تصور کنید علی با هیجان درباره رشد قیمت بیت‌کوین شنیده و وسوسه شده است مقداری از این رمزارز بخرد. اما یک دغدغه بزرگ او را مردد کرده است: آیا خرید و فروش بیت‌کوین در ایران قانونی است؟ این سوال برای خیلی از افراد تازه‌کار پیش می‌آید. شاید شما هم اخبار ضدونقیضی شنیده باشید؛ عده‌ای می‌گویند معامله ارزهای دیجیتال جرم است و ممکن است پلیس فتا پیگیر شود، در حالی که دیگران با خیال راحت در صرافی‌های آنلاین مشغول خرید و فروش هستند. در چنین شرایطی کاملاً طبیعی است که دچار سردرگمی شوید و ندانید به کدام حرف اعتماد کنید.
در این مقاله به زبانی ساده، همه چیز را درباره وضعیت قانونی بودن بیت‌کوین در ایران توضیح می‌دهیم. از معرفی بیت‌کوین و تفاوتش با پول‌های رایج گرفته تا قوانین فعلی کشور، نظر بانک مرکزی و پلیس فتا، و مسیرهای امن خرید و فروش رمزارزها را بررسی خواهیم کرد. هدف ما این است که شما با خیال راحت‌تری تصمیم بگیرید و بدانید چگونه بدون دردسر قانونی وارد دنیای بیت‌کوین شوید. پس اگر کنجکاوید که واقعاً معامله بیت‌کوین در ایران جرم است یا نه، تا پایان همراه ما باشید.
تعریف بیت‌کوین و تفاوت آن با ارزهای رایج
بیت‌کوین چیست؟ بیت‌کوین (Bitcoin) نوعی پول دیجیتال یا رمزارز است که به صورت الکترونیکی در اینترنت وجود دارد. برخلاف اسکناس‌ها و سکه‌هایی که می‌شناسیم، بیت‌کوین هیچ شکل فیزیکی ندارد و کاملاً دیجیتال است. شاید بپرسید پس بیت‌کوین را چه کسی چاپ می‌کند؟ جواب این است که بیت‌کوین توسط هیچ دولت یا بانک مرکزی‌ای چاپ یا کنترل نمی‌شود. این ارز دیجیتال روی یک شبکه غیرمتمرکز به نام بلاک‌چین فعالیت می‌کند که در آن کاربران شبکه تراکنش‌های بیت‌کوین را تایید و ثبت می‌کنند.
برای درک بهتر، بیایید بیت‌کوین را با ارزهای رایج (مثلاً تومان خودمان) مقایسه کنیم:
- غیرمتمرکز بودن: مهم‌ترین تفاوت بیت‌کوین با پول‌های سنتی، غیرمتمرکز بودن آن است. هیچ بانک مرکزی یا نهاد دولتی بیت‌کوین را کنترل نمی‌کند. در عوض، شبکه‌ای از کامپیوترها (ماینرها) تراکنش‌ها را مدیریت می‌کنند. اما تومان یا دلار کاملاً تحت نظارت بانک‌های مرکزی و دولت‌ها هستند.
- عرضه محدود: تعداد بیت‌کوین‌هایی که می‌توانند وجود داشته باشند محدود به 21 میلیون واحد است. این مقدار ثابت در کد بیت‌کوین تعریف شده و بیش از آن تولید نخواهد شد. در مقابل، ارزهای رایج می‌توانند به طور نامحدود (طبق سیاست دولت) چاپ شوند و همین موضوع باعث تورم می‌شود.
- ناشناس بودن تراکنش‌ها: در شبکه بیت‌کوین برای انجام تراکنش نیازی به ثبت اطلاعات هویتی نیست؛ کاربران با کلیدهای رمزنگاری‌شده خرید و فروش می‌کنند. البته شفافیت هم وجود دارد چون تمام تراکنش‌ها روی دفترکل عمومی ثبت می‌شود. در سیستم بانکی سنتی تمامی تراکنش‌ها به نام افراد ثبت شده و کاملاً قابل ردیابی توسط بانک است.
- مرز و مکان نمی‌شناسد: بیت‌کوین یک پول جهانی است؛ به اینترنت که وصل شوید می‌توانید آن را به هر نقطه دنیا بفرستید یا دریافت کنید، بدون نیاز به صرافی‌های سنتی و تبدیل ارز. اما ارزهای ملی (ریال، دلار و...) فقط در محدوده حاکمیت همان کشور به رسمیت شناخته می‌شوند و انتقالشان به خارج محدودیت‌های زیادی دارد.
این تفاوت‌ها باعث شده بیت‌کوین جذابیت زیادی برای مردم در سراسر دنیا داشته باشد. از طرف دیگر، همین ویژگی‌ها کار را برای دولت‌ها و قانون‌گذاران دشوار کرده است؛ چون بیت‌کوین تحت کنترلشان نیست و قواعد سنتی اقتصاد روی آن به سادگی جواب نمی‌دهد. به همین خاطر کشورهای مختلف رویکردهای متفاوتی نسبت به بیت‌کوین گرفته‌اند. برخی کشورها آن را به رسمیت شناخته و قوانینی برایش وضع کرده‌اند، برخی کاملاً ممنوعش کرده‌اند و بسیاری هم (مانند ایران) هنوز در حال آزمون و خطا هستند. در بخش بعدی سراغ قوانین ایران درباره بیت‌کوین می‌رویم.
