توکنمیکس (Tokenemics) چیست؟

توکنمیکس (Tokenemics) یا اقتصاد توکن‌ها یکی از مهم‌ترین معیارها در ارزش‌گذاری ارزهای دیجیتال است. در سال 2020 به‌علت همه‌گیری کووید شاهد سقوط بازارهای مالی در سراسر جهان بودیم. با این‌حال، سال 2020 سالی بود که در آن سرمایه‌های زیادی وارد بازار ارزهای دیجیتال شد. دلیل هجوم بسیاری از سرمایه‌گذاران به این بازار این بود که آن‌ها بازار رمزارزها را به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای سایر بازارها می‌دیدند.

از سال 2021 تعداد زیادی از پروژه‌های دیفای (Defi) وارد بازار ارزهای دیجیتال شدند و تحلیل پروژه‌هایی که واقعا ارزش سرمایه‌گذاری را دارند، تبدیل به یک فرآیند پیچیده و تخصصی کرده‌اند. این موضوع، باعث پیدایش این سوال می‌شود که چگونه می‌توانیم ارزش واقعی یک توکن یا یک ارز دیجیتال را پیدا کنیم.

توکنمیکس و اهمیت مکانیزم عرضه و تقاضا در آن

یکی از بهترین روش‌ها برای ارزش‌گذاری و ارزیابی یک پروژه، توکنمیکس یا اقتصاد توکن‌ها (Token Economics) است. برای درک بهتر مفهوم اقتصاد توکن‌ها (Token Economics) بهتر است یک آشنایی اولیه و سطحی از اقتصاد در دنیای واقعی داشته باشیم.

سیاست‌های پولی یکی از ابزارهای مهم در تثبیت و تنظیم ارزش پول در اقتصاد کلان است. در سیستم اقتصاد سنتی، اقتصاد‌دان‌ها با استفاده از داده‌های رسمی مربوط به عرضه پول‌، بر انتشار ارزها نظارت می‌کنند. 

اعدادی که آ‌ن‌ها گزارش می‌کنند، به‌طور کلی به چند دسته M1 ، M2 و در بعضی از کشورها به M3 و M4 نیز دسته‌بندی می‌شوند. توضیح کامل این سیستم تقسیم‌بندی در این مقاله نمی‌گنجد اما کافی است بدانید که این دسته‌بندی براساس میزان نقدشوندگی پول‌ها است.

یعنی پول‌هایی که دارای بیشترین نقدشوندگی هستند در دسته‌بندی M1 قرار می‌گیرند و به‌ترتیب پول‌هایی که دارای نقد‌شوندگی کم‌تری هستند در دسته‌های M2 و... قرار می‌گیرند. این اعداد باعث افزایش شفافیت و نظارت بر جنبه‌های مختلف عرضه ارزها کمک می‌کند.

این اعداد و آمارها از اهمیت زیادی برخوردار هستند زیرا در طول تاریخ، دولت‌ها همیشه اقدام به انتشار و ایجاد پول‌های جدید کرده‌اند. بدیهی است، اداره یک کشور در زمان جنگ یا بحران‌های مختلف می‌تواند بسیار گران باشد و افزایش درآمد یا ایجاد تعادل در بودجه در این زمان‌ها آسان نیست و در‌نتیجه از نظر سیاسی صرفاً ایجاد و چاپ پول بیشتر، صرفه بیشتری دارد.

در دنیای مدرن، مواردی مانند نجات بانک‌ها از بحران‌های مالی و بروز پاندمیک‌ها، باعث شده تا دولت‌ها در سراسر جهان اقدام به چاپ و انتشار مقدار قابل توجهی پول جدید، کنند. درحالی که دولت‌ها بر این فرایند نظارت می‌کنند، ایجاد ارز اضافی می‌تواند باعث کاهش آهسته یا سریع ارزش پول موجود شود. به این کاهش ارزش پول، تورم گفته می‌شود و زمانی که افزایش قیمت‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری اتفاق می‌افتد، تورم بسیار ملموس‌تر می‌شود.

در دنیای ارزهای دیجیتال نیز سیاست‌های پولی خاصی وجود دارند که ارزش واحدهای یک رمزارز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. با مطالعه توکنمیکس یا اقتصاد توکن‌ها می‌توان سیاست‌های مربوط به عرضه یک ارز دیجیتال را بررسی کرد.

