آیا در بازارهای مالی توزیع اطلاعات یکسان است؟ آیا همه افراد از اطلاعاتی که در رابطه با یک سهم منتشر می‌شود، در یک زمان با‌خبر می‌شوند؟ در مقالات قبل به توضیح انواع بازارهای مالی پرداختیم. یکی از بازارهای مالی معرفی شده، بازار سرمایه بود. در تعریف بازار سرمایه گفتیم بازاری است که در آن نیازهای بلند‌مدت سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی تامین می‌شود. در این مقاله قصد داریم راجع‌به کارایی بازار سرمایه صحبت کنیم. اینکه یک بازار در چه صورت کارا به‌حساب‌می‌آید و آیا بازار سرمایه ایران کارا هست یا نه، از موارد مهمی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
فرضیه بازار کارا (EMH)
فرضیه بازار کارا (Efficient Market Hypothesis) توسط اوینگه فاما در سال 1970 مطرح شد. او در فرضیه خود ادعا کرد، اطلاعاتی که در بازار سهام وجود دارد، به‌سرعت بر قیمت سهم‌ها تاثیر می‌گذارد. بنابراین هیچ سرمایه‌گذاری نمی‌تواند به دلیل داشتن اطلاعات بیشتر، سود بیشتری نسبت به دیگران از بازار کسب کند.
این نظریه چنین بیان می‌کند که با توجه به یکسان بودن اطلاعاتِ در دست سرمایه‌گذاران، هیچ سرمایه‌گذاری نمی‌تواند سهمی را پایین‌تر از ارزش واقعی آن بخرد، چون اطلاعات موجود به سرعت بر قیمت آن تاثیر گذاشته‌اند. با توجه به تاثیر سریع اطلاعات بر قیمت، می‌توان گفت کسب سودی بیشتر از متوسط سود بازار تقریبا غیر‌ممکن است. مگر اینکه حاضر به پذیریش ریسک بیشتر باشید.
ویژگی‌های بازار کارا
1. در این بازار اطلاعات به‌طور کامل، با سرعتی زیاد و با کمترین هزینه در اختیار فعالان بازار قرار می‌گیرد.
2. این بازار نباید برای ورود یا خروج افراد به آن محدودیتی داشته باشد. یعنی افراد باید بتوانند به‌طور آزادانه در آن فعالیت کنند.
3. هزینه مبادلات در این بازار نباید بالا باشد و افراد باید این اطمینان را داشته باشند که قیمت فعلی سهم به ارزش ذاتی آن بسیار نزدیک است.
4. از دیگر ویژگی این بازار می‌توان گفت افرادی که اطلاعات زیادی دارند، منجر به افزایش کارایی بازار می‌شوند. اما نمی‌توانند از این اطلاعات جهت کسب سود نامتعارف استفاده کنند.
5. شرایط رقابت باید در بازار وجود داشته باشد و تعداد زیادی خریدار و فروشنده در بازار فعالیت کنند.
6. بازار از نظر اطلاعاتی دو‌طرفه باشد. این یعنی دو گروه خریدار و فروشنده باید بر این باور باشند که خریدن و یا فروختن سهم در این زمان به‌نفع آن‌ها است. این ویژگی باعث می‌شود فعالیت بازار در جریان باشد و در بازار صف‌های خرید و فروش عمده وجود نداشته باشد.
7. در این بازار ابزارهای مالی متنوعی نظیر اوراق اختیار معامله وجود دارند که هر کدام نقش خاصی در بازار ایفا می‌کنند.
8. ورود اطلاعات به بازار و تاثیر آن بر روند قیمت‌ها و الگوهای رفتاری سرمایه‌گذاران تصادفی است و از قانون خاصی تبعیت نمی‌کند.
9. در این بازارها باتوجه به عملکرد گذشته نمی‌شود عملکرد آینده را پیش‌بینی کرد.
بازار سرمایه کارا، ساز و کاری مناسب پدید می‌آورد که به‌واسطه آن منابع مالی خرد و کلان به بهترین شکل ممکن مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کارایی بازار سرمایه
این که بازار سرمایه بتواند کارا باشد، باعث می‌شود که قیمت‌ها به‌درستی تعیین شوند و سرمایه هم به سمت صنعت‌ها و شرکت‌های درست هدایت شود. بازار سرمایه کارا، ساز و کاری مناسب پدید می‌آورد که به‌واسطه آن منابع مالی خرد و کلان به بهترین شکل ممکن مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌طور کلی، سه نوع کارایی عملیاتی، تخصیصی و اطلاعاتی در بازارهای مالی وجود دارد، که در ادامه هر کدام را به صورت جداگانه توضیح می‌دهیم.
