آشنایی با صورت سود و زیان

یکی از صورت‌های مالی پرکاربرد در تحلیل بنیادی، صورت سود و زیان است. با بررسی صورت سود و زیان (Profit and Lost Statement) می‌توان از عملکرد و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری با خبر شد.

عملکرد مالی یک واحد تجاری نشان دهنده‌ی میزان بازدهی است، که آن واحد توانسته از طریق منابع تحت کنترلش ایجاد کند. همان‌طور که در مقالات پیشین گفته شد، توانایی واحد تجاری در پاسخ به رویدادهای (فرصت‌ها یا تهدیدها) غیر‌منتظره انعطاف‌پذیری مالی آن واحد را نشان می‌دهد. یعنی اگر یک واحد تجاری بتواند جریان‌های نقد ورودی یا خروجی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کند که در مواقع ضروری، بتواند فوری نسبت به اتفاقات غیر‌منتظره واکنش نشان دهد، می‌توان گفت که این واحد انعطاف‌پذیری مالی خوبی دارد. برای آگاه شدن از عملکرد و انعطاف‌پذیری مالی یک شرکت، می‌توان از صورت سود و زیان در کنار سایر صورت‌های مالی استفاده کرد. این صورت مالی را نیز همانند سایر صورت‌های مالی می‌توان در سایت کدال یافت. در ادامه به معرفی صورت سود و زیان و اجزای آن می‌پردازیم.

صورت سود و زیان چیست؟

صورت سود و زیان گزارشی از عملکرد یک واحد تجاری طی یک دوره مالی است. این گزارش می‌تواند 3 ماهه، 6 ماهه و یا یک ساله باشد. صورت حساب سود و زیان، درآمدها، هزینه‌ها و به‌طور کلی عملکرد یک واحد تجاری را نشان می‌دهد.

شکل زیر نمونه‌ای از صورت سود و زیان است که به شکل ساده ارائه شده است. اقلام مختلفی در صورت سود و زیان آورده می‌شوند. موارد زیر از اقلام اصلی هستند که باید حتما در این صورت مالی نشان داده شوند.

درآمد عملیاتی

درآمد‌هایی هستند که از فعالیت اصلی و مستمر واحد تجاری حاصل می‌شوند. این فعالیت‌ها معمولا به طور منظم و تکراری هستند. هر فعالیتی که جهت رسیدن واحد تجاری به اهداف خود، به‌طور مکرر رخ می‌دهد، قسمتی از فعالیت‌های عملیاتی به‌حساب می‌آیند و درآمد حاصل از آن، جزئی از درآمدهای عملیاتی است.

نمونه‌هایی از درآمدهای عملیاتی عبارتند از: فروش کالا، ارائه خدمات و استفاده دیگران از دارایی‌های واحد تجاری. اقلام نام برده شده، اقلامی هستند که طی فعالیت عادی واحد تجاری تولید و فروخته می‌شوند. در شرکت‌های خدماتی نیز به‌جای فروش، خدمات ارائه شده در نظر گرفته می‌شود.

هزینه‌های عملیاتی

یکی از مهم‌ترین اجزای صورت سود و زیان هزینه‌های عملیاتی هستند. این هزینه‌ها بر حسب ماهیت و یا کارکرد طبقه‌بندی می‌شوند. هزینه‌ها بر حسب کارکرد به‌عنوان بخشی از بهای تمام شده فروش، توزیع و یا بخش اداری به‌حساب می‌آیند. در طبقه‌بندی بر حسب ماهیت، هزینه‌ها بر اساس ماهیتی که دارند و استفاده‌ای که از آن‌ها می‌شود در صورت سود و زیان منعکس می‌شوند. مواردی نظیر استهلاک، هزینه مواد مصرفی، کرایه حمل، حقوق کارمندان و...در طبقه‌بندی هزینه‌ها بر‌حسب ماهیت قرار می‌گیرند. در روش طبقه‌بندی بر حسب ماهیت، هزینه‌ها با هم جمع شده و در صورت سود و زیان نشان داده می‌شود.

استهلاک به چه معنا است؟

برخی از اقلام ترازنامه نظیر کالاهای سرمایه‌ای (تجهیزات، ماشین آلات و...)، بر اثر  گذشت زمان، استفاده مداوم طی دوره مالی و یا تولید محصولات مدرن‌تر، مقداری از ارزش خود را از دست می‌دهند. به این کاهشِ ارزش در دارایی‌های ثابت استهلاک (Depreciation) گفته می‌شود.