قوانین کلی درباره رمزارزها در ایران
در حال حاضر اگر از دید مقررات رسمی نگاه کنیم، قانون مشخص و مدونی درباره خرید و فروش بیت‌کوین در ایران وجود ندارد. به زبان ساده، نه قانونی داریم که صراحتاً بگوید “معامله بیت‌کوین جرم است”، و نه قانونی که استفاده از آن را کاملاً به رسمیت بشناسد. طبق قانون اساسی و حقوقی ایران هر عملی برای اینکه جرم تلقی شود باید در قانون برایش جرم‌انگاری شده باشد. بنابراین چون تاکنون هیچ ماده قانونی به طور مستقیم معاملات ارز دیجیتال را ممنوع اعلام نکرده، خرید و فروش بیت‌کوین جرم محسوب نمی‌شود و کسی را صرفاً بابت معامله رمزارز مجازات نمی‌کنند.
البته این به معنی قانونی بودن به شکل رسمی هم نیست. وضعیت فعلی را می‌توان یک منطقه خاکستری قانونی دانست. یعنی:
- مردم عادی می‌توانند بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال را خرید و فروش کنند و از نظر حقوقی فعلاً مشکلی متوجهشان نیست. تاکنون گزارش مستندی از اینکه فردی صرفاً بابت خرید یا نگهداری بیت‌کوین مجازات شده باشد، وجود نداشته است.
- در مقابل، بانک مرکزی ایران در چند سال اخیر محدودیت‌هایی وضع کرده که نشان می‌دهد بیت‌کوین را به عنوان پول رسمی به رسمیت نمی‌شناسد. برای مثال، از سال ۱۳۹۷ بانک مرکزی طی بخشنامه‌ای به کلیه بانک‌ها و موسسات مالی تحت نظارت خود دستور داد ارزهای مجازی از جمله بیت‌کوین را معامله نکنند و خدمات مرتبط به آن ارائه ندهند. به بیان ساده‌تر، بانک‌ها و صرافی‌های سنتی حق خرید و فروش یا واسطه‌گری بیت‌کوین را ندارند.
- همچنین هیچ صرافی آنلاین ارز دیجیتال در ایران هنوز مجوز رسمی از مراجع دولتی ندارد (تا این لحظه). صرافی‌های معتبری هم که در کشور فعالند، در واقع بدون چارچوب قانونی مصوب کار می‌کنند. البته این به معنای غیرقانونی بودن فعالیتشان نیست، بلکه به این معناست که هنوز چارچوب صدور مجوز برای آنها تدوین نشده است.
بنابراین، وضعیت قانونی بیت‌کوین در ایران هنوز شفاف نیست. مردم عادی آزادانه در این بازار فعالیت می‌کنند، اما این حوزه رسماً قانون‌گذاری نشده است. دولت و نهادهای نظارتی هم به جای دخالت مستقیم، بیشتر در تلاش بوده‌اند زیرساخت قوانین را آماده کنند و در عین حال، خطرات را گوشزد کنند. در بخش بعدی دقیق‌تر به موضع نهادهای مسئول مانند بانک مرکزی، پلیس فتا و ... خواهیم پرداخت تا ببینیم نظر آنها درباره بیت‌کوین چیست.
نظر بانک مرکزی، مراجع قانونی و پلیس فتا درباره بیت‌کوین
همان‌طور که اشاره شد، بانک مرکزی یکی از اصلی‌ترین نهادهایی است که در سال‌های اخیر درباره ارزهای دیجیتال موضع‌گیری کرده است. بانک مرکزی ایران به طور رسمی اعلام کرده که بیت‌کوین و سایر رمزارزها پول رایج محسوب نمی‌شوند و نباید به عنوان ابزار پرداخت در داخل کشور استفاده شوند. دلیل این ممنوعیت استفاده به‌عنوان ابزار پرداخت، حفظ حاکمیت پول ملی (ریال) عنوان شده است. پس اگر قصد داشته باشید با بیت‌کوین چیزی در فروشگاه یا آنلاین بخرید، از نظر قانونی فعلاً ممنوع است و کسب‌وکاری اجازه پذیرش مستقیم بیت‌کوین به جای پول رایج را ندارد.
از طرف دیگر، بانک مرکزی روی شبکه بانکی و صرافی‌های رسمی کنترل دارد. طبق دستور بانک مرکزی، بانک‌ها حق ندارند در حساب‌هایشان تبادل مستقیم ارز دیجیتال انجام دهند یا خدماتی مثل درگاه پرداخت به صرافی‌های رمزارز بدهند (اگرچه عملاً برخی درگاه‌های بانکی برای صرافی‌های معتبر فراهم بوده که گاهی مسدود و گاهی مجدداً برقرار شده‌اند). بانک مرکزی حتی به صرافی‌های سنتی (صرافی‌های دارای مجوز ارز فیزیکی) نیز مجوز فعالیت در حوزه ارز دیجیتال نداده است. بنابراین نهادهای مالی رسمی فعلاً از بازار ارز دیجیتال کنار کشیده شده‌اند.