کارایی عملیاتی
میزان رقابتی که بین کارگزاران و معامله‌گران وجود دارد، کارایی عملیاتی بازار را مشخص می‌کند. اگر بازار از لحاظ عملیاتی کارا باشد، مبادلات با سرعت بیشتر و آسان‌تر انجام می‌شوند. این نوع کارایی سرعت انجام مبادلات را افزایش می‌دهد و هزینه‌ی آن‌ها را به کمترین حالت ممکن می‌رساند. از طریق تنوع‌بخشیدن به نهادها و ابزارهای مالی می‌توان بازار را از لحاظ عملیاتی کاراتر کرد.
کارایی تخصیصی
زمانی یک بازار از لحاظ تخصیصی کارا محسوب می‌شود که بتواند منابع مالی رو به سمت شرکت‌ها و صنایع درست هدایت کند. منظور از شرکت‌های درست، شرکت‌هایی است که مزیتی نسبی نسبت به سایر شرکت‌ها دارند و مستعد رشد هستند. همچنین میزان معقولی ریسک و بازده را می‌شود از آن‌ها انتظار داشت.
اگر این شرایط به‌وجود بیاید، بیشترین بخش سرمایه موجود در بازار به سمت سود‌آورترین شرکت‌ها حرکت می‌کند. اگر بازار نقش تخصیصی خود را به‌طور کامل ایفا کند، در این صورت قیمت‌گذاری اوراق بهادار بستگی به بازده مورد انتظار آن‌ها و هزینه تامین مالی سرمایه‌گذاری‌های مشابه خواهد داشت.
برای مثال در صورت وجود کارایی در بازار، افراد برای انتخاب پروژه و یا شرکتی مناسب برای سرمایه‌گذاری، می‌توانند ریسک و بازده پروژه‌های متشابه را با هم مقایسه کنند. همچنین هزینه‌هایی که شرکت‌ها برای تولید محصولات و یا خدمات مشابه انجام می‌دهند نیز می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد. پس از مقایسه، شرکت‌هایی که با ریسک و هزینه کمتر بازدهی بالاتری دارند، از آن‌ها انتظار می‌رود که در جذب منابع مالی بهتر از رقبا عمل کنند. یعنی اگر بازار از لحاظ تخصیصی کارا باشد، سرمایه به سمت پروژه‌ها و شرکت‌های درست حرکت می‌کند. می‌توان گفت در این بازار شرکت‌هایی موفق هستند که علاوه بر ریسک و بازده متناسب، سرمایه‌گذاران نیز نسبت به آینده آن‌ها دیدگاهی مناسب داشته باشند.
برای اینکه بازار به کارایی تخصیصی برسد و منابع بتوانند به سمت شرکت‌های مولد حرکت کنند، لازم است که شرایطی در بازار ایجاد شود تا مانعی برای ورود و خروج معامله‌گران و سرمایه‌گذاران جدید وجود نداشته باشد و شاهد وجود تعادل در بازار باشیم.
کارایی اطلاعاتی
وقتی می‌گوییم بازار از لحاظ اطلاعاتی کارا است، منظورمان چیست؟
یعنی اطلاعات به‌سرعت و به‌طور کامل بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارند. یعنی قیمت یک سهم یا ورقه بهادار نشان‌دهنده‌ی تمامی اطلاعات موجود در بازار است و این قیمت‌ها با ارزش واقعی آن سهم یا ورقه بهادار برابر است.
چه مواردی می‌تواند کمک کند تا بازار از لحاظ اطلاعاتی کارا شود؟
بازار زمانی از لحاظ اطلاعاتی کارا می‌شود که اطلاعات به‌طور کامل و شفاف در اختیار همه‌ی افراد قرار بگیرد. زمان در اختیارِ افراد قرار گرفتن اطلاعات نیز مهم است، اطلاعات باید به‌موقع و سریع منتقل شوند. اگر قرار باشد اطلاعات با چند روز تاخیر بین همه منتشر شود، دیگر کاربردی نخواهد بود و بازار را از سمت این نوع کارایی دور خواهد کرد. مورد دیگری که می‌تواند بازار را از لحاظ اطلاعاتی کارا کند ارائه اطلاعات با حداقل هزینه است، یعنی سرمایه‌گذاران بدون هزینه، به اطلاعاتی که در حال حاضر راجع‌به آینده سهم وجود دارند، دسترسی پیدا کنند. از دیگر کارهایی که می‌شود انجام داد، افزایش و تقویت تعداد نهادهای نظارتی بر بازار است. وقتی نظارتی سخت‌گیرانه بر بازار همه ساعته وجود داشته باشد، شرکت‌ها مجبور می‌شوند اطلاعات را به‌طور شفاف در اختیار همه قرار دهند. واکنشی که سرمایه‌گذاران نسبت به اطلاعات نشان می‌دهند هم قضیه‌ای قابل توجه است. عکس‌العمل سریع سرمایه‌گذاران هم می‌تواند کارایی اطلاعاتی بازار را افزایش دهد.
