همه‌چیز در مورد تابلوهای بورس و فرابورس

بازار مالی چیست؟

اگر بخواهیم توضیحی کلی در ارتباط با بازارهای مالی بدهیم، می‌توان گفت که بازار مالی، بازاری است که در آن دارایی‌های مالی مثل اوراق بهادار و... معامله می‌شوند. این بازارها شرایطی را فراهم می‌کنند تا افراد بتوانند اوراق بهادار خود، مثل سهام شرکت‌های مختلف را در این بازار به‌فروش برسانند و یا در ازای پرداخت پول، صاحب قسمتی از سهام یک شرکت شوند. در حقیقت این بازارها نقش یک رابط و یا واسطه را بین خریداران و فروشندگان ایفا می‌کنند و الزاما مکانی فیزیکی نیستند و می‌توانند به‌صورت یک شبکه اینترنتی نیز باشند. در ادامه ابتدا به معرفی بازار سرمایه و انواع آن می‌پردازیم سپس شرایط پذیرش در تابلوهای بورس و فرابورس را بررسی می‌کنیم.

برای بررسی این‌که چه شرکت‌هایی در بازار اول جای می‌گیرند، بورس اوراق بهادار، شرکت‌ها را از نظر میزان فعالیت و کارایی، میزان نقد‌شوندگی و همچنین میزان سرمایه مورد بررسی قرار می‌دهد و شرکت‌هایی که در این بررسی‌ها وضعیت بهتری نسبت به سایرین داشته باشند، در بازار اول جای می‌گیرند. سایر شرکت‌ها که امتیاز مناسبی در این فاکتورها کسب نکنند در بازار دوم جای می‌گیرند. بازار اول خود دارای دو تابلو اصلی و فرعی است، که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.

شرایط پذیرش شرکت‌ها در تابلوی اصلیِ بازار اولِ بورس

یکی از شرایطی که شرکت‌ها برای پذیرش در این تابلو باید داشته باشند مربوط به سابقه فعالیت آن‌ها است. یعنی یک شرکت تازه تاسیس نمی‌تواند وارد این تابلو شود، این شرکت‌ها باید حداقل 3 سال سابقه فعالیت داشته باشند و حداقل میزان سرمایه ثبت شده آن‌ها 1000 میلیارد ریال باشد.

وضعیت مالی شرکت‌ها یک عامل بسیار مهم برای جایگیری در این تابلو است، شرکت‌هایی در این تابلو جای می‌گیرند که سیستم حسابداری آن‌ها به لحاظ مالی و محاسبه بهای تمام شده، مطلوبیت داشته باشد. از دیگر ویژگی‌هایی که این شرکت‌ها باید داشته باشند، این است که فاقد زیان انباشته باشند و حداقل در سه دوره متوالی سود‌آور بوده باشند.

نسبت حداقل حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌های این شرکت‌ها باید 30 درصد باشد. یعنی 30 درصد دارایی‌ها متعلق به صاحبان سرمایه باشد. صورت‌های مالی آن‌ها فاقد موارد مردودی یا عدم اظهار نظر توسط حسابرس باشد، یعنی صورت‌های مالی شفافیت داشته باشند و هیچ ادعایی نسبت به صورت‌ها وجود نداشته باشد. این صورت‌ها باید به تایید حسابرس معتمد سازمان بورس رسیده باشند و هیچ محکومیت قطعی کیفری برای اعضای هیئت مدیره و مدیرعامل وجود نداشته باشد.

شرایط پذیرش شرکت‌ها در تابلوی فرعیِ بازار اولِ بورس

پذیرفته شدن در تابلوی فرعی نسبت به پذیرفته شدن در تابلوی اصلی شرایط راحت‌تری می‌خواهد. مواردی که در این قسمت با موارد تابلوی اصلی متفاوت است، تنها مربوط به میزان سود‌آوری شرکت است. شرکت باید حداقل در دو دوره متوالی سودآور باشد و حداقل سرمایه ثبت شده آن در تابلو فرعی باید معادل با 500 میلیارد ریال باشد. شرکت‌هایی با میزان سرمایه کمتر در هیچکدام از این تابلوها جای نمی‌گیرند. میزان شناوری سهام این شرکت‌ها نیز مهم است و اگر از 15 درصد کمتر باشد در این تابلو جای نمی‌گیرند.

این شرکت‌ها باید یک سیستم حسابداری مناسب انتخاب کنند که مورد تایید سازمان بورس باشد و در صورت‌های مالی آن‌ها، حداقل نسبت حقوق‌صاحبان سهام به کل دارایی‌ها برابر با 20 درصد باشد. باقی شرایط همانند، شرایط پذیرفته شدن در تابلوی اصلی است.

شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را ندارند، در فرابورس پذیرفته می‌شوند. شرکت‌هایی که قبلا در بازار اول و دوم بورس فعالیت داشتند،با گذر زمان و از دست دادن شرایط خود، دیگر در این بازارها جای ندارند و وارد فرابورس می‌شوند و حتی می‌توانند در بازارهای مختلف فرابورس جابجا شوند. بازار فرابورس شامل 5 تابلو معاملاتی (بازار) متفاوت است که تقسیم‌بندی آن را در شکل زیر می‌بینید. شرایط پذیرش در هر‌کدام از این تابلوها متفاوت با دیگری است.

فرابورس چیست؟

فرابورس همانند بورس، بازاری برای معاملات اوراق بهادار است که با مجوز شورای عالی بورس ایجاد شده و تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار است. این بازار ساختاری شبیه به بورس دارد و به منظور گسترش بازار سرمایه کشور بوجود آمده است. شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را ندارند در بازارهای مختلف فرابورس پذیرفته می‌شوند، چون این بازار از شرایط و الزامات کمتری برای پذیرش برخوردار است. فرابورس از 5 بازار مختلف تشکیل شده است. پذیرش شرکت‌های سهامی عام در بازار اول و دوم انجام می‌شود. در بازار سوم که به آن بازار عرضه نیز می‌گویند معاملات خاصی مثل معاملات بلوکی انجام می‌شود، این بازار جهت عرضه یک‌جا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار استفاده می‌شود. پذیرش سایر اوراق بهادار صرفا در بازار ابزارهای مالی نوین صورت می‌گیرد.

آخرین بازار فرابورس بازار پایه نام دارد که خود دارای سه تابلو با رنگ‌های مختلف است.

بازار پایه چیست؟

شرکت‌هایی که مشمول ثبت نزد سازمان بورس اوراق بهادار بوده‌اند اما امکان پذیرش در یکی از تابلوهای بورس و 4 تابلو دیگر فرابورس را نداشتند در یکی از تابلوهای بازار پایه معامله می‌شوند. پایین‌ترین سطح بازار فرابورس بازار پایه است و ساده‌ترین شرایط برای عضویت را دارد.

شرکت‌هایی که در این بازار معامله می‌شوند معمولا صورت‌های مالی شفافی ندارند و از ریسک و نوسان بالایی برخوردارند، ولی با این حال برای برخی از سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر جذاب هستند.

تغییرات قوانین تابلوهای بازار پایه

بازار پایه قبلا دارای 3 تابلو با نام‌های الف، ب و ج بود و دامنه نوسان گسترده‌ای داشت و در یک روز می‌توانست بین منفی 10 درصد تا مثبت 10 درصد نوسان کند. یعنی چیزی معادل 20 درصد نوسان در طی یک روز معاملاتی. دامنه نوسان بالا منجر‌به این شده بود تا نوسان‌گیرها و سفته‌بازان اقدام به سفته‌بازی در این بازار کرده و به راحتی قیمت‌ها را جابجا کنند. در این صورت سهامداران خرد حقیقی متحمل زیان‌های سنگینی می‌شدند. اما بعدها قوانینی تصویب شد که باعث تغییر اسم این سه تابلو به سه تابلو با رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز شد.

در این اصلاحات تنها نام تابلوها تغییر نکرد بلکه قوانین و مقررات حاکم بر آن هم تغییر کرد. این تغییرات مزایایی نظیر محدود کردن فعالیت سفته‌بازان، حذف هیجانات موجود در بازار پایه و رشد تدریجی و منطقی سهام شد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

اکنون می‌توان ادعا کرد که بازار پایه، سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز دارد و تفاوت این تابلوها در میزان سرمایه شرکت‌ها و نوع معاملات آن‌ها است.

تابلو زرد

نحوه انجام معاملات در تابلو زرد

همان‌طور که گفتیم، شرکت‌هایی که شفافیت اطلاعاتی ندارند و ویژگی‌های قرار گرفتن در تابلوهای قبلی را نداشتند در بازار پایه معامله می‌شوند.

در تابلو زرد این بازار، نوسان معاملات سه درصد است. یعنی قیمت‌ها در روزهای معاملاتی می‌توانند از منفی سه درصد قیمت پایانی دیروز تا مثبت سه درصد آن تغییر کنند. در نتیجه این بازار می‌تواند هر هفته نهایت پانزده درصد نوسان قیمتی داشته باشد.