با این وجود، رویکرد دولت و بانک مرکزی به رمزارزها در حال تغییرات تدریجی است. در سال‌های اخیر صحبت از تدوین مقررات برای صرافی‌های ارز دیجیتال شده و پیش‌نویس‌هایی نیز تهیه گردیده است. طبق اخباری که منتشر شده، قرار است صرافی‌های ارز دیجیتال ملزم به دریافت مجوز از بانک مرکزی شوند و برای حفظ امنیت دارایی مردم، تحت نظارت قرار بگیرند. هرچند تا زمانی که این مجوزها عملی نشود، صرافی‌های کنونی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. همچنین بانک مرکزی تاکید کرده که هرگونه قانون‌گذاری باید همراه با رعایت قوانین ضدپول‌شویی و همچنین اخذ مالیات از این حوزه باشد. (بحث مالیات بر درآمد رمزارز هنوز نهایی نشده، اما ممکن است در آینده بخشی از سود حاصل از معاملات مشمول مالیات گردد.)
پلیس فتا و دستگاه قضایی نیز بیشتر نقش نظارتی و حفاظتی را ایفا کرده‌اند. از دید پلیس فتا، خرید و فروش بیت‌کوین فی‌نفسه جرم نیست (چون قانونی برای جرم دانستن آن وجود ندارد) اما هرجا پای جرائم سایبری یا کلاهبرداری در میان باشد، وارد عمل می‌شوند. برای مثال، اگر فردی شکایت کند که در جریان خرید ارز دیجیتال از او کلاهبرداری شده یا کیف پولش هک گردیده است، پلیس فتا موضوع را بررسی و پیگیری می‌کند. اتفاقاً مسئولان پلیس فتا هشدار داده‌اند که مردم مراقب کلاهبرداری‌های مرتبط با رمزارز باشند، چون با افزایش استقبال از ارزهای دیجیتال، سودجویان هم فعال‌تر شده‌اند. خود پلیس فتا گزارش داده که هرگاه محدودیت‌های شدیدی (مثل مسدود کردن درگاه‌های صرافی‌ها) اعمال شده، جرایم مرتبط با ارز دیجیتال افزایش یافته است. این حرف نشان می‌دهد پلیس هم معتقد است وجود مسیرهای قانونی و شفاف برای معامله باعث امنیت بیشتر کاربران می‌شود.
در مجموع، نظر مراجع قانونی ایران را می‌توان چنین خلاصه کرد: معامله و نگهداری ارز دیجیتال برای مردم عادی آزاد است و جرم نیست، اما دولت آن را به عنوان پول رسمی به رسمیت نمی‌شناسد. بنابراین هیچ تضمین یا حمایت قانونی ویژه‌ای هم از معامله‌گران رمزارز وجود ندارد. نهادهای مسئول (بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، مجلس) در حال تدوین چارچوب‌هایی هستند تا این حوزه را ساماندهی کنند. پلیس فتا هم تاکید دارد که تخلفات و جرائم در این حوزه را زیر نظر دارد، اما برخوردی با کاربران عادی که صرفاً خرید و فروش می‌کنند صورت نگرفته مگر اینکه جرمی مثل کلاهبرداری رخ داده باشد. پس تا اینجا خیالتان راحت باشد که اگر شما به عنوان یک فرد معمولی در ایران اقدام به خرید بیت‌کوین کنید، پلیس فتا شما را دستگیر نخواهد کرد! فقط باید مراقب باشید در دام افراد شیاد نیفتید که در ادامه درباره راه‌های امن معامله توضیح می‌دهیم.
خرید و فروش بیت‌کوین به‌صورت شخصی یا از طریق صرافی‌ها
یکی از سوالات رایج تازه‌کاران این است که چطور می‌توان در ایران بیت‌کوین خرید و فروش کرد؟ دو روش کلی وجود دارد:
- معامله شخصی (Peer-to-Peer) بین افراد
- معامله از طریق صرافی‌های ارز دیجیتال (آنلاین)
در روش شخصی، شما مستقیماً با یک فرد دیگر معامله می‌کنید. مثلاً دوستتان بیت‌کوین دارد و به شما می‌فروشد، یا در گروه‌ها و کانال‌ها کسی را پیدا می‌کنید که فروشنده یا خریدار است. این روش از نظر قانونی مشکلی ندارد؛ معامله خصوصی دو نفر است و جرم محسوب نمی‌شود. اما ریسک‌های خودش را دارد: باید به طرف مقابل اعتماد کنید، ممکن است پول را بدهید و بیت‌کوین دریافت نکنید (یا برعکس)، یا امکان کلاهبرداری وجود دارد. ضمن اینکه برای پیدا کردن طرف معامله مناسب هم دردسر خواهید داشت و قیمت‌گذاری هم شاید منصفانه نباشد.
