تصور کنید در جمعی دوستانه صحبت از بیت‌کوین و بلاک‌چین می‌شود. یکی از دوستانتان با هیجان می‌گوید که بلاک‌چین قرار است دنیا را متحول کند. شما سر تکان می‌دهید اما در دل می‌پرسید: «واقعاً این بلاک‌چین چی هست که همه درباره‌اش حرف می‌زنند؟» نگران نباشید، شما تنها نیستید. خیلی‌ها اسم بلاک‌چین (Blockchain) به گوششان خورده ولی دقیقا نمی‌دانند چیست یا چه کاربردی دارد. قرار است در این مقاله به زبان ساده و روان بفهمیم بلاک‌چین چیست، چگونه کار می‌کند و چرا انقدر مهم شده است. پس اگر شما هم کنجکاوید که ماجرای این فناوری جدید را از سیر تا پیاز بدانید، در ادامه با ما همراه باشید.
بلاک‌چین به زبان ساده یعنی چه؟
اگر بخواهیم خیلی شفاف بگوییم، بلاک‌چین مثل یک دفتر کل دیجیتال اشتراکی است که بین همه پخش شده است. معنی کلمه‌ای آن هم مشخص است: بلاک‌چین از دو کلمه‌ی Block (بلوک) و Chain (زنجیره) تشکیل شده؛ یعنی زنجیره‌ای از بلوک‌ها. هر بلوک در این زنجیره مثل برگی از دفتر، حاوی یک سری اطلاعات (مثلاً فهرست تراکنش‌ها) است. حالا فرقش با دفترهای معمولی چیست؟ فرقش این است که این دفتر بین خیلی‌ها توزیع شده و همه یک کپی از آن را دارند. هر تغییری در این دفتر باید توسط همه تأیید شود، وگرنه اعتباری ندارد. به زبان ساده، بلاک‌چین یک پایگاه داده یا دفتر ثبت اطلاعات است که روی صدها و هزاران کامپیوتر در سراسر دنیا نگهداری می‌شود و نه دست یک نفر یا یک سازمان خاص.
برای درک بهتر، فرض کنید ۱۰ دوست یک دفتر حساب مشترک دارند. هر بار که یکی پولی به دیگری می‌دهد، همه‌ی دوستان در دفترشان آن تراکنش را یادداشت می‌کنند. اگر فردی بخواهد تقلب کند و نوشته‌ی خودش را عوض کند، ۹ نفر دیگر سریع متوجه می‌شوند چون در دفترهای آنها تغییری ایجاد نشده است. بلاک‌چین دقیقاً همچین سازوکاری دارد: همه یک نسخه از اطلاعات را دارند و نمی‌شود یواشکی یک جا را دستکاری کرد. به همین خاطر می‌گویند بلاک‌چین غیرمتمرکز است؛ یعنی اطلاعات به جای یک مرکز، روی کل شبکه توزیع شده است.
بلاک‌چین چگونه کار می‌کند؟
حالا که فهمیدیم بلاک‌چین شبیه یک دفترکل توزیع‌شده است، بیایید کمی دقیق‌تر ببینیم در پشت صحنه چه خبر است و این فناوری چگونه کار می‌کند. اجازه بدهید با یک مثال پیش رویم.
هر تراکنش جدید (مثلاً وقتی در شبکه‌ی بلاک‌چین بیت‌کوین کسی برای دیگری بیت‌کوین می‌فرستد) ابتدا به صورت دیجیتال امضا و به شبکه اعلام می‌شود. کامپیوترهای زیادی که به آنها نود (Node) یا گره می‌گوییم، این تراکنش را دریافت و صحت آن را بررسی می‌کنند (مثلاً چک می‌کنند که فرستنده به اندازه کافی موجودی دارد). تراکنش‌های تاییدشده توسط نودها در یک بلوک گردآوری می‌شوند. هر بلوک مانند یک صفحه از دفتر، تعداد زیادی تراکنش را در خود جای می‌دهد.
وقتی یک بلوک به حد نصاب پر شد، باید به زنجیره اضافه شود. اینجاست که فرایند تأیید جمعی یا اجماع وارد عمل می‌شود. اعضای شبکه باید روی درستی محتویات بلوک توافق کنند. در بلاک‌چین بیت‌کوین این کار با ماینینگ یا استخراج انجام می‌شود. ماینرها (استخراج‌کنندگان) با حل کردن یک معادله ریاضی پیچیده، درستی بلوک را تأیید و آن را مهر و موم می‌کنند. اولین ماینری که جواب معادله را پیدا کند، حق افزودن بلوک به زنجیره را به دست می‌آورد و به عنوان پاداش مقداری بیت‌کوین جدید دریافت می‌کند. به این ترتیب بلوک جدید به انتهای زنجیره بلوک‌ها متصل می‌شود.