توکن (Token) چیست؟

قبل از وارد شدن به موضوع توکنومیکس، باید نگاهی به معنای توکن داشته باشیم. هر توکن یک واحد دیجیتالی از یک ارز رمزنگاری شده است (Cryptocurrency) که به‌عنوان یک دارایی استفاده می‌شود یا به نمایندگی از یک سرویس خاص در بستر یک بلاک‌چین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

توکن‌ها برای موارد مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما رایج‌ترین استفاده آن‌ها در موارد امنیتی، کیفیتی و مدیریت شبکه است. داشتن یک توکن مانند داشتن اوراق بهادار است که به دارندگان آن حقوق خاصی می‌دهد. این کاربردها باتوجه به شبکه و پروژه‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد و طیف وسیعی را شامل شود.

مثلا صرافی‌های دیجیتال برای کاربردهای درون اکوسیستم خود یک توکن بومی دارند. دارندگان این توکن‌ها از امتیازات خاصی برخوردار می‌شوند. مثلا درصورت داشتن تعداد خاصی از توکن بومی یک صرافی دیجیتال، معامله‌گر کارمزد کم‌تری برای معاملات خود پرداخت می‌کند یا می‌تواند با استیک کردن توکن خود، کسب درآمد کند. 

توکنمیکس (Tokenics) چیست؟

پس از این‌که تعریف کاملی از توکن را ارائه کردیم، وقت آن است که توکنمیکس را توضیح دهیم. توکنمیکس (Tokenemics) درواقع ترکیبی از دو واژه لاتین توکن (Token) و اقتصاد (Economics) است، که در نهایت به‌معنی توکنمیکس یا اقتصاد توکن‌ها است.

توکنمیکس ساختار کلی توکن‌ها و نحوه تولید، عرضه و استفاده از آن‌ها در اکوسیستم یک پروژه بلاک‌چین را توضیح می‌دهد. دقیقا مانند سیستم‌های رایج اقتصادی، توکنمیکس چهارچوب کلی ارائه می‌دهد تا با استفاده از آن، تعادل و ثبات اکوسیستم در ارزهای دیجیتال حفظ شود. درواقع توکنمیکس به تمام ویژگی‌های یک ارز دیجیتال اشاره دارد که باعث جذابیت آن برای سرمایه‌گذاران می‌شود.

تمامی عوامل و شرح کامل توکنمیکس برای هر توکن دیجیتال در یک پروژه، معمولاً در کاغذ سفید یا وایت‌پیپر به طور کامل مورد بحث قرار می‌گیرد و باید به شما در درک عملکرد، سیاست‌های مربوط به تخصیص منابع مالی و کلیه اطلاعات مربوط به توکن، کمک کند.

اهمیت تحلیل Tokenomics هنگام سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال

توکنمیکس یا اقتصاد توکن‌ها، یکی از مهمترین معیارها و عوامل در تحلیل بنیادی ارزهای دیجیتال است. ست کلارمن در کتاب سرمایه گذاری معروف خود به اسم حاشیه امنیت (Margin of safety) توضیح می‌دهد که در کوتاه‌مدت عرضه و تقاضا به‌تنهایی قیمت‌های موجود در بازار را تعیین می‌کنند.

مکانیزم عرضه و تقاضا و تاثیر آن‌ در تعیین قیمت‌ها در بازارهای سهام نیز صدق می‌کند و در بازار ارزهای دیجیتال نیز می‌تواند عملکرد مشابهی داشته‌باشد. بنابراین درک و تحلیل عواملی که بر عرضه و تقاضا تاثیرگذار هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

توکنمیکس به ما کمک می‌کند تا عوامل مختلفی که در عرضه و تقاضا برای توکن‌های یک پروژه تاثیرگذار هستند را تحلیل و بررسی کنیم. مهم‌ترین این عوامل، نحوه استفاده از این ارز دیجیتال است و این‌که توکن‌ها چگونه در اکوسیستم یک پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

سوال‌هایی که در تحلیل اقتصاد توکن‌ها باید به آن‌ها پاسخ دهیم، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• در حال‌حاضر چه تعدادی از یک کوین یا توکن‌ وجود دارد؟
• چه تعدادی از یک توکن یا کوین خاص در آینده وجود خواهد داشت و چه زمانی ایجاد خواهد شد؟
• چه آدرس‌هایی دارای این کوین‌ها و توکن‌ها هستند؟ آیا تعدادی از این توکن‌ها برای توسعه‌دهندگان در آینده ذخیره شده یا خیر؟ 
• آیا اطلاعاتی وجود دارد که نشان دهد تعداد قابل توجهی از یک کوین‌ یا توکن گم شده، سوزانده شده، حذف شده یا به هردلیلی قابل استفاده نیست؟

پاسخ به سوال‌های مانند موارد بالا، می‌تواند بخش مهمی از معمای ارزش‌گذاری یک توکن را حل کند. در ادامه تمامی عوامل مربوط را بررسی خواهیم کرد.