روش دوم، استفاده از صرافی‌های آنلاین ارز دیجیتال است. خوشبختانه طی چند سال اخیر چندین صرافی معتبر داخلی راه‌اندازی شده که خرید و فروش بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال را برای ایرانی‌ها بسیار ساده و امن کرده‌اند. در این صرافی‌ها شما با ریال خودتان می‌توانید بیت‌کوین بخرید یا بفروشید، بدون اینکه مستقیماً درگیر پیدا کردن مشتری یا فروشنده شوید. صرافی به عنوان واسطه عمل می‌کند و خریدار و فروشنده را روی پلتفرم خود به هم وصل می‌کند. مزیت اصلی استفاده از صرافی، امنیت تراکنش و سهولت آن است؛ چون پول شما ابتدا به حساب صرافی (یا کیف پول ریالی‌تان در صرافی) می‌رود و بیت‌کوین طرف مقابل هم داخل صرافی است. تا زمانی که هر دو طرف پول و رمزارز را تحویل نداده باشند، معامله نهایی نمی‌شود. همچنین صرافی قیمت لحظه‌ای بازار را نمایش می‌دهد و شما می‌توانید مطمئن باشید که نرخ منصفانه‌ای معامله می‌کنید.
از نظر قانونی، فعالیت در صرافی‌های ارز دیجیتال ایرانی برای کاربران عادی ممنوع نیست. وقتی شما در یک صرافی آنلاین ثبت‌نام می‌کنید، در واقع در چارچوب قوانین همان پلتفرم (و نه یک قانون رسمی کشور) مشغول معامله می‌شوید. اکثر صرافی‌های معتبر داخلی برای حفظ امنیت و رضایت نهادهای نظارتی، از کاربران خود احراز هویت (KYC) می‌گیرند؛ یعنی شما باید مدارک شناسایی ارائه دهید و هویت‌تان تایید شود. شاید کمی زمان‌بر باشد اما این روند در حقیقت به نفع شماست، چون جلوی پول‌شویی و تخلفات را می‌گیرد و باعث می‌شود احتمال مسدود شدن حساب بانکی یا پیگیری‌های قانونی کاهش یابد. وقتی شما احراز هویت کرده‌اید و شفاف معامله می‌کنید، عملاً نشان می‌دهید فعالیتتان سالم است.
بنابراین توصیه می‌کنیم اگر قصد خرید و فروش بیت‌کوین دارید، مسیر صرافی‌های آنلاین معتبر را انتخاب کنید. معامله شخصی فقط وقتی پیشنهاد می‌شود که فرد مقابل را کاملاً بشناسید و آن هم برای مبالغ پایین. در غیر این صورت، همیشه بهتر است بگذارید یک پلتفرم واسط امین بین شما و طرف دیگر قرار بگیرد تا ریسک تقلب و مشکلات حقوقی کاهش پیدا کند.
اگر احساس می‌کنید برای سرمایه‌گذاری مطمئن به آموزش بیشتری نیاز دارید، پیشنهاد می‌کنیم در دوره‌های آموزشی تالاربورس شرکت کنید. ما دوره‌های متنوعی برای مبتدیان و حرفه‌ای‌ها آماده کرده‌ایم که به شما مفاهیم پایه تا استراتژی‌های پیشرفته سرمایه‌گذاری را آموزش می‌دهند. همین حالا از طریق دوره‌های آموزشی تالاربورس می‌توانید دوره مورد نظر خود را انتخاب و ثبت‌نام کنید. با آموزش دیدن، ریسک اشتباهات پرهزینه را به حداقل می‌رسانید و با دید بازتری وارد بازار می‌شوید.
مجوزهای لازم برای خرید و فروش بیت‌کوین
یکی از پرسش‌های پرتکرار این است که “آیا برای خرید و فروش بیت‌کوین به مجوز خاصی نیاز داریم؟” پاسخ کوتاه این است: خیر، برای افراد عادی هیچ مجوزی لازم نیست. شما به عنوان یک شهروند می‌توانید با کارت ملی و حساب بانکی خودتان در صرافی‌های ارز دیجیتال عضو شوید و شروع به معامله کنید. همان‌طور که برای خرید دلار از یک فرد یا خرید سهام به طور شخصی نیاز به مجوز ندارید، برای خرید بیت‌کوین هم قانونی نیست که بگوید باید اجازه بگیرید.
اما بحث مجوز زمانی پیش می‌آید که قرار باشد یک کسب‌وکار رسمی در این حوزه راه‌اندازی شود؛ مثلاً تأسیس یک صرافی ارز دیجیتال یا ایجاد پلتفرمی برای مبادله رمزارزها. در اینجا خلا قانونی وجود دارد چون فعلاً هیچ نهاد دولتی (نه بانک مرکزی و نه وزارت صمت یا اقتصاد) روال صدور مجوز برای کسب‌وکارهای رمزارز را به طور کامل اجرایی نکرده است. به عبارت ساده، الان اگر کسی بخواهد شرکت صرافی ارز دیجیتال تاسیس کند، معلوم نیست باید از کجا مجوز بگیرد یا آیا اصلاً مجوزی داده می‌شود یا نه. البته صحبت‌هایی شده که بانک مرکزی متولی صدور مجوز برای صرافی‌های رمز ارز خواهد بود، اما تا زمان نگارش این مقاله چنین مجوزی صادر نشده است.
