاز به راه‌اندازی پیچیده، اجازه ساخت کانال و انجام تراکنش Lightning را می‌دهند. پس شما می‌توانید تنها با نصب یک اپلیکیشن و چند کلیک، از Lightning بهره‌مند شوید. البته اجرای نود خودتان مزایایی مثل کنترل کامل بر کانال‌ها و حریم خصوصی بیشتر دارد، ولی برای شروع لازم نیست حتماً وارد این جزییات شوید.
در حال حاضر تعداد زیادی از کیف پول‌های معتبر بیت‌کوین قابلیت Lightning را اضافه کرده‌اند. از کیف پول‌های موبایل می‌توان به BlueWallet، Phoenix، Muun، Wallet of Satoshi، Breeze و … اشاره کرد. برای دسکتاپ نیز Electrum قابلیت Lightning دارد و برخی کیف پول‌های سخت‌افزاری جدید هم در حال اضافه کردن این ویژگی هستند. از نظر صرافی‌ها، بسیاری از صرافی‌های بین‌المللی بزرگ مانند Binance، Kraken، OKX و ... امکان واریز و برداشت بیت‌کوین روی شبکه Lightning را فراهم کرده‌اند. در ایران نیز صرافی نوبیتکس این قابلیت را ارائه می‌دهد. بنابراین کاربران می‌توانند با خیال راحت بیت‌کوین خود را از صرافی به کیف پول Lightning منتقل کنند یا برعکس، بدون نگرانی از زمان و کارمزد.
در اصل Lightning Network برای بیت‌کوین طراحی شد و بیشترین کاربرد را روی شبکه بیت‌کوین دارد. اما این ایده به سایر ارزهای دیجیتال هم گسترش یافته است. به عنوان مثال، ارز دیجیتال لایت‌کوین (Litecoin) نیز شبکه لایتنینگ خودش را دارد (چون شباهت زیادی در ساختار به بیت‌کوین دارد). چند ارز دیگر هم پروژه‌های لایه دوم مشابهی برای افزایش سرعت و کاهش کارمزد دارند. با این حال، وقتی از Lightning Network بدون اشاره به اسم کوین صحبت می‌کنیم، معمولاً منظور شبکه لایتنینگ بیت‌کوین است، چون گسترده‌ترین و اصلی‌ترین پیاده‌سازی مربوط به بیت‌کوین است. هر ارز دیگری بخواهد چنین شبکه‌ای داشته باشد، معمولاً به آن به صورت جداگانه اشاره می‌شود (مثلاً Lightning Network on Litecoin).
شبکه Lightning برای کار کردن نیاز به اتصال اینترنت (یا شبکه) دارد، چون شما باید با نودهای دیگر در ارتباط باشید. اگر در حین انجام تراکنش Lightning اینترنت شما قطع شود، معمولاً تراکنش ناموفق باقی می‌ماند (انجام نمی‌شود) و باید دوباره تلاش کنید. اما این موضوع خطری برای دارایی شما ایجاد نمی‌کند؛ بیت‌کوینی که در کانال داشتید سر جایش محفوظ است. تنها مشکلی که ممکن است پیش بیاید زمانی است که اینترنت شما طولانی مدت قطع باشد و طرف مقابل قصد تقلب داشته باشد (نسخه قدیمی وضعیت را ارسال کند). در چنین شرایطی اگر نظارتی نداشته باشید ممکن است موجودی‌تان تهدید شود. اما برای کاربران عادی که مبالغ کم در Lightning دارند و از کیف پول‌های معتبر استفاده می‌کنند، این سناریو خیلی نادر است. به طور کلی بهتر است اگر کانالی را باز کرده‌اید، در صورت امکان هر از چند گاهی آنلاین شوید تا مطمئن باشید وضعیت کانال‌ها به‌روز است. اگر هم خواستید برای مدت طولانی آفلاین باشید و خیالتان راحت نیست، می‌توانید کانال را ببندید و موجودی را به کیف پول عادی برگردانید.
چشم‌انداز Lightning Network بسیار امیدوار‌کننده است. در همین چند سال که از عمر آن می‌گذرد، ظرفیت شبکه (مجموع بیت‌کوین قفل‌شده در کانال‌ها) و تعداد نودهای فعال رشد چشمگیری داشته است. با ورود صرافی‌ها و شرکت‌های بزرگ به این حوزه، زیرساخت Lightning قوی‌تر هم خواهد شد. انتظار می‌رود در آینده کیف پول‌های بیت‌کوین، Lightning را به صورت یک گزینه پیش‌فرض داشته باشند که کاربر حتی متوجه تفاوتش نشود (هر کیف پول به طور خودکار تصمیم بگیرد تراکنش را روی زنجیره اصلی بفرستد یا Lightning بر اساس مبلغ و شرایط). همچنین ممکن است شاهد کاربردهای خلاقانه‌تری باشیم، مثل شبکه‌های پرداخت ماشینی (Machine-to-Machine) که دستگاه‌ها به صورت خودکار و لحظه‌ای با هم تبادل ارزش کنند. برای کاربران عادی، احتمالاً Lightning تبدیل به بخشی از تجربه عادی کار با بیت‌کوین خواهد شد؛ یعنی اگر امروز پرسیده می‌شود “آیا از Lightning استفاده می‌کنی؟”، در آینده ممکن است به سادگی بپرسیم “آیا با بیت‌کوین پرداخت می‌کنی؟” چون دیگر تفاوتی نخواهد کرد، Lightning بخشی از پروتکل بیت‌کوین خواهد شد. بنابراین آینده بسیار روشنی در انتظار این فناوری است و یادگیری آن در حال حاضر شما را یک گام جلوتر از دیگران قرار می‌دهد.