برخی از شرکت‌ها دارایی‌های خود را برای پرداخت مالیات کمتر، به عمد مستهلک می‌کنند. محاسبه هزینه استهلاک از راه‌های مختلف امکان‌پذیر است. برای به‌دست آوردن استهلاک، باید از بهای تمام شده دارایی، ارزش اسقاط و عمر مفید آن اطلاع داشته باشیم.

روش‌های مختلف محاسبه استهلاک

1) روش خط‌مستقیم

2) بر مبنای ساعات کارکرد

3) بر مبنای میزان تولید

4) روش مجموع سنوات

5) روش نزولی

سود و زیان عملیاتی

از تفاوت درآمدهای عملیاتی و هزینه‌های عملیاتی سود یا زیان عملیاتی به‌دست می‌آید. به سود یا زیان عملیاتی، EBIT نیز گفته می‌شود، که همان سود قبل از بهره و مالیات است. با تقسیم این مقدار بر تعداد کل سهام شرکت، سود قبل از بهره و مالیات هر سهم به‌دست می‌آید.(Earning Before Interest and Tax)

هزینه‌های مالی

هزینه‌های مالی انواع مختلفی دارند. بهره پرداختنی، همانند هزینه بهره‌های بانکی و غیر‌بانکی (بهره‌ای که بابت پرداخت وام می‌پردازیم.)، هزینه مشاوره‌های مالی، هزینه حسابداری و حسابرسی، کارمزد‌های بانکی، هزینه مطالبات سوخت شده، پولی که بابت پرداخت جرایم و عوارض بانکی و غیر‌بانکی هزینه می‌شود و هزینه‌های کارشناسی و بازرسی (مثل هزینه‌های کارشناس بیمه) همگی مثال‌هایی از هزینه‌های مالی هستند.

درآمدها و هزینه‌های غیر‌عملیاتی

درآمدها و هزینه‌هایی است که از عملیات اصلی واحد تجاری حاصل نمی‌شوند. درآمدهای حاصل از فروش زمین یا ساختمان، سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها و... نمونه‌ای از درآمدهای غیر‌عملیاتی هستند.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یکی از اقلام کاهنده‌ی میزان سود قبل از مالیات است. طبق ماده‌ی 105 قانون مالیات‌های مستقیم، جمع درآمد شرکت‌ها پس از کم کردن معافیت‌های مقرر، مشمول مالیات به نرخ 25 درصد است.

سود یا زیان فعالیت‌های عادی

سود یا زیان حاصل از فعالیت‌های عادی عبارت است از مجموع سود یا زیان عملیاتی، خالص درآمدها و هزینه‌های غیر‌عملیاتی و همچنین هزینه‌های مالی.

فعالیت‌های عادی، فعالیت‌هایی هستند که به طور معمول، مکرر و منظم توسط واحد تجاری انجام می‌شوند. هر نوع فعالیتی که در راستای بهبود و پیشبرد اهداف واحد تجاری انجام می‌شود نیز جزئی از فعالیت‌های عادی به‌حساب می‌آید. هر‌گونه اتفاقی که لزوما نباید در واحد تجاری رخ دهند، اما ممکن است گاهی در محیط عملیات شرکت یا واحد تجاری اتفاق بیفتند نیز، جزئی از فعالیت‌های عادی به‌حساب می‌آیند. به‌طور کلی فعالیت‌های تکرار‌شونده و آن‌چه که ممکن است بر تولیدات و یا ارائه خدمات تاثیر بگذارند، اگر قابل پیش‌بینی باشند، جزء فعالیت‌های عادی شرکت هستند.

اقلام خاص فعالیت‌های عادی

برخی از فعالیت‌های عادی به‌خاطر ماهیتی که دارند، به‌صورت جداگانه نمایش داده می‌شوند. اقلام استثنایی و نتایج عملیات متوقف شده در این گروه قرار می‌گیرند.

اقلام استثنایی

بعضی از رویدادها یا معاملاتی که در چارچوب فعالیت‌های عادی شرکت اتفاق می‌افتند، دارای اهمیتی به‌خصوص هستند. این اقلام به‌خاطر ماهیت و اهمیتی که دارند، به‌طور جداگانه در صورت سود و زیان آورده می‌شوند. سود یا زیان ناشی از حل و فصل دعاوی حقوقی، زیان‌های ناشی از بلایای طبیعی به شرطی که انتظار وقوع آن‌ها برود، سود و زیان ناشی از فروش دارایی‌های ثابت مشهود و سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت،هزینه‌های تجدید سازمان و... نمونه‌ای از اقلام استثنایی به‌حساب می‌آیند.