توکنمیکس یک ارز دیجیتال شامل چه مولفه‌هایی است؟

به بیان ساده، هر عاملی که حتی به‌صورت غیرمستقیم در ارزش یک ارز دیجیتال تاثیر‌گذار است را باید در هنگام تحلیل و بررسی توکنمیکس در‌نظر گرفت. در ادامه تعدادی از معیارهای کلیدی را ارائه کرده‌ایم که هنگام تصمیم‌گیری در مورد ارزش یک ارز دیجیتال، باید به آن‌ها توجه کنید.

قابل ذکر است که اکثر عوامل تشکیل‌دهنده توکنمیکس یک رمزارز معمولاً در وب‌سایت‌هایی مانند CoinMarketCap و CoinGecko یافت می‌شوند، اما برای اطمینان پیدا کردن از همه‌ آن‌ها باید حتما وایت‌پیپر این پروژه‌ها را نیز مطالعه و بررسی کنید.

1_تخصیص و توزیع توکن‌ها

یکی از مهم‌ترین معیارها نحوه توزیع توکن‌ها (Allocation and Distribution of Tokens) است. قبل از سرمایه‌گذاری حتما بررسی کنید که توزیع توکن‌ها چگونه است. دو روش اساسی برای توزیع توکن‌ها وجود دارد.

اول این توکن‌ها به‌صورت عادلانه تقسیم‌بندی (Fair launch) می‌شوند و روش دوم این است که تمامی توکن‌ها از قبل استخراج شده‌اند یا در اصطلاح Premined Token هستند. در ادامه هرکدام از این روش‌ها را توضیح خواهیم داد.

توزیع توکن‌ها به روش Fair Launch

در این روش، توکن‌ها به‌صورت عادلانه توسط اعضا جامعه یک ارز دیجیتال استخراج می‌شوند و اعضا جامعه، مالکیت و حق مدیریت شبکه را در دست دارند. هیچ دسترسی اولیه‌ای به توکن‌ها یا تخصیصات خصوصی (Private Allocations) قبل از عمومی شدن آن‌ها وجود ندارد. بیت‌کوین، Dogecoin و YFI نمونه‌های خوبی از توزیع و تخصیص رمزارزها به این روش هستند.

توزیع توکن‌ها به روش از پیش استخراج‌شده یا Premined Tokens

برخلاف روش راه‌اندازی عادلانه یا Fair Launch، در این روش بخشی از توکن‌های مربوط به یک ارز دیجیتال از قبل استخراج شده‌اند و قبل از این برای فروش و عرضه عمومی قرار بگیرند در اختیار بعضی از آدرس‌های خاص (مانند توسعه‌دهندگان پروژه، سرمایه‌گذاران اولیه و بعضی از اعضای تیم پروژه) قرار می‌گیرند و به آن‌ها تخصیص پیدا می‌کنند. بسیاری از پروژه‌ها با همین روش اقدام به توزیع توکن‌های خود کرده‌اند. پروژه‌هایی مانند ریپل از این روش استفاده کرده‌اند. 

امروزه اکثر پروژه‌های موجود در دنیای ارزهای دیجیتال دارای توکن‌های از پیش استخراج‌ شده هستند، بنابراین این موضوع نمی‌تواند جای نگرانی در تحلیل و بررسی داشته باشد. اما مهم است که دقت کنید که آیا کیف پولی وجود دارد که درصد قابل توجهی از توکن‌های در گردش را در خود ذخیره کرده است یا خیر. زیرا این موضوع می‌تواند نشانه این باشد که یکی از نهنگ‌های بازار قصد دارد توکن‌های خود را دامپ کرده و باعث کاهش شدید قیمت‌ها شود.

از سوی دیگر، اگر پروژه موردنظر، توکن های خود را تا آن‌جا که ممکن است بین تعداد بیشتری از سرمایه‌گذاران و خریداران توزیع می‌کند، این می‌تواند نشانه مثبتی باشد که پروژه واقعا دارای ارزش ذاتی بالایی است و توسعه‌دهندگان آن تنها به فکر پیشرفت و افزایش بهره‌وری پروژه هستند.

2_عرضه توکن (Token Supply) 

یکی از مهم‌ترین مولفه‌های توکنمیکس، عرضه آن‌ها است. به‌طور کلی سه‌ نوع عرضه (Supply) برای توکن‌های یک پروژه در نظر گرفته می‌شود. مثلا در وب‌سایت کوین مارکت‌کپ می‌توانید هرکدام از این عرضه‌ها را مشاهده کنید. این سه نوع عرضه عبارتند از عرضه در گردش (Circulating Supply)، عرضه کلی (Total Supply) و حداکثر عرضه (Max Supply). در ادامه هرکدام از این عرضه‌ها را تعریف خواهیم کرد.