در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش در یک جهت طی سه روز متوالی و در صورت معامله حداقل دو‌ده هزارم سهام یک شرکت در پایان هر جلسه معامله، در روز بعدی دامنه نوسان در این تابلو به پنج درصد افزایش  پیدا می‌کند و پس از آن دامنه نوسان به حالت قبل خواهد برگشت.

شرایط پذیرش شرکت‌ها در تابلو زرد

شرکت‌ها برای پذیرش در این تابلو باید حداقل یک صورت مالی حسابرسی شده داشته باشند و صورت‌های مالی خود را به‌طور مرتب گزارش بدهند. تعداد دفعات عدم ارائه اطلاعات نباید بیش از دو مرتبه باشد. این صورت‌های مالی باید با دستورالعمل افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان، مطابقت داشته باشد.

مجموع روزهای تاخیر به‌منظور ارائه اطلاعات نیز نباید بیش‌تر از دو مرتبه باشد و این اطلاعات باید با دستورالعمل‌های اجرایی افشا اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان مطابقت داشته باشد.

تابلو نارنجی

نحوه انجام معاملات در تابلو نارنجی

میزان نوسان معاملات در این بازار دو درصد است. در نتیجه این بازار می‌تواند هر هفته نهایتا ده درصد نوسان قیمتی کند.

در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش در یک جهت، طی سه روز متوالی و در صورت معامله حداقل دو‌ ده‌هزارم سهام یک شرکت در پایان هر جلسه معاملاتی، در روز بعدی دامنه نوسان در این تابلو به چهار درصد افزایش پیدا می‌کند و پس از آن دامنه نوسان به حالت قبل خواهد برگشت.

شرایط پذیرش در تابلو نارنجی

شرکت‌ها اگر در دوره رسیدگی و بررسی دارای شرایط پذیرش در تابلو زرد را نباشند، در این تابلو قرار می‌گیرند. اگر حسابرس قانونی در رابطه با هر یک از صورت‌های مالی شرکت، اظهار نظر مردود یا عدم اظهار نظر صادر کرده باشد، آن شرکت در تابلوی نارنجی قرار خواهد گرفت.

تابلو قرمز

نحوه انجام معاملات در تابلو قرمز

در این نوع بازار نوسان معاملات یک درصد است. بنابراین این بازار هر هفته می‌تواند نهایتا پنج درصد نوسان داشته باشد. در صورت برقراری صف خرید و یا صف فروش در یک جهت، طی سه روز متوالی و در صورت معامله حداقل دو‌ده هزارم سهام یک شرکت در پایان هر جلسه معامله، در روز بعدی دامنه نوسان در این تابلو به دو درصد افزایش پیدا می‌کند و پس از آن دامنه نوسان به حالت قبل خواهد برگشت.

شرایط پذیرش شرکت‌ها در تابلو قرمز

شرکت‌هایی در تابلو قرمز قرار می‌گیرند که دارای شرایط زیر باشند:

1) از طرف مراجع قضایی رای اولیه در رابطه با ورشکستگی شرکت صادر شده باشد.

2) رای انحلال ناشر توسط مجمع عمومی فوق‌العاده و یا مراجع قضایی صادر شده باشد.

3) شرکتی که صورت‌های مالی حسابرسی شده‌اش را در سر‌رسید دوره‌های رسیدگی شده، حداقل برای سه ماه متوالی ارائه ندهد.

جمع‌بندی

در شکل زیر نمونه‌ای کامل از تقسیم‌بندی بازار سرمایه را در ایران می‌بینید.

می‌توان گفت، هرچه میزان اعتبار یک شرکت بالاتر باشد و از ریسک کمتری برخوردار باشد در بورس و در تابلوی اصلی بازار اول قرار می‌گیرد. هرچه از شفافیت اطلاعاتی این شرکت‌ها کاسته شود، درجه اعتبارشان پایین می‌آید و ریسکشان افزایش می‌یابد. هر چه از میزان شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها کاسته شود، سهامشان در بازاری پایین‌تر معامله می‌شود. از این پس اگر خواستید شرکتی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنید، می‌توانید علاوه بر بررسی موارد از پیش گفته شده، به بازاری که سهام شرکت در آن معامله می‌شود نیز توجه کنید. شرکت‌هایی که در تابلوی اصلی بازار اول بورس معامله می‌شوند، بسیار معتبر‌تر از شرکت‌هایی هستند که سهام آن‌ها در تابلو قرمز بازار پایه معامله می‌شود.

نظرات ارزشمند شما

لطفا اگر این مقاله برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.