در مقاله معرفی تابلوهای بورس و فرابورس انواع بازارها و تابلوهایی را که در این بازارها وجود دارند، توضیح دادیم. طی مقاله اشاره کردیم که بازار فرابورس به پنج بازار مختلف دارد که یکی از این بازارها، بازار چهارم (بازار ابزارهای نوین مالی) است. در مقالات گذشته به توضیح اوراق خزانه اسلامی که یکی از ابزارهای مالی بازار چهارم است پرداختیم. در این مقاله قصد داریم یکی دیگر از ابزارهای مالی نوین یعنی اوراق اجاره را توضیح دهیم. اگر جزء افرادی هستید که دنبال سرمایهگذاری در اوراق بهادار اسلامی (صکوک) که به تایید کارشناسان مالی اسلامی نیز رسیده است، هستید و یا اگر در بخشهای مالی شرکتها فعالیت میکنید و به دنبال راههای تامین مالی هستید، خواندن این مقاله میتواند برای شما مفید باشد.
اوراق اجاره از ابزارهای مالی است که توسط کارشناسان مالی اسلامی تایید شده و در برخی از کشورهای اسلامی نیز بهکار میرود. مالزی کشوری پیشگام در استفاده از اوراق اجاره اسلامی بوده است. در کشور خودمان نیز این اوراق برای اولین بار در سال 1389، منتشر شدند.
اوراق اجاره چیست و به چه منظور منتشر میشوند؟
اوراق اجاره بهمنظور تامین مالی بنگاههای تولیدی و خدماتی منتشر میشوند. این اوراق براساس هدف انتشارشان میتوانند تعریفهای متفاوتی داشته باشند. در اوراق اجاره حق استفاده از منافع یک دارایی یا مجموعهای از داراییها، در قبال دریافت اجارهبها، از مالک به شخص دیگری (بانی) منتقل میشود. تعریفی که ارائه دادیم در صورتی درست است که قصد اجاره تجهیزاتی را از مالک آن داشته باشیم.
اما اجاره کردن به روش دیگری نیز امکانپذیر است. با انتشار اوراق اجاره میتوان به نمایندگی از سرمایهگذاران تجهیزاتی را خریداری کرد و این تجهیزات را به بانی (شرکتی که به این تجهیزات احتیاج دارد) اجاره داد. در پایان زمان اجاره میتوان این تجهیزات را به شرکت بانی به همان قیمت اولیه فروخت و اصل پول را به سرمایهگذاران پس داد، در این مدت سرمایهگذاران هر چند وقت یکبار سود دریافت میکنند. در ادامه با مثالهایی واضح به توضیح بهتر اینکه این اوراق چیستند و به چه منظور ایجاد میشوند خواهیم پرداخت.
مثال) فرض کنید شرکتی برای توسعه کار خود به یک ماشینآلات خاص نیاز دارد، اما پول کافی برای خرید و اجاره این تجهیزات و ماشینآلات ندارد. اوراق اجاره، اوراقی هستند که از طریق انتشار آنها و فروش این اوراق به سرمایهگذاران، میتوان تامین مالی کرد. شرکت در قبال دریافت سرمایه لازم جهت اجاره تجهیزات، باید مقداری سود، هر چند وقت یکبار به سرمایهگذاران بدهد. بعد از منتشر شدن این اوراق، سرمایهگذارانی که این اوراق را خریداری کردند، میتوانند آنها را همانند سهام در بازار معامله کنند و بسته به نوع استراتژیهای خود اقدام به خرید یا فروش این اوراق کنند.
در حال حاضر اوارق اجاره در (بازار ثانویه) بورس خرید و فروش میشوند. افراد برای خرید و فروش این اوراق همانند معاملات سهام، نیاز به کد معاملاتی (که همان کد سهامداری است) دارند. در تصویر زیر، تابلو مربوط به یکی از این اوراق را مشاهده میکنید. تابلو زیر مربوط به اوراق اجاره دولتی آموزش و پرورش است که سررسید آن در 18 بهمن 1399 است، نماد معاملاتی آن نیز «اجاد 21» است. این اورااق به منظور تامین مالی برای آموزش و پرورش منتشر شده است.
اما آیا انتشار اوراق اجاره به همین آسانی انجام میشود؟ و هر فردی میتواند بهراحتی این اوراق را منتشر و سرمایه مورد انتظار جهت خرید یا اجاره تجهیزات مورد نیاز را جمعآوری کند؟ میتوان با اطمینان گفت که خیر. برای اینکه با سازوکار این اوراق بیشتر آشنا شوید، ابتدا ارکان آن را توضیح میدهیم و سپس بهطور کامل به توضیح روال انتشار، عرضه و فروش این اوراق میپردازیم.