عرضه در گردش

عرضه درگردش (Circulating Supply) عبارت است از تعداد کل توکن‌هایی از یک پروژه که از اول پیدایش پروژه تا زمان حال، در بازار توزیع شده است. دقت داشته باشید که تعداد کل توکن‌هایی موجود از یک پروژه، ممکن است برابر با عرضه در گردش نباشد، زیرا در هر پروژه تعدادی از توکن‌ها سوخته می‌شوند و دیگر در چرخه بازار وجود ندارند.

عرضه کلی

عرضه کلی (Total Supply) عبارت است از تعداد توکن‌هایی که در حال حاضر در چرخه بازار وجود دارند و سوخته نشده‌اند. برای محاسبه دقیق تعداد توکن‌هایی که در بازار وجود دارند، بهتر است از معیار عرضه کلی یا Total Supply استفاده کنیم.

حداکثر عرضه

حداکثر عرضه (Max Supply) عبارت است از حداکثر تعداد توکن‌هایی از یک ارز دیجیتال که در نهایت تولید و ساخته خواهند شد. برای مثال حداکثر عرضه بیت‌کوین برابر است با 21 میلیون واحد از این ارز دیجیتال. حداکثر عرضه هر پروژه در وایت‌پیپر آن توضیح داده می‌شود. لازم به ذکر است که بعضی از پروژه‌ها دارای حداکثر عرضه نیستند و همچنین Max Supply می‌تواند در طول زمان تغییر کند.

برای تحلیل معیار عرضه باید موارد خاصی را در نظر بگیرید. مثلا اگر متوجه شدید که عرضه در گردش یک توکن خاص به‌طور مرتب توسط توسعه‌دهندگان آن پروژه در طول زمان افزایش می‌یابد است‌، می‌توانید نتیجه بگیرید که ارزش این توکن در آینده افزایش پیدا خواهد کرد و این یک نشانه مثبت است.

از طرفی اگر تعداد توکن‌های به صورت مرتب به‌شکلی غیرعادی افزایش پیدا کند، می‌تواند نشانه‌ای از عرضه منفی باشد و باعث کاهش ارزش توکن‌ها شود.

3_ارزش بازار (Market Capitalization) 

یکی دیگر از مهم‌ترین معیارهایی که باید در توکنمیکس در نظر گرفت، ارزش بازار یا Market Cap است. ارزش بازار یک ارز دیجیتال، عبارت است از ارزش کل‌ توکن‌های در گردش یک پروژه. یا به‌عبارتی، مارکت‌کپ نشان‌دهنده ارزش کلی سرمایه‌گذاری‌هایی است که تا به‌حال در یک پروژه انجام شده است.

همچنین معیار دیگری نیز وجود دارد به نام ارزش بازار رقیق‌شده یا Diluted Marketcap که نشان‌دهنده ارزش بازار یک پروژه در زمانی است که تعداد کل توکن‌های آن یا حداکثر عرضه (Max Supply) در بازار وجود داشته باشد. این معیار نیز می‌تواند دید کلی از آینده یک پروژه به شما بدهد و می‌توانید آن را با سایر پروژه‌های موجود در بازار مقایسه کنید. 

به‌طور کلی، در صورتی که تعداد توکن‌های در گردش یک پروژه کم باشد و در عین‌حال دارای مارکت‌کپ بزرگتری باشد، می‌توانیم نتیجه‌ بگیریم که در آینده توکن‌های این پروژه از ارزش بالاتری برخوردار خواهند بود.

مدل توکن (Token Model)

مدل توکن نحوه توزیع، استفاده و اهداف یک توکن در اکوسیستم یک پروژه دیجیتال را توضیح می‌دهد. توکن‌ها از لحاظ مدل استفاده و توزیع انواع مختلفی دارند و بسته به مدل آن‌ها، سیستم ارزش‌گذاری آن‌ها نیز متفاوت است.

در واقع مدل یک توکن نشان‌دهنده توکنمیکس در یک پروژه بلاک‌چین است و جزئیات این‌که یک توکن توسط چه کسانی و چگونه استفاده می‌شود در مدل توکن آورده می‌شود.

توکن‌ها از لحاظ مدل توزیع (Distribution Model) دارای دو نوع هستند: تورمی (Inflationary) و غیرتورمی یا کاهشی (Deflationary).