ویژگی جالب اینجاست که هر بلوک جدید حاوی کدی است که بلوک قبلی را شناسایی می‌کند (به آن کد هش می‌گویند). این مثل آن است که بگوییم هر صفحه جدید دفتر، شماره صفحه‌ی قبل را در خودش دارد. پس اگر کسی بخواهد بلوکی را دستکاری کند، ارتباطش با زنجیره قطع می‌شود و شبکه متوجه تقلب خواهد شد. به این ترتیب، بلاک‌چین امنیت بالایی دارد چون تغییر دادن اطلاعات ثبت‌شده در آن عملاً غیرممکن است مگر اینکه کسی بیش از نیمی از کامپیوترهای شبکه را در اختیار بگیرد که چنین چیزی بسیار بعید و پرهزینه است. این ویژگی را به نام عدم‌تغییرپذیری (Immutability) می‌شناسند.
در خلاصه‌ترین حالت، مراحل کار بلاک‌چین این‌طور است:
- تراکنش جدیدی ایجاد می‌شود. مثلاً شما برای دوستی مقداری ارز دیجیتال می‌فرستید.
- تراکنش به شبکه اعلام می‌شود. همه نودهای شبکه آن را می‌بینند.
- نودها تراکنش را صحت‌سنجی می‌کنند. مثلاً بررسی می‌کنند که امضای دیجیتال معتبر باشد و تقلبی در کار نباشد.
- تراکنش معتبر داخل یک بلوک قرار می‌گیرد. بلوک مثل یک ظرف، شامل چندین تراکنش تاییدشده است.
- بلوک میان اعضای شبکه تأیید نهایی می‌شود. از طریق الگوریتم اجماع (مثلاً استخراج توسط ماینرها) بلوک مهر و موم شده و اجازه پیدا می‌کند به زنجیره اضافه شود.
- بلوک به زنجیره بلاک‌چین متصل می‌شود. حالا تراکنش شما رسماً ثبت دائمی شد و دیگر قابل تغییر نیست.
- تراکنش انجام‌شده برای همیشه در بلاک‌چین ثبت می‌ماند. هر زمان هر کس دفتر را نگاه کند، می‌تواند این تراکنش را در آن ببیند.
همان‌طور که می‌بینید، بلاک‌چین با استفاده از مشارکت جمعی کاربران و تکنیک‌های رمزنگاری، بدون نیاز به یک نهاد مرکزی، ثبت سوابق را به‌صورت امن و شفاف انجام می‌دهد.
مزایا و ویژگی‌های مهم بلاک‌چین
بلاک‌چین چرا این روزها همه‌جا اسمش شنیده می‌شود؟ به خاطر مزایا و ویژگی‌های جذابی که دارد. در این بخش برخی از مهم‌ترین خوبی‌های بلاک‌چین را مرور می‌کنیم:
- غیرمتمرکز بودن: بزرگ‌ترین مزیت بلاک‌چین این است که هیچ نهاد یا فرد خاصی آن را کنترل نمی‌کند. اطلاعات بین همه اعضای شبکه توزیع شده است. این عدم تمرکز باعث می‌شود وابستگی به واسطه‌ها از بین برود و کسی نتواند به تنهایی بر شبکه اعمال قدرت کند. برای مثال در بیت‌کوین نیازی به بانک یا دولت برای تایید و ثبت تراکنش‌ها نیست؛ شبکه خودش این کار را انجام می‌دهد.
- شفافیت: در اغلب بلاک‌چین‌های عمومی، اطلاعات تراکنش‌ها برای همه قابل مشاهده است. هر کسی می‌تواند دفترکل را دانلود کرده و تمام تراکنش‌های انجام‌شده را ببیند. البته هویت افراد معمولاً ناشناس یا مستعار است (مثلاً با آدرس کیف پول نمایش داده می‌شود)، اما اصل داده‌های تراکنش پنهان نیست. این شفافیت جلو فساد و تقلب را می‌گیرد؛ چون همه چیز در معرض دید عموم است.
- امنیت بالا: بلاک‌چین از روش‌های پیشرفته رمزنگاری استفاده می‌کند و چون دادهها روی صدها یا هزاران رایانه نگهداری می‌شود، دستکاری یا هک کردن آن فوق‌العاده دشوار است. برای تغییر یک رکورد باید در همان لحظه بیش از نیمی از کامپیوترهای شبکه را هک کنید که عملاً غیرممکن است. به علاوه، ساختار زنجیره‌ای بلوک‌ها طوری است که اگر کسی محتوای یک بلوک را تغییر دهد، کد شناسایی (هش) آن بلوک و تمام بلوک‌های بعدی نامعتبر می‌شود و همه می‌فهمند یک جای کار می‌لنگد.