ارکان اوراق اجاره چیست؟
1) اولین رکن اوراق اجاره را میتوان بانی نامید. اما بانی به چه کسی گفته میشود؟ به شرکتی تجاری یا شخص عمومی دولتی که به یک دارایی نیازمند است، اما توان خرید آن را ندارد، بانی گفته میشود. در واقع بانی در قرارداد اجاره نقش مستاجر را بازی میکند. برای مثال در قرارداد اجاره یک خانه، به فردی که به خانه احتیاج دارد اما مبلغ کافی برای خرید آن را ندارد و بهعنوان مستاجر در یک خانه زندگی میکند، بانی گفته میشود. (این مثال فقط برای درک بهتر نقش بانی مطرح شده است وگرنه هر شخصی نمیتواند درخواست انتشار اوراق اجاره بدهد.)
2) نهاد واسط که دومین رکن اوراق اجاره است بهعنوان عامل انتشار اوراق بهادار شناخته میشود. این نهاد بر اساس مقررات به عنوان یک وکیل، نقش وکالتی دوجانبه ایفا میکند. یعنی هم نقش وکیل بانی را ایفا میکند و هم نقش وکیل سرمایهگذاران را.
بیشتر فعالیت نهاد واسط تا زمان انتشار و قبل از انتقال اوراق به سرمایهگذاران است. وظایفی چون انعقاد قرارداد با عامل فروش، بازارگردان و متعهد پذیرهنویسی برعهده نهاد واسط است. همچنین بعد از انتشار اوراق و تحویل آنها به سرمایهگذاران، این نهاد نسبت به دریافت سود و تقسیم آن بین دارندگان این اوراق اقدام میکند. در بعضی مواقع پرداخت سود و اصل اوراق به شرکت سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به عنوان عامل پرداخت واگذار میشود.
3) سومین رکن این اوراق را میتوان عامل فروش نامید. عامل فروش شخصی حقوقی است، که از طرف ناشر به فروش و عرضه اوراق اجاره میپردازد. این عامل از بین بانکها یا موسسات مالی و اعتباری، شرکتهای تامین سرمایه و کارگزاریهای بورس و فرابورس انتخاب میشوند.
انتخاب عامل فروش بهوسیله بانی انجام میشود. عامل فروش با نهاد واسط قراردادی منعقد میکند. طی این قرارداد عامل فروش بهعنوان نماینده با وکالتی که از نهاد ناشر دارد اقدام به فروش اوراق اجاره میکند. بهطور کلی عامل فروش با کسب وکالت از نهاد واسط به عرضه اوراق به مردم میپردازد.
4) چهارمین رکن، عامل پرداخت است. عامل پرداخت، پرداختهای مرتبط با سود اوراق بهادار و اصل مبلغ اوراق را برعهده دارد. در ایران شرکت سپردهگذاری مرکزی بهعنوان عامل پرداخت، فعالیت میکند و منجر به انتقال تمامی وجوه از بانی به سرمایهگذاران میشود.
البته در پایان سررسید اوراق، دارایی مورد اجاره فروخته میشود و پس از کسر هزینههایی مثل هزینه استهلاک، باقی وجوه بین دارندگان این اوراق تقسیم میشود.
5) متعهد پذیرهنویسی، شخص یا نهادی است که تعهد میدهد که اگر تمامی اوراق هنگام پذیرهنویسی، توسط سرمایهگذاران خریداری نشد، آن میزان از اوراقی که خریداری نشده را بخرد.
6) سرمایهگذاران (خریداران اوراق اجاره)
دارندگان این اوراق تنها کسانی نیستند که در دریافت بهره و سود سهیم باشند. این افراد در تامین منابع مالی مورد نیاز برای انجام یک فعالیت خاص بهطور مستقیم نقش دارند.
این افراد با روی هم گذاشتن سرمایههای خود، به شرکتی که این اوراق بهنام آن منتشر شده است، کمک میکنند تا کالا یا وسیله مدنظر خود را تهیه کند. با تهیه این وسیله که میتواند منجر به راهاندازی یک خط تولید جدید شود و به نوعی درآمدزایی برای شرکت کند. شرکت چند وقت یک بار، سودی به دارندگان اوراق اجاره تخصیص میدهد، این سود نقش همان اجاره پرداختنی به سرمایهگذاران را دارد.
برای مثال زمانی که شما یک خانه را اجاره میکنید ماهانه مبلغی را بهعنوان اجارهبها پرداخت میکنید. شرکت این اجارهبها را در قالب یک سود به دارندگان اوراق پرداخت میکند.