برای کاربران عادی، مهم این است که بدانند فعالیتشان قانونی است و نیاز به مجوز ندارد. کافیست از یک صرافی معتبر استفاده کنند و احراز هویت را انجام دهند. همان احراز هویت در واقع تایید غیررسمی است که شما با هویت واقعی‌تان وارد این بازار شده‌اید و قصد سوءاستفاده ندارید. پس نگرانی بابت "نداشتن مجوز" وجود ندارد؛ چرا که اصلاً چارچوبی برای مجوز داشتنِ افراد حقیقی در این زمینه تعریف نشده است.
جمع‌بندی این بخش اینکه:
- برای خرید، فروش یا نگهداری بیت‌کوین در ایران نیازی به دریافت مجوز ندارید.
- صرافی‌های ارز دیجیتال داخلی فعلاً بدون مجوز رسمی فعالیت می‌کنند (اما این به معنای غیرقانونی بودن آنها نیست؛ صرفاً قانون‌گذاری انجام نشده).
- احتمالاً در آینده نزدیک صدور مجوز برای صرافی‌ها آغاز شود که در آن صورت لیست صرافی‌های مجاز اعلام خواهد شد. اما کاربران نگران نباشند؛ حتی در آن شرایط هم بعید است محدودیتی برای افرادی که در گذشته فعالیت کرده‌اند ایجاد شود. معمولاً قوانین جدید به صورت Forward (برای آینده) اعمال می‌شوند و برای قبل از قانون اثر معکوس ندارند.
خطرات احتمالی از دید قانونی
هرچند خرید و فروش بیت‌کوین در ایران برای افراد جرم نیست، اما خالی از خطرات قانونی و ریسک‌های پنهان هم نیست. در این بخش به چند مورد از مهم‌ترین مخاطراتی که باید به آن توجه کنید اشاره می‌کنیم:
- عدم حمایت قانونی در صورت مشکلات: چون بازار رمزارز هنوز قانون‌گذاری نشده، اگر مشکلی برای دارایی شما پیش بیاید (مثلاً صرافی ورشکسته شود یا کلاهبرداری رخ دهد) دستتان برای پیگیری حقوقی کاملاً باز نیست. البته شما می‌توانید به پلیس فتا شکایت کنید و دادگاه هم ممکن است به پرونده رسیدگی کند، اما نبود قوانین شفاف باعث می‌شود روند کار سخت و طولانی شود. بر خلاف بانک‌ها که سپرده‌های مردم تا حدی بیمه و تضمین شده است، در دنیای کریپتو مسئولیت حفظ دارایی بیشتر بر عهده خودتان است.
- ریسک تصمیمات ناگهانی حاکمیت: تجربه نشان داده در ایران گاهی اوقات تصمیمات ناگهانی در مورد کسب‌وکارهای آنلاین گرفته می‌شود (مثل فیلتر شدن برخی پلتفرم‌ها). درباره صرافی‌های ارز دیجیتال نیز احتمال (هرچند ضعیف) وجود دارد که مثلاً دستور داده شود فعالیتشان متوقف یا محدود شود. چنین اتفاقی اگر بیفتد، ممکن است موقت باشد اما می‌تواند دسترسی شما به دارایی‌هایتان را مختل کند. پس بهتر است همیشه آمادگی مواجهه با تصمیمات جدید را داشته باشید. خوشبختانه روند کلی نشان می‌دهد دولت به سمت بستن درهای این بازار نرفته و بیشتر دنبال قانونمند کردن آن است، اما خوب است ریسک هر تصمیم ناگهانی را در گوشه ذهن داشته باشید.
- جرائم مالی و پول‌شویی: اگرچه خود معامله بیت‌کوین جرم نیست، اما اگر خدایی نکرده از بیت‌کوین برای فعالیت غیرقانونی استفاده شود، آن فعالیت مشمول جرم خواهد بود. به طور مثال، فردی را در نظر بگیرید که مبالغ حاصل از قاچاق را تبدیل به بیت‌کوین می‌کند تا رد پول را مخفی کند؛ این عمل طبق قوانین مبارزه با پول‌شویی جرم است و اگر کشف شود، فرد مجرم شناخته می‌شود. یا مثلاً خرید و فروش بیت‌کوین اگر به قصد دور زدن قوانین ارزی (خروج سرمایه بدون مجوز) در مقیاس بزرگ باشد، ممکن است زیر ذره‌بین نهادهای نظارتی قرار گیرد. بنابراین همیشه مطمئن شوید که از رمزارزها در چهارچوب قانونی و برای اهداف سالم استفاده می‌کنید. اگر سرمایه زیادی جابه‌جا می‌کنید، بهتر است منشا پول و مقصد مصرف آن شفاف باشد تا مشکلی پیش نیاید.
- خطرات صرافی‌های خارجی: بسیاری از ایرانی‌ها وسوسه می‌شوند به جای صرافی‌های داخلی، از صرافی‌های بین‌المللی مثل بایننس استفاده کنند. توجه کنید که طبق تحریم‌های بین‌المللی، این صرافی‌ها حضور کاربران ایرانی را ممنوع کرده‌اند. در گذشته مواردی بوده که حساب کاربران ایرانی در صرافی خارجی مسدود شده و دارایی‌شان از دسترس خارج گردیده است. این یک خطر قانونی از بُعد بین‌المللی است: شما از نظر حقوقی نمی‌توانید کاری کنید چون خدمات آن پلتفرم‌ها مشمول قوانین ایران نیست و آنها هم به خاطر تحریم به شما پاسخگو نیستند. پس ریسک بلوکه شدن دارایی در پلتفرم‌های خارجی را جدی بگیرید و اگر از آنها استفاده می‌کنید حتماً با احتیاط و دانش کامل (و معمولاً با VPN و هویت غیرایرانی) این کار را انجام دهید. ترجیحاً برای کاهش این ریسک‌ها از صرافی‌های ایرانی معتبر استفاده کنید که در دسترس و پاسخگو هستند.
- نوسانات و توصیه‌های مقامات: شاید این مورد مستقیماً "قانونی" نباشد، اما بد نیست بدانید بانک مرکزی و کارشناسان دولتی بارها نسبت به ریسک بالای بازار ارزهای دیجیتال هشدار داده‌اند. آنها اشاره می‌کنند که قیمت بیت‌کوین و امثال آن بسیار نوسانی است و مردم عادی ممکن است دچار ضررهای سنگین شوند. حتی گفته شده امکان مسدود شدن کیف پول‌ها یا حساب‌های کاربران وجود دارد (برای مثال اگر در صرافی خارجی تحریم شوید). بانک مرکزی به همین دلایل سرمایه‌گذاری عموم مردم در این حوزه را توصیه نمی‌کند. این حرف به این معنی نیست که شما حق ندارید سرمایه‌گذاری کنید؛ فقط یک هشدار است که با چشم باز وارد شوید و بیش از حد توان ریسک نکنید. در واقع قانون نانوشته این بازار این است: "فقط به اندازه‌ای سرمایه‌گذاری کنید که تحمل از دست دادنش را دارید." پس همیشه جانب احتیاط را نگه دارید تا دچار مشکلات احتمالی نشوید.
مسیر امن و معتبر برای خرید و فروش بیت‌کوین
حال که با قوانین و خطرات آشنا شدید، اگر تصمیم دارید قدم به دنیای بیت‌کوین بگذارید باید امن‌ترین مسیر ممکن را انتخاب کنید. همان‌طور که اشاره کردیم، استفاده از صرافی‌های آنلاین معتبر ایرانی بهترین گزینه برای اکثر افراد است. این صرافی‌ها محیطی کاربرپسند و امن برای خرید و فروش بیت‌کوین فراهم کرده‌اند و دیگر نگرانی بابت پیدا کردن طرف معامله یا ریسک‌های انتقال پول نخواهید داشت.
یکی از خوش‌نام‌ترین و باسابقه‌ترین صرافی‌های داخلی، نوبیتکس (Nobitex) است. نوبیتکس اولین بازار حرفه‌ای رمزارز در ایران محسوب می‌شود که میلیون‌ها کاربر دارد و حجم معاملات روزانه بالایی در آن انجام می‌شود. این صرافی توسط تیمی مطمئن اداره می‌شود و تاکنون توانسته اعتماد طیف وسیعی از کاربران را جلب کند. برای شروع خرید و فروش بیت‌کوین، کافیست در نوبیتکس یک حساب باز کنید، احراز هویت نمایید و حساب ریالی خود را شارژ کنید. پس از آن به راحتی می‌توانید سفارش خرید بیت‌کوین ثبت کنید و معادل ریالی آن را بپردازید تا بیت‌کوین به کیف پول شما اضافه شود.
حتماً پس از خرید بیت‌کوین، آن را به یک کیف پول امن شخصی (مانند کیف پول سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری معتبر) منتقل کنید. نگهداری طولانی‌مدت مبالغ زیاد در حساب صرافی (هر چقدر هم معتبر باشد) توصیه نمی‌شود؛ چرا که حراست از رمزارز در نهایت بر عهده خود کاربر است.
البته علاوه بر نوبیتکس، چند صرافی معتبر دیگر مانند والکس، ارزپایا، تبدیل و... نیز در ایران فعال هستند که همگی شرایط نسبتاً مشابهی دارند. مهم این است که سراغ صرافی‌های گمنام یا صفحات واسطه در شبکه‌های اجتماعی نروید. همیشه نام پلتفرم را بررسی کنید، مطمئن شوید فیلتر نیست (چون فیلتر شدن معمولاً نشانه نداشتن مجوز یا تخلف است)، درگاه بانکی امن دارد و کاربران زیادی از آن راضی هستند. ما در تالاربورس نیز مقالات آموزشی مختلفی برای شناخت صرافی‌های معتبر تهیه کرده‌ایم تا شما با دید باز انتخاب کنید.