- عدم نیاز به اعتماد (Trustless بودن): در سیستم‌های سنتی (مثل بانک)، ما مجبوریم به یک واسطه‌ی مورد اعتماد اتکا کنیم. اما در بلاک‌چین قوانین توسط کد و ریاضیات اجرا می‌شود نه اشخاص. یعنی لازم نیست به فرد خاصی اعتماد کنید؛ سیستم طوری طراحی شده که اعتماد به شبکه جایگزین اعتماد به افراد می‌شود. این موضوع معاملات نظیربه‌نظیر را خیلی راحت‌تر می‌کند؛ چون واسطه حذف شده و دو نفر می‌توانند مستقیم با هم مبادله کنند.
- دائمی بودن سوابق: وقتی چیزی در بلاک‌چین ثبت شد، دیگر پاک یا تغییر داده نمی‌شود. این ثبت دائمی برای حفظ سوابق تاریخی عالی است. مثلاً اگر ملکی روی بلاک‌چین ثبت مالکیت شود، دیگر کسی نمی‌تواند سند آن را جعل یا دستکاری کند. هر تغییری هم بدهد در ادامه زنجیره به صورت یک رکورد جدید ثبت خواهد شد. این ویژگی به معتبر ماندن و قابل ردگیری بودن اطلاعات کمک می‌کند.
این مزایا باعث شده بلاک‌چین را یک فناوری انقلابی بدانند. تصور کنید بتوانیم پول، اسناد، قراردادها و هر چیز با ارزش دیگری را بدون نیاز به بانک یا نهاد متمرکز، به صورت دیجیتال رد و بدل کنیم؛ این دقیقاً همان چیزی است که بلاک‌چین امکانش را فراهم کرده است.
معایب و محدودیت‌های بلاک‌چین
البته بلاک‌چین با همه مزایایش، بی‌نقص هم نیست و چالش‌های خودش را دارد. بد نیست با چند مورد از معایب یا محدودیت‌های این فناوری نیز آشنا شویم:
- مقیاس‌پذیری و سرعت پایین‌تر: سیستم‌های بلاک‌چینی (خصوصاً شبکه‌های بزرگ و عمومی مثل بیت‌کوین) نسبت به سیستم‌های متمرکز کندتر هستند. چون هر تراکنش باید توسط تعداد زیادی نود تأیید و در بلوک قرار گیرد، انجام معاملات ممکن است چند دقیقه یا حتی بیشتر طول بکشد. همچنین تعداد تراکنش‌هایی که شبکه می‌تواند در ثانیه پردازش کند محدود است. این برای کاربردهایی که نیاز به سرعت بالا دارند یک چالش است.
- کارمزد و هزینه‌های استفاده: حفظ شبکه‌های بلاک‌چین هزینه‌بر است. مثلاً در بیت‌کوین ماینرها برق و سخت‌افزار زیادی مصرف می‌کنند تا بلوک‌ها را استخراج کنند. به همین دلیل معمولاً برای انجام تراکنش در شبکه‌های بلاک‌چینی کارمزد پرداخت می‌شود. اگر ترافیک شبکه بالا برود، این کارمزد می‌تواند زیاد شود (مانند آنچه در زمان شلوغی شبکه اتریوم دیدیم). پس رایگان نیست و بسته به شرایط ممکن است هزینه استفاده از بلاک‌چین بالا باشد.
- مصرف انرژی: برخی الگوریتم‌های اجماع (مثل استخراج در بیت‌کوین که مبتنی بر اثبات کار است) برق بسیار زیادی مصرف می‌کنند. مزارع ماینینگ بزرگ برق قابل توجهی می‌سوزانند و این موضوع انتقادهای زیست‌محیطی به همراه داشته است. البته نسل‌های جدیدتر بلاک‌چین (مانند اتریوم پس از به‌روزرسانی Merge) به سمت روش‌های کم‌مصرف‌تر رفته‌اند، اما به طور کلی مصرف انرژی یکی از ایرادهای وارد به بلاک‌چین است.
- عدم بازگشت‌پذیری اشتباهات: در بلاک‌چین اگر شما مثلاً مقدار پولی را به آدرس اشتباه بفرستید یا کلید خصوصی کیف پولتان را گم کنید، تقریباً هیچ راهی برای بازیابی آن وجود ندارد. چون هیچ نهاد مرکزی مثل بانک نیست که بتواند اشتباه