7) وجود ضامن از دیگر ارکان اوراق بهادار اسلامی است. ضامن به چه کسی میگویند؟ ضامن فردی مستقل از بانی است که باید از توانایی مالی کافی برخوردار باشد تا اگر بانی از ایفای تعهداتش سرباز زد، توانایی پرداخت سود و اصل وجه سرمایهگذاران را داشته باشد.
شرکتهایی که رتبه اعتباری خوبی دارند، میتوانند بدون وجود ضامن نیز به فعالیتهای خود ادامه دهند و وجود ضامن برای آنها الزامی نیست.
8) آخرین رکن این اوراق وجود بازارگردان است. بازارگردانان با کسب تعهد، به تنظیم عرضه و تقاضای بازار میپردازند. بهعبارتی دیگر بازارگردانان باید به روانسازی بازار بپردازند، بنابراین نیاز است که همیشه مقدار زیادی وجه نقد داشته باشند که بتوانند با خرید و فروشهایی بهموقع به تنظیم بازار کمک کنند.
ساز و کار انتشار اوراق اجاره چگونه است؟
فرض کنید یک شرکت قصد دارد کالاهای خود را که پیش از این تنها در بازار داخلی فروخته میشد، از طریق کشتی به یکی از کشورها صادر کند.
این شرکت که پیش از این تنها از طریق حملونقل زمینی کالاهای خود را در داخل کشور میفروخت، حال به کشتی باربری نیاز دارد. اما یکی از مشکلات پیش روی این شرکت این است که وجه نقد کافی برای خرید کشتی اختصاصی برای حمل کالاهای خود ندارد، بنابراین باید کشتیهای مورد نیاز خود را از طریق دیگری فراهم سازد. یکی از اوراقی که میتواند به این سازمان کمک کند، اوراق اجاره هستند. در مثالی که زده شد به شرکتی که قصد صادرات دارد اما پول ندارد بانی میگوییم. در ادامه سازوکار را به صورت مرحلهای توضیح میدهیم.
- این شرکت برای تامین مالی خود قصد دارد از اوراق اجاره استفاده کند. بنابراین ابتدا به یک مشاور عرضه مراجعه میکند و تقاضا میکند که این مشاور در تامین مالی شرکت به او کمک کند. شرکت مشاور عرضه در مرحله اول وضعیت شرکت بانی را بررسی میکند تا بفهمد که آیا شرکت شرایط اولیه برای انتشار اوراق اجاره را دارد یا نه.
- سپس مشاور عرضه مستندات لازم را به شرکت بورس اوراق بهادار میفرستد تا بتواند بهطور اصولی موافقت این سازمان را جذب کند.
- سازمان بورس مستندات ارسالی را بررسی میکند و اگر در مدارک و مستندات ارائه شده مشکلی وجود نداشت، موافقت خود را اعلام میکند. در این مرحله نهاد واسطی که مسئولیت انتشار اوراق را برعهده دارد، توسط شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه معرفی میشود.
- مشاور عرضه تمامی قراردادها را در قالب اعلام شده توسط سازمان بورس تنظیم و بعد از تایید ناشر، این فرمها را به ناشر تحویل میدهد.
- شرکت ناشر (نهاد واسط) مدارک لازم جهت صدور مجوز انتشار را بررسی میکند، در صورت عدم وجود مشکل در حسابها و...، اعلامیه پذیرهنویسی را منتشر میکند.
- با مشخص شدن مدت زمان پذیرهنویسی، سرمایهگذاران میتوانند این اوراق را خریداری کنند، در صورتی که همه اوراق منتشر شده در مدت زمان مشخص شده، به فروش نرفت، متعهد پذیرهنویسی اقدام به خرید اوراق باقیمانده میکند.
- پس از تکمیل فرآیند عرضه اوراق و صدور تاییدیه تکمیل پذیرهنویسی، سازمان بورس اجازه برداشت وجوه واریزی را به ناشر میدهد و سپس ناشر یا همان نهاد واسط، وجوه حاصل از سرمایهگذذاری افراد را به حساب بانی میریزد.
- در آخر هم معاملات ثانویه شروع میشوند و بانی سود حاصل از به کار بردن دارایی جدید را به صورت قسطی تا سررسید میپردازد.
ریسک و بازده این اوراق چه اندازه است؟
همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، اوراق اجاره یکی از ابزارهای سرمایهگذاری اسلامی است و مثل اوراق مشارکت، با بازدهی مشخص و مطمئن همراه هستند.
این اوراق در مقایسه با سهام شرکتها ریسک بسیار پایینی دارند. در ادامه انواع ریسکهایی که این اوراق با آنها روبهرو میشوند را بررسی میکنیم.