توکن‌های تورمی (Inflationary)

توکن‌هایی که دارای مدل تورمی هستند، دارای حداکثر عرضه (Max Supply) نیستند و تعداد آن‌ها می‌تواند بدون محدودیت افزایش پیدا کند و هیچ سقفی برای تعداد توکن‌های در گردش (Circulating Supply) آن وجود ندارد.

دقیقا مانند ارزهای فیات که هیچ سقفی برای میزان عرضه آن‌ها وجود ندارد. اکثر پروژه‌هایی که بر اساس مکانیزم توافقی اثبات سهام (Proof of Stake) کار می‌کنند، دارای میزانی برای حداکثر عرضه نیستند. یکی از معروف‌ترین پروژه‌های تورمی اتریوم است.

توکن‌های غیرتورمی (Deflationary)

برخلاف توکن‌های تورمی، توکن‌های غیرتورمی دارای سقفی برای حداکثر عرضه (Max Supply) هستند و تعداد کل توکن‌های در گردش (Circulating Supply) آن‌ها محدود است. معروف‌ترین آن‌ها بیت‌کوین است که حداکثر تعدادی از بیت‌کوین که می‌تواند تولید شود برابر با 21 میلیون واجد بیت‌کوین است.

همچنین استفاده از توکن یا Utility نیز آن را به مدل‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌کند. مثلا بعضی از توکن‌ها به صورت مستقیم در اکوسیستم یک پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرند که به آن‌ها Utility Token یا توکن‌های کابردی گفته می‌شود.

بعضی از توکن‌ها می‌توانند به دارندگان خود حقوق مدیریتی در شبکه بدهند که به‌ آن‌ها توکن‌های حاکمیتی یا Governance Tokens گفته می‌شود. افرادی که این توکن‌ها را داشته باشند، می‌توانند در تصمیم‌گیری برای موارد مختلف در اکوسیستم شبکه، شرکت کنند و رای دهند.

اما بعضی از توکن‌ها دارای کاربردهای دوگانه هستند. مثلا در سیستم‌ استیبل‌کوین‌های غیرمتمرکز (Decentralized Stablecoins)، برای تنظیم قیمت کوین‌هایی که دارای قیمت ثابت هستند از یک مکانیزم خاصی استفاده می‌شود.

مثلا توکن MKR هم برای تنظیم قیمت کوین DAI استفاده می‌شود و هم در اکوسیستم و پلت‌فرم Maker دارای کاربرد است. بنابراین این توکن دارای کاربرد دوگانه است. مثال دیگری از این قبیل را می‌توان توکن‌های Terra و Luna نام برد.

کاربرد توکنمیکس

کاربرد توکنمیکس در تحلیل و بررسی اهداف قیمتی یک رمزارز در آینده

یکی از مهم‌ترین کاربردهای توکنمیکس در تشخیص اهداف قیمتی یک توکن در آینده است. حتما شما هم در بسیاری از تحلیل‌ها شنیده‌اید که قیمت یک کوین در آینده به عدد X می‌رسد ولی این اعداد و پیش‌بینی‌ها در واقعیت هرگز اتفاق نمی‌افتند. مثلا فرض کنید که تعداد توکن‌های در گردش یک ارز دیجیتال برابر است با 100 میلیارد واحد.

حالا این سوال پیش می‌آید که با چنین تعدادی آیا ممکن است که ارزش این توکن در آینده رشد خیلی زیادی داشته باشد؟ هر یک دلار افزایش در قیمت هر توکن، برابر است با ورود 100 میلیارد دلار پول به این رمزارز و این حجم پول بسیار زیادی است. بنابراین برای بررسی اهداف قیمتی یک دارایی باید کاربردها و معیارهای مربوط به عرضه آن را در نظر بگیرید.

سخن آخر

در این مقاله سعی کردیم تا عوامل مختلفی که با ارزش‌گذاری و اقتصاد توکن‌ها در ارتباط هستند را معرفی و بررسی کنیم. اما باید دقت داشته باشید که توکنمیکس، تنها بخشی از تحلیل بنیادی یک پروژه است و برای تحلیل کامل‌تر باید سایر عوامل را نیز در نظر بگیرید.

تحلیل اقتصاد توکن‌‌ها یک دید کلی برای ارزش‌گذاری یک پروژه و چشم‌اندازهای آن برای شما فراهم می‌کند و بستر اولیه‌ای برای تحلیل برای شما ایجاد می‌کند. پس از بررسی توکنمیکس باید سایر عوامل مانند فناوری‌های پروژه، اعضای تیم و سایر عوامل را تحلیل کنید و در نهایت برای سرمایه‌گذاری در یک پروژه تصمیم‌گیری کنید.