عملیات متوقف شده

در بعضی مواقع دیده می‌شود که واحد تجاری برای تامین نقدینگی یا موارد دیگر مجبور به فروش یا تعطیل کردن قسمتی از خط تولید خود می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم تعطیل شدن یک خط تولیدی ممکن است تاثیر بسیار زیادی بر میزان فروش یک شرکت تولید‌کننده داشته باشد. به‌دنبال کاهش تولید، میزان فروش نیز کاهش می‌یابد. در نتیجه بر جریان نقدی ورودی نیز تاثیر خواهد گذاشت.

برای این‌که استفاده کنندگان از صورت‌های مالی بتوانند وضعیت آتی شرکت را به‌درستی پیش‌بینی کنند، لازم است مواردی مانند تعطیل شدن خط تولید به‌طور مجزا در صورت سود و زیان نمایش داده شود.

اقلام غیرمترقبه

اقلام غیر‌مترقبه، اقلامی هستند با اهمیت بالا، که منشاء آن‌ها رویدادهای خارج از فعالیت‌های عادی شرکت است. این اقلام ماهیتی غیر‌عادی و غیر‌مستمر دارند. برای این‌که بفهمیم رخ‌دادی جزء اقلام غیرمترقبه به‌حساب می‌آید یا خیر، باید محیطی که واحد تجاری در آن فعالیت می‌کند را زیر نظر بگیریم. سود‌ها یا زیان‌هایی ناشی از بلایای طبیعی به‌عنوان اقلام غیر مترقبه به‌حساب می‌آیند.

سود خالص 

با کسر کردن، هزینه‌های عملیاتی و غیرعملیاتی، هزینه‌‌ی مالی و مالیات از درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی، سود‌ خالص به‌دست می‌آید.

با تقسیم کردن مبلغ سود خالص بر تعداد کل سهام شرکت، سود هر سهم یا همان EPS اندازه‌گیری می‌شود. (Earning Per Share)

صورت سود و زیان جامع

صورت سود و زیانی که معمولا تهیه می‌شود، خود به تنهایی نشانگر کلیه‌ی هزینه‌ها و درآمدها نیست. چون برخی از هزینه‌ها و درآمدها مستقیما روی حقوق صاحبان سرمایه تاثیر می‌گذارند.

برای این‌که بتوانیم رقم نهایی صورت سود و زیان را به‌دست بیاوریم، لازم است تغییراتی روی صورت سود و زیان عادی ایجاد شود. این تغییرات را می‌توان در صورت سود و زیان جامع نشان داد.

صورت سود و زیان جامع، گزارشی است که تغییرات روی حقوق صاحبان سرمایه را نشان می‌دهد. این تغییرات می‌توانند افزایش یا کاهش حقوق صاحبان سرمایه از بابت تمامی درآمد‌ها و هزینه‌های شناسایی شده طی یک دوره مالی باشد. یعنی هزینه‌ها و درآمدهای مالی چه تحقق یافته باشند و یا تحقق نیافته باشند، تاثیرات خود را در این قسمت بر حقوق صاحبان سرمایه می‌گذارند.

در این صورتِ مالی، سود یا زیان خالص، طبق مقداری که در صورت سود و زیان عادی به‌دست آمده است، در سطر اول آورده می‌شود. سپس سایر درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده نظیر، سود یا زیان تحقق نیافته، سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت، درآمد یا هزینه‌های تحقق نیافته ناشی از تجدید ارزیابی دارایی‌ها ثابت مشهود به آن اضافه و یا از آن کم می‌شوند. از دیگر اجزای صورت سود و زیان، تعدیلات سنواتی می‌باشد.

تعدیلات سنواتی چیست؟

از تعدیلات سنواتی می‌توان به‌عنوان یک سند اصلاحی استفاده کرد. اگر شرکت بخواهد تغییری در محاسبه رویه‌های حسابداری خود ایجاد کند و یا حسابی را از دوره‌ی مالی قبل به دوره‌ی مالی جدید منتقل کند، از حساب تعدیلات سنواتی استفاده می‌شود.

برای مثال اگر در محاسبه سود یا زیان دوره قبل اشتباهی رخ داده باشد، در ثبت این دوره، به صورت سود و زیان عادی، موردی به نام تعدیلات سنواتی اضافه می‌شود.

به‌طور کلی تعدیلات سنواتی به معنی اصلاح سود و زیان انباشته ابتدای دوره است. اگر اشتباهاتی که در دوره قبل رخ داده بی‌اهمیت باشند، در قسمت حساب سود و زیان جامع آورده می‌شود. اما اگر اشتباهات رخ داده بسیار با اهمیت باشند، باید صورت‌های مالی دوره‌های قبل را از نو نوشت. به‌طور کلی حساب تعدیلات سنواتی منجر به افزایش بی‌اعتمادی استفاده کنندگان از صورت‌های مالی می‌شود.