این اوراق با دو نوع ریسک مالی و غیرمالی همراه هستند.
ریسک غیرمالی
ریسکهای غیر مالی نظیر ریسک استهلاک تدریجی دارایی، ریسک از بین رفتن کل و یا قسمتی از دارایی که این ریسک با بیمه کردن داراییهای مدنظر قابل کاهش است. این اوراق باتوجه به مواردی که در عقد قرارداد ذکر میشود، ریسک قوانین و مقررات پایینی دارند و با توجه به اینکه نهادهای اسلامی بر تعریف این اوراق نظارت داشتهاند بنابراین ریسک شریعت پایینی نیز دارند.
ریسک مالی
اگر بخواهیم از مرحله انتشار، این اوراق را بررسی کنیم، میتوان گفت اولین ریسکی که بعد از پذیرفتن شرکت و صدور اجازه به نهاد واسط جهت انتشار اوراق ایجاد میشود، ریسک جمعآوری وجوه نقد به اندازه کافی است، این ریسک متوجه سرمایهگذاران نمیشود و فقط مربوط به بانی و نهاد واسط است، جهت پوشش این ریسک از متعهد پذیرهنویسی میتوان استفاده کرد. از دیگر ریسکهای مالی این اوراق میتوان به ریسک نقدینگی که بانی با آن مواجه میشود و ریسک نکول (عدم ایفای تعهدات توسط بانی) که خریداران این اوراق با آن مواجه میشوند، اشاره کرد.
اجارهبهایی که به خریداران این اوراق تعلق میگیرد، در گذر زمان ثابت است. بنابر این در صورت تغییر نرخ بازده سایر اوراق موجود در بازار ممکن است سرمایهگذاران در بازار ثانویه اقدام به فروش این اوراق کنند، فروش این اوراق در بازار ثانویه منجر به کاهش ارزش بازاری آن میشود، به این ریسک، ریسک نرخ بهره میگویند.
انواع اوراق اجاره
اگر بخواهیم این اوراق را بر اساس هدف انتشار تقسیمبندی کنیم، میتوان آن را به سه دسته زیر تقسیم کرد:
اوراق اجاره تامین دارایی
در این نوع از اجاره، نهاد واسط (منتشر کننده اوراق اجاره) با جمعآوری وجوه سرمایهگذاران، کالای مورد نیاز بانی (شرکتی که اقدام به تامین مالی میکند)، را خریداری میکند و به بانی اجاره میدهد. اگر قراردادی که بین بانی و نهاد واسط بسته میشود از نوع قرارداد اجاره عادی باشد، دارایی یا تجهیزات مورد نیاز برای مدت مشخصی به بانی اجاره داده میشود. اما اگر قرارد اجاره از نوع قراردادهای اجاره به شرط تملیک باشد، پس از پرداخت آخرین مبلغ اجاره، دارایی به بانی تعلق میگیرد.
اوراق اجاره تامین نقدینگی
نوع جالب دیگری از قرارداد اجاره، اجاره دارایی برای کسب وجه نقد است. در این روش چون شرکت به وجه نقد نیاز دارد، دارایی خود را به نهاد واسط (ناشر اوراق) میفروشد. در این نوع از اجاره ناشر، از طریق انتشار اوراق اجاره ، وجه مورد نیاز جهت خرید دارایی از بانی را جمعآوری میکند و سپس همان دارایی را به همان بانی اجاره میدهد.
اوراق اجاره رهنی
در این نوع از اوراق، بانی معمولا یک موسسه مالی اعتباری یا بانک است. نهاد واسط اوراق اجاره منتشر میکند و داراییهایی که بانی (بانک یا موسسه اعتباری) در قالب عقد اجاره به شرط تملیک به دیگران داده، خریداری میکند و واسط از طرف سرمایهگذاران مالک داراییهایی میشود که بانی آنها را قبلا به صورت اجاره به شرط تملیک به گیرندگان تسهیلات واگذار نموده است.
نظرات ارزشمند شما
لطفا اگر این مقاله برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.
میتوانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.
وقتی برای ائراق اجاراه سود 16 در صد قرار داده اند و مدت تسویه اون هم 1 ماهه باشد.به فرض ما 100میلیون تومان خریداری کرده باشیم.در انتهای دوره و با تسویه 116میلیون تومان دریافت خواهیم کرد؟100تومان اصل پول و 16 میلیون تومان سود؟یا سود درسال بوده و 101.600میلیون تومان خالص دارایی ما خواهد بود؟
ممنون خیلی خوب و مفید بود
ممنون بسیار مفید و ارزنده و جای تشکر و قدر دانی دارد بابت این اطلاعاتی که دادین
خواهش میکنم.