کارایی اطلاعاتی خود به سه دسته تقسیم می‌شود:
- کارایی اطلاعاتی ضعیف
- کارایی اطلاعاتی نیمه قوی
- کارایی اطلاعاتی قوی
کارایی اطلاعاتی ضعیف
در شکل ضعیف کارایی اطلاعاتی، اطلاعات گذشته تاثیر خود را بر قیمت سهام گذاشته‌اند. در این نوع بازار هیچ‌کس نمی‌تواند با توجه به اطلاعاتی که در رابطه با گذشته دارد، بازدهی بیشتر از دیگران به‌دست بیاورد. در بازار با کارایی ضعیف قیمت سهام به‌صورت تصادفی تغییر می‌کند.
کارایی اطلاعات نیمه‌قوی
در این سطح از کارایی، اطلاعاتی که در رابطه با سهام وجود دارد تنها محدود به اطلاعات گذشته نیست و علاوه بر اطلاعات گذشته، اطلاعات عمومی در رابطه با درآمد شرکت، میزان سود تقسیمی و همچنین اطلاعاتی نظیر راه‌اندازی خط تولید جدید و یا تغییر در رویه‌های حسابداری و... نیز بر قیمت کنونی سهم تاثیر گذاشته‌اند. همان‌طور که در شکل زیر می‌بینید، شکل نیمه‌قوی بازار، شکل ضعیف آن را نیز در بر می‌گیرد.
کارایی اطلاعاتی قوی
در این شکل از کارایی تمامی اطلاعات عمومی، غیر‌عمومی (اطلاعات نهفته شرکت‌ها) و اطلاعات گذشته تاثیر خود را بر قیمت سهم منعکس کرده‌اند. وقتی کارایی اطلاعاتی در بازار قوی باشد، دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند به‌خاطر داشتن اطلاعات بیشتر از دیگران، سود اضافی کسب کند. در این شکل از بازار همه افراد از همه اطلاعاتی که پیرامون یک سهم می‌تواند وجود داشته باشد با‌خبر هستند و می‌توانند با اطلاعات کافی در ارتباط با سهام تصمیم‌گیری کنند. اگر بازار کاملا کارا باشد، قیمت اوراق بهادار معادل با ارزش ذاتی آن است.
انواع کارایی اطلاعاتی بازار
همان‌طور که در تصویر بالا می‌بینید، شکل قوی و کاملا کارای بازار، شکل نیمه‌قوی و ضعیف بازار را کاملا در خود جای داده است.
آیا بازار سرمایه ایران، بازاری کارا است؟
با توجه به صحبت‌هایی که راجع‌به بازار کارا شد، آیا می‌توانیم بگوییم که بورس اوراق بهادار بازاری کارا است؟ برای پاسخ به این سوال هر کدام از کارایی‌ها را به‌طور جداگانه بررسی می‌کنیم.
- در بخش اول کارایی عملیاتی مطرح شد و در آن اشاره شد که بازار، زمانی از لحاظ عملیاتی کارا است که رقابت بین کارگزاران و معامله‌گران وجود داشته باشد و همچنین معاملات با سرعت بالا و به سهولت انجام شوند. آیا شما به‌عنوان یک فعال بازار سرمایه این ویژگی‌ها را در بازار می‌بینید؟ در بازار ایران از لحاظ گوناگونی و تعداد کارگزاری‌ها شاید بتوانیم بگوییم بازار از لحاظ رقابتی کارایی عملیاتی دارد اما نمی‌توانیم بگوییم که معاملات با سرعت و سهولت انجام می‌شوند و هیچ کارگزاری نیست که در رابطه با این مورد نسبت به سایر کارگزاری‌ها برتری داشته باشد. بارها شاهد مشکلات هسته‌ی عملیاتی به‌خصوص در روزهای عرضه اولیه بوده‌ا‌‌یم. در این روزها اختلالات زیادی در معاملات به‌وجود می‌آید. گاها دیده می‌شود، اعداد و ارقامی که در پنل کارگزاری‌ها نشان داده می‌شود با اطلاعات و ارقام تابلو معاملاتی در سایت Tsetms تفاوت دارند. علاوه‌بر مشکلات ذکر شده در این روزها ممکن است برخی سفارشات نیز به طور درست ثبت نشوند و یا با تاخیر سفارش گذاشته شود. پس اگر بخواهیم نتیجه‌گیری کنیم، بازار ما از لحاظ عملیاتی کارایی لازم را ندارد.