نکات حقوقی و توصیه‌های لازم برای معامله‌گران
در این بخش می‌خواهیم چند توصیه پایانی مهم را که جنبه حقوقی و احتیاطی دارد مرور کنیم. رعایت این نکات باعث می‌شود با آرامش خاطر و اطمینان بیشتری به معامله بیت‌کوین و سایر رمزارزها بپردازید:
- همیشه اخبار و قوانین جدید را دنبال کنید: فضای مقررات ارز دیجیتال در ایران در حال تحول است. شاید امروز مشکلی وجود ندارد، اما ممکن است چند ماه بعد قانون یا آیین‌نامه‌ای جدید تصویب شود. پس حتماً اخبار معتبر را دنبال کنید (مثلاً از طریق وب‌سایت‌های خبری یا کانال‌های رسمی) تا اگر تغییری در وضعیت قانونی ایجاد شد، شما اولین کسی باشید که خبردار می‌شود و اقدامات لازم را انجام می‌دهد. به عنوان مثال، اگر فردا اعلام شود صرافی‌ها باید مجوز بگیرند و فلان صرافی مجوز گرفت، بهتر است بدانید تا با خیال راحت‌تری از خدماتش استفاده کنید.
- مستندات معاملات خود را نگه دارید: سعی کنید از تراکنش‌های مهم خود رسید و مدرک داشته باشید. مثلاً اگر از یک فرد بیت‌کوین می‌خرید، بهتر است مکاتبات یا رسید پرداخت بانکی را ذخیره کنید. اگر در صرافی معامله می‌کنید، تاریخچه تراکنش و گردش حساب ریالی/رمزارزی خود را نگه دارید. این مدارک در صورتی که بعدها نیاز به اثبات منشا دارایی یا حل اختلاف پیدا کنید، بسیار به کار خواهند آمد. داشتن مستندات شفاف، شما را در برابر هرگونه ابهام قانونی بیمه می‌کند.
- احراز هویت را جدی بگیرید: شاید برخی کاربران تلاش کنند به صورت ناشناس یا با مدارک جعلی وارد صرافی‌ها شوند تا هویتشان مخفی بماند. این کار به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. اول اینکه خلاف قوانین صرافی است و در صورت کشف، حساب شما مسدود می‌شود. دوم اینکه اگر احراز هویت نکرده باشید، در صورت بروز مشکل (مثلاً مسدود شدن حساب بانکی‌تان به خاطر واریز و برداشت‌های مشکوک)، نمی‌توانید به راحتی اثبات کنید که تراکنش‌های شما مربوط به خرید و فروش قانونی ارز دیجیتال بوده است. پس با هویت واقعی خود فعالیت کنید و مطمئن باشید کسی به خاطر خرید قانونی بیت‌کوین به شما آسیب نمی‌رساند.
- از مشاوره افراد با تجربه استفاده کنید: فضای ارز دیجیتال علاوه بر مسائل حقوقی، پیچیدگی‌های فنی و امنیتی هم دارد. اگر در ابتدای راه هستید، حتماً از منابع آموزشی معتبر (مانند مقالات وب‌سایت تالاربورس) بهره بگیرید و با افراد با‌تجربه مشورت کنید. آنها می‌توانند ریسک‌های پنهان را به شما گوشزد کنند و راه‌کارهای امن نگهداری دارایی را آموزش دهند. هرگز تمام دارایی خود را بدون دانش کافی وارد این بازار نکنید.
- توجه به مقررات بین‌المللی: اگر قصد دارید در سطح بین‌المللی فعالیت کنید (مثلاً معامله در صرافی‌های خارجی یا مشارکت در پروژه‌های خارجی)، حتماً مقررات آن پلتفرم و کشور مربوطه را مطالعه کنید. قوانین تحریمی آمریکا علیه ایران باعث شده بسیاری از خدمات رمزارزی خارجی برای کاربران ایرانی محدود باشد. دور زدن این تحریم‌ها با ابزارهایی مثل VPN امکان‌پذیر است اما همیشه ریسک مسدود شدن حساب را همراه دارد. بنابراین با آگاهی کامل از قوانین و خط‌مشی‌های سرویس‌های خارجی استفاده کنید تا دچار مشکل نشوید.
با رعایت این نکات، احتمال اینکه در مسیر سرمایه‌گذاری رمزارزی خود به مشکل قانونی برخورد کنید بسیار کم خواهد شد. همان‌طور که می‌بینید، اصل اساسی در دنیای کریپتو “مسئولیت شخصی” است. خودتان باید مراقب سرمایه و امنیتتان باشید و دانش لازم را کسب کنید. خوشبختانه منابع آموزشی و افراد متخصص زیادی در این حوزه وجود دارند که می‌توانید از راهنمایی‌شان بهره ببرید.
نتیجه‌گیری
اگر بخواهیم به سؤال ابتدایی «آیا خرید و فروش بیت‌کوین در ایران قانونی است؟» پاسخ کوتاه بدهیم: برای افراد عادی، بله قانونی است و جرم محسوب نمی‌شود. هیچ قانون مستقیمی علیه معامله ارزهای دیجیتال توسط مردم وضع نشده و شما می‌توانید با خیال نسبتاً راحت روی بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنید. اما در عین حال، دولت ایران هنوز بیت‌کوین را پول رسمی نمی‌داند و به همین دلیل این بازار تحت حمایت و نظارت کامل قانونی هم نیست. به بیان دیگر، شما در یک فضای آزاد اما کنترل‌نشده فعالیت می‌کنید.
این موضوع دو روی سکه دارد: از طرفی آزادی عمل دارید و می‌توانید از فرصت‌های سودآور بازار رمزارز استفاده کنید؛ از طرف دیگر، چون قانون‌گذاری کامل نشده باید بیشتر حواس‌تان را جمع کنید تا در دام خطرات نیفتید. با دانشی که در این مقاله کسب کردید، حالا می‌دانید از کجا شروع کنید و چه نکاتی را رعایت کنید. دنیا در حال حرکت به سمت پذیرش بیشتر ارزهای دیجیتال است و احتمال دارد در آینده‌ای نه چندان دور قوانین روشن و مثبتی هم در ایران برای این حوزه تصویب شود. پس شما هم خودتان را برای آینده آماده کنید.
فراموش نکنید که یادگیری مداوم رمز موفقیت در بازارهای مالی است. اگر همین امروز شروع به یادگیری اصول سرمایه‌گذاری کنید، فردا با اعتماد به نفس بیشتری تصمیم خواهید گرفت. دنیای بیت‌کوین پرهیجان و پرفرصت است؛ امیدواریم با رعایت جوانب احتیاط و کسب آگاهی لازم، تجربه‌ای پرسود و امن در این بازار داشته باشید.
اینستاگرام تالاربورس جایی است که روزانه نکات آموزشی، اخبار مهم بازار و تحلیل‌های کاربردی منتشر می‌کنیم. با دنبال کردن صفحه اینستاگرام تالاربورس، ضمن یادگیری نکات جدید، جزو اولین نفراتی خواهید بود که از فرصت‌های تازه باخبر می‌شوند. جامعه بزرگ تالاربورس در اینستاگرام منتظر حضور گرم شماست!
در نهایت، ما در تالاربورس همیشه همراه شما خواهیم بود. هر سوال یا ابهامی داشتید، می‌توانید از طریق وب‌سایت یا شبکه‌های اجتماعی با ما و سایر متخصصان در ارتباط باشید. موفقیت در سرمایه‌گذاری تصادفی نیست؛ نتیجه دانش، تجربه و جسارت در عمل کردن است. امیدواریم شما هم با اطلاعاتی که به دست آورده‌اید قدم در مسیر موفقیت مالی بگذارید. آینده مالی‌تان پربار و پرتلاش!
سوالات پرتکرار
خیر. طبق قوانین فعلی، خرید، فروش و نگهداری بیت‌کوین برای مردم عادی جرم محسوب نمی‌شود. هیچ کس تاکنون بابت صرفاً معامله قانونی بیت‌کوین تحت پیگرد قرار نگرفته است. جرم زمانی است که قانون صریحی آن عمل را ممنوع کرده باشد که در مورد بیت‌کوین هنوز چنین قانونی وجود ندارد.
خیر، افراد حقیقی نیازی به مجوز خاصی ندارند. شما می‌توانید بدون دریافت مجوز، در یک صرافی آنلاین احراز هویت کنید و به معامله بپردازید. مجوز زمانی مطرح می‌شود که بخواهید کسب‌وکاری رسمی (مثل راه‌اندازی صرافی) راه بیندازید که آن هم فعلاً چارچوب مشخصی ندارد.
فعلاً خیر. بانک مرکزی استفاده از رمزارزها به عنوان ابزار پرداخت (خرید کالا و خدمات) را در داخل کشور ممنوع اعلام کرده است. بنابراین فروشندگان اجازه ندارند مستقیماً از شما بیت‌کوین بپذیرند. البته شما می‌توانید بیت‌کوین خود را تبدیل به ریال کنید و سپس خریدتان را انجام دهید.
صرافی‌های معتبر ایرانی (مثل نوبیتکس، والکس و…) مجوز رسمی فعالیت از بانک مرکزی ندارند اما فعالیتشان ممنوع هم نشده است. آنها در حال حاضر در فضای خاکستری قانون فعالیت می‌کنند. دولت قصد دارد به زودی به آنها مجوز و چارچوب بدهد. در نتیجه می‌توان گفت صرافی‌های معتبر مورد تأیید ضمنی هستند و کاربران استفاده از آنها را جرم انجام نمی‌دهند.
پلیس فتا بیشتر بر تخلفات و کلاهبرداری‌ها نظارت دارد تا معاملات عادی. اگر شما در حال خرید و فروش قانونی (مثلاً در صرافی معتبر با احراز هویت) باشید، پلیس فتا کاری به شما ندارد. اما اگر گزارشی از کلاهبرداری، پول‌شویی یا موارد این چنینی باشد، طبیعتاً آن را پیگیری می‌کنند. پس تا زمانی که فعالیت سالمی دارید، نگران رصد پلیس نباشید.
در حال حاضر قانون مشخصی برای مالیات بر درآمد ارز دیجیتال وجود ندارد و اکثر کاربران مالیاتی بابت سودشان پرداخت نمی‌کنند. اما ممکن است در آینده قوانین مالیاتی وضع شود. حتی گفته شده در لوایح جدید، سود سرمایه ارز دیجیتال نیز به عنوان درآمد مشمول مالیات شود. اگر این قوانین تصویب شوند، احتمالاً صرافی‌ها مکلف به کسر مالیات خواهند شد یا خودتان باید آن را اعلام کنید. فعلاً اما چنین الزامی نیست.