مثالی برای اندازه‌گیری سود

در جدول زیر صورت سود و زیان یک شرکت لیزینگ آورده شده است. از آن‌جایی که اجزای سود و زیان جامع محدود به سود (زیان) سال و تعدیلات سنواتی است، صورت سود و زیان جامع ارائه نشده است. در صورت سود و زیان زیر، گردش حساب سود (زیان) انباشته نیز آورده شده است. (تمامی ارقام داخل جدول به میلیون ریال هستند.)

در این مثال پله به پله به محاسبه انواع سود، در صورت سود و زیان می‌پردازیم. همان‌طور که می‌دانیم درآمد‌ها منجر به افزایش در دارایی‌های شرکت می‌شوند و ماهیتی مثبت دارند. هزینه‌ها ماهیتی منفی دارند. در شرکت بالا از تفاضل درآمد و هزینه‌های تامین منابع مالی، سود ناخالص به‌دست آمده است. (204.529 = 113.061  _ 317.590 )

با اضافه کردن سایر درآمدهای عملیاتی و کسر کردن هزینه‌های عملیاتی (هزینه عمومی، اداری و تشکیلات) از سود ناخالص، سود عملیاتی به‌دست آمده است.

(150.357 = 59.400 _ (5.228 + 204.529)) 

درآمدهای عملیاتی در سال 98 نسبت به سال 97، 74 درصد کاهش داشته است. برای پیش‌بینی سود عملیاتی سال آتی شرکت، باید درآمدهای عملیاتی چند ساله گذشته را بررسی کنیم و ببینیم که آیا این درآمدها بر اثر اتفاقی غیر‌معمول تغییر کرده‌اند یا خیر. 

هزینه‌های مالی و اقلام غیر‌مترقبه شرکت در این دوره صفر بوده است. اما از مجموع درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت و سایر درآمدهای غیر‌عملیاتی، میزان سود قبل از مالیات به‌دست می‌آید.            (183.171 = 6.380 + 26.434 +150.357) 

پس از کسر مالیات (32.806) از سود، سود خالص پس از کسر مالیات به‌دست می‌آید.

(150.365 = 32.806_183.171)

برای به دست آوردن سود خالص هر سهم (EPS)، سود خالص پس از کسر مالیات را بر تعداد کل سهام شرکت تقسیم کرده و سود خالص هر سهم به‌دست می‌آید. این شرکت 600 میلیون سهم دارد. با تقسیم سود خالص پس از کسر مالیات 150.365 بر 600 سود خالص هر سهم به‌دست می‌آید. که سود خالص هر سهم این شرکت برابر با 251 ریال است.  

این شرکت تعدیلات سنواتی نداشته بنابراین می‌توان ادعا داشت که صورت‌های مالی آن هر سال به‌طور دقیق ارائه می‌شود. سود انباشته ابتدای دوره با سود خالص جمع شده و سود قابل تخصیص را ایجاد کرده است. سود قابل تخصیص این شرکت برابر با 263.334 است. ( 263.334= 112.969+ 150.365 )

از سود قابل تخصیص، اندوخته‌ی قانونی (طبق ماده ۱۴۰ اصلاحیه قانون تجارت، یک بیستم سود خالص هر سال باید به عنوان اندوخته قانونی در نظر گرفته شود.) و سود سهام مصوب مجمع کسر می‌شود، از این طریق سود انباشته در پایان دوره مالی محاسبه می‌شود.

خلاصه

در این مقاله ابتدا به معرفی صورت سود و زیان پرداخته شد و سپس اجزای این صورت مالی معرفی گردید. در این مقاله فهمیدیم که سود عملیاتی به‌عنوان شاخصی مهم برای ارزیابی عملکرد واحد تجاری برای سرمایه‌گذاران و اعتبار‌دهندگان است. با بررسی این سود در سال‌های پیاپی می‌توان فهمید که آیا شرکت توانایی لازم برای ایجاد درآمد و سود در سال‌های آتی را دارد یا خیر. هرچه با گذشت زمان یک واحد تجاری سود عملیاتی بیشتری تولید کند، کسب‌‌وکار اصلی شرکت با کارایی بیشتری به فعالیت خود ادامه می‌دهد. علاوه بر سود عملیاتی، سود ناخالص و سود خالص هم به‌عنوان دو فاکتور مهم برای تعیین ارزش شرکت مشخص شدند.

نظرات ارزشمند شما

لطفا اگر این مقاله برایتان مفید بود و یا نظری درباره آن داشتید، حتما در انتهای همین صفحه، نظر خود را برای من ثبت بفرمایید.