- دومین نوع کارایی معرفی شده، کارایی تخصیصی است. آیا می‌توانیم بگوییم بازار ما از لحاظ هدایت سرمایه‌ها به سمت شرکت‌های مستعد رشد خوب و دقیق عمل می‌کند؟ جواب این سوال را به‌طور قطعی نمی‌توان داد. بارها در شبکات اجتماعی دیده‌ایم که شرکت‌هایی مستعد رشد و جا مانده از بازار معرفی می‌شوند. بعضی از این شرکت‌ها با وضعیت بنیادیِ مناسبی هم که دارند باز سرمایه‌گذاران را به خود جذب نمی‌کنند، در حالی که گاها می‌بینیم، بعضی شرکت‌ها با وجود اینکه زیان‌ده هستند اما سرمایه بالایی را به خود جذب می‌کنند و به اصطلاح رشد حبابی دارند. در این‌جا می‌توان گفت بازار از لحاظ تخصیصی کارا نیست اما به‌طور قطع نمی‌توان این موضوع را به عدم کارایی تخصیصی ربط داد، شاید افرادی هستند که به یک سری اطلاعات نهانی دسترسی دارند و می‌دانند که در این شرکت اتفاقات خوبی خواهد افتاد و دلیل سرمایه‌گذاریشان در این شرکت‌ها نیز همین باشد. اگر این موضوع را به ضعف کارایی تخصیصی مرتبط ندانیم. آن را می‌توانیم به ضعف کارایی اطلاعاتی بازار سرمایه ارتباط دهیم.
- اگر بازار سرمایه از لحاظ اطلاعاتی کارا بود، پس دیگر افرد نمی‌توانستند به سودهای نامتعارف برسند و اطلاعاتی وجود نداشت که فقط در اختیار یک عده خاص باشد و اطلاعات به طور کامل در اختیار همه قرار می‌گرفت. بازار ایران را از لحاظ کارایی اطلاعاتی می‌توان چیزی بین کارایی اطلاعاتی ضعیف تا نیمه‌قوی در نظر گرفت. اما هیچ‌گاه نمی‌توان گفت که بورس اوراق بهادار ایران از لحاظ کارایی اطلاعاتی قوی است. ممکن است بارها بدون هیچ دلیلی شاهد ورود و خروج‌های سنگین پول به یک شرکت بوده باشید. این ورود و خروج‌ها ممکن است از نظر ما بدون دلیل باشد، اما افرادی که دست به این کار می‌زنند حتما دلیلی منطقی پشت رفتارشان است. پس آن‌ها اطلاعاتی دارند که ما نداریم.
نظرات ارزشمند شما
لطفا اگر این مقاله برایتان مفید بود و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه، نظر خود را برای من ثبت بفرمایید. همچنین می‌توانید نظرات خود را در ارتباط با کارایی بازار سرمایه ایران (بورس اوراق بهادار) با ما به اشتراک بگذارید.
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.
سلام ،خیلی خوب بود ؛ موفق باشید
سلام. سپاس
آیا عملکرد سهامداران در دراز مدت به رشد این بازار کمک می کنند؟ منظورم سهامداران حقیقی هست و حتی کسانی که سهم های کوچکی خریداری می کنند؟ که برای مثال کمک کنند سرمایه ها به شرکت ها و صنایعی که به قولی جا مانده اند اگر می توانند کارایی مناسبی داشته باشند هم سرازیر شود. یعنی یک تقسیم سرمایه متوازن و عادلانه.
سلام. بله حتی سرمایه‌های خرد هم می‌توانند باعث کاراتر شدن بازار بشوند. اگر به دید بلند‌مدت سرمایه‌گذاری صحیح در صنایع انجام شود، علاوه بر سرمایه‌های کلان، سرمایه‌های خرد هم به کارا شدن بازار می‌توانند کمک کنند.
مقاله خیلی خوبی بود با تشکر از شما بخاطر اینکه بی منت مطلبی رو برای بالا بردن اگاهی دیگران به اشتراک میگذارید
خواهش می‌کنم
بلی
باشدت بیشتر
سلام ،، خیلی خوب بود
به نظر شما بازار سرمایه ای وجود داره که دارای هر سه نوع کارایی باشه ؟؟ منظور در کشور های دیگه هست ؟؟؟
و آیا امکانش هست در بورس کشورهای دیگه سرمایه گذاری کرد ؟؟
سلام خواهش می‌کنم.
به نظر بنده هیچ بازاری وجود ندارد که کاملا کارا باشد. ممکن است در زمینه عملیاتی و تخصیصی کارا باشند ولی در زمینه تخصیص اطلاعات خیر، چون در همه جای دنیا افرادی هستند که به دنبال کسب درآمد و سود بیشتر هستند و اینجور افراد معمولا به یک منبع اطلاعاتی وصل هستند که حداقل زودتر اطلاعات رو دریافت می‌کنند.
بله امکان سرمایه گذاری در بازارهای خارجی هم وجود دارد. در مقاله‌های قبلی به گمانم به این موضوع اشاره شده.
کاملا درست و دقیق توضیح دادید.