محل اصلی درآمد شرکت‌ها از کجا است؟ آیا شرکت‌ها فقط یک منبع درآمد دارند؟ منظور از سود عملیاتی و سود غیرعملیاتی چیست؟ برای بررسی وضعیت یک شرکت کدام نوع سود را در نظر بگیریم، عملیاتی یا غیرعملیاتی؟
در این مقاله قصد داریم در رابطه با سود عملیاتی و سود غیرعملیاتی صحبت کنیم که یکی از اجزای مهم صورت سود و زیان هستند. بررسی سود یا زیان عملیاتی و غیرعملیاتی، به ما کمک می کند تا درک بهتری از وضعیت بنیادی یک شرکت داشته باشیم.
در ادامه ابتدا راجع‌به سود یا زیان عملیاتی صحبت می کنیم و در ادامه، سود یا زیان غیر عملیاتی را توضیح می‌دهیم. در آخر هم این دو مورد را با هم مقایسه خواهیم کرد، پس با ما همراه باشید.
سود عملیاتی چیست؟
به سود حاصل از فعالیت‌های اصلی شرکت، سود عملیاتی یا سود قبل از بهره و مالیات (Earning Before Interest and tax -EBIT) گفته می‌شود. از آنجایی که هزینه بهره و مالیات، جزو هزینه‌های عملیاتی شرکت به‌حساب نمی‌آیند، بنابراین هنگام محاسبه سود عملیاتی از درآمد عملیاتی کسر نمی‌شوند. به زبان دیگر می‌توان گفت، سود عملیاتی، درآمد خالصِ حاصل از فعالیت‌های اصلی شرکت است.
در واقع این سود، یک شاخص بسیار دقیق برای سنجش سلامت یک کسب و کار است. زیرا همه هزینه‌های اضافی را هنگام محاسبه حذف می‌کند و تنها هزینه‌هایی را که برای ادامه فعالیت یک شرکت ضروری هستند، در نظر می‌گیرد. هزینه‌هایی مثل هزینه تنزیل و استهلاک که بر ارزش دارایی‌های شرکت (که در جریان فعالیت اصلی شرکت قرار دارند) تاثیر می‌گذارند، مثل استهلاک دستگاه‌های تولیدی، در محاسبه سود عملیاتی در نظر گرفته می‌شوند.
در واقع برای محاسبه سود عملیاتی، از مجموع درآمدهای عملیاتی شرکت (یعنی درآمدهایی که از فعالیت‌های اصلی شرکت مثل فروش و ارائه خدمات حاصل می‌شوند) تمامی هزینه‌های عملیاتی را کسر می‌کنیم.
دقت کنید که تمامی هزینه‌ها و مخارجی که برای ادامه فعالیت شرکت ضروری است (مثل هزینه استهلاک، هزینه حمل و نقل، اجاره بیمه و...)، جزو هزینه‌های عملیاتی به حساب‌می‌آیند. اما هزینه‌هایی مثل هزینه بهره و مالیات جزوه هزینه‌های عملیاتی نیستند.
در واقع این سود، هرگونه سود حاصل از فعالیت‌های جانبی شرکت را نادیده می‌گیرد. برای مثال اگر فعالیت اصلی یک شرکت تولید لاستیک باشد، درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مختلف جزوه سود عملیاتی شرکت در نظر گرفته نمی‌شود.
این سود نشان دهنده عملکرد واقعی شرکت در یک دوره مالی است و قابلیت سوددهی عملیاتی واحد تجاری را نشان می‌دهد.
چه اقلامی، درآمد عملیاتی محسوب نمی‌شوند ؟
- درآمدهایی که از طریق فروش دارایی‌هایی مثل املاک و مستغلات و تجهیزات تولیدی ایجاد می‌شوند (به‌جز مواردی که با هدف فروش، تولید شده‌اند و به‌عنوان بخشی از تجارت اصلی شرکت به حساب می‌آیند.).
- درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، در صورتی که شرکت در زمینه مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت نکند، جزو درآمد عملیاتی حساب نمی‌شوند. بنابراین سود حاصل از آن نیز جزو سود عملیاتی نیست.
- علاوه بر موارد ذکر شده، سود حاصل از پول نقد مثل چک یا حساب‌های دریافتنی در این محاسبه در نظر گرفته نمی‌شوند.
سود غیرعملیاتی چیست؟
به درآمد حاصل از فعالیت‌های جانبی شرکت، درآمد غیرعملیاتی می‌گویند. این درآمد می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اگر مقدار این درآمد مثبت باشد به آن سود غیرعملیاتی و اگر منفی باشد به آن زیان غیرعملیاتی گفته می‌شود.
منظور از فعالیت‌های جانبی، فعالیت‌های غیراصلی شرکت است. یعنی فعالیت‌هایی که شرکت با هدف انجام دادن آن‌ها تاسیس نشده است.
سود یا زیان ناشی از سرمایه‌گذاری‌ها، سود یا زیان حاصل از نوسانات نرخ ارز، کاهش یا افزایش ارزش دارایی‌ها و... نمونه‌هایی از درآمدهای غیرعملیاتی هستند.
علاوه بر موارد ذکر شده هزینه‌هایی مثل هزینه بهره و مالیات جزوه هزینه‌های غیرعملیاتی محسوب می‌شوند.
مقالات پیشنهادی : سهام رشدی و سهام ارزشی چیست؟
سود خالص، سود عملیاتی، سود غیرعملیاتی؟
ملاک بیشتر افراد هنگام بررسی عملکرد یک شرکت میزان سود خالصی است که شرکت ساخته و معمولا با بازده مورد انتظار تحلیلگران مقایسه می‌شود.
اما بررسی سود خالص به تنهایی نمی‌تواند به ما کمک کند تا بفهمیم که درآمدهای شرکت از چه محلی بوده است. فعالیت اصلی شرکت یا فعالیت‌های جانبی آن؟
تفکیک درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی از هم، تصویر واضح‌تری از عملکرد شرکت در حال حاضر و عملکرد احتمالی آن در آینده، به افراد می‌دهد.
سود خالص، نتایج حاصل از هر دو نوع فعالیت‌های عملیاتی و غیرعملیاتی را در نظر می‌گیرد. بنابراین با بررسی سود خالص به‌تنهایی نمی‌توانیم بفهمیم که عملکرد واقعی شرکت و نحوه سوددهی آن چگونه است.
بنابراین بررسی هر کدام از آن‌ها به‌طور جداگانه اهمیت زیادی دارد.
از این رو شرکت‌ها موظف هستند که درآمد عملیاتی و غیرعملیاتی خود را به صورت جداگانه در صورت‌های سود زیان بیاورند.
دلیل تاکید بر عدم بررسی سود خالص به تنهایی این است که می‌توان سود خالص را با استفاده از مواردی که در عملکرد اصلی شرکت تاثیر نداشته‌اند، تغییر داد. برای مثال اگر یک شرکت تولید کننده زمین خود را بفروشد، پول حاصل از فروش زمین در محاسبه سود خالص تاثیر دارد، اما این سود ناشی از بهبود عملکرد خود شرکت نیست. یعنی شرکت طی دوره عملکرد بسیار خوبی نداشته و درآمد حاصله، ناشی از فعالیت اصلی شرکت نبوده و صرفا به خاطر فروش یک زمین بوده است.
نوشتن هر یک از این سودها به طور جدا از هم به ما اطلاعاتی در رابطه با میزان درآمد حاصل از فعالیت های اصلی و جانبی شرکت را نشان می دهد.
سود خالص یا سود عملیاتی؟
تنها بررسی سود عملیاتی برای فهمیدن اینکه یک شرکت سود‌ده بوده یا زیان‌ده کافی نیست. زیرا این سود می‌تواند هزینه‌های سنگین مالی مثل بدهی را پنهان کند. در واقع می‌تواند باعث شود که وضعیت مالی شرکت را بهتر از چیزی که در واقعیت هست، ببینیم. برای مثال اگر هزینه‌های غیرعملیاتی شرکت بالا باشد، سود عملیاتی بیشتر از سود خالص خواهد بود.
برای محاسبه سود خالص یک شرکت علاوه‌بر هزینه‌های غیرعملیاتی، باید هزینه بهره و مالیات را از درآمدهای عملیاتی شرکت کسر کنیم. در واقع سود خالص، آثار پرداخت بهره و مالیات را در خود نشان می دهد.
اگر میزان بدهی‌های شرکت بالا باشد، ممکن است سود عملیاتی، وضعیت مالی شرکت را بهتر از بازده سود خالص نشان بدهد.
یعنی ممکن است این سود برای یک شرکت مثبت شود، اما سود خالصی نداشته باشد یا زیان‌ده باشد. این اتفاق معمولا زمانی رخ می دهد که شرکت هزینه‌های غیرعملیاتی بالایی داشته باشد. به‌طور کلی می‌توان گفت سود عملیاتی سلامت کسب و کار را نشان می‌دهد اما سودآوری آینده را تضمین نمی‌کند.
مقدار EBIT همیشه مثبت نیست و می‌تواند منفی باشد که در این صورت به آن ضرر یا زیان عملیاتی می گوییم. زیان عملیاتی زمانی رخ می‌دهد که درآمدهای حاصل از فعالیت اصلی شرکت، کمتر از هزینه‌های آن باشد.
جمع‌بندی
درآمد عملیاتی میزان سود یا زیان حاصل از فعالیت‌های اصلی شرکت را پس از کسر هزینه‌های عملیاتی مثل دستمزد، استهلاک و هزینه کالاهای فروخته شده نشان می‌دهد. اگر میزان درآمد عملیاتی از هزینه عملیاتی بیشتر باشد به آن سود عملیاتی گفته می شود و برعکس، یعنی اگر هزینه‌های عملیاتی بیشتر از از درآمدهای عملیاتی باشد، شرکت متحمل زیان عملیاتی شده است. این موضوع در رابطه با سود و زیان غیرعملیاتی هم صدق می‌کند. دلیل تاکید بر اهمیت سود عملیاتی این است که این سود قابلیت تداوم دارد اما سود غیرعملیاتی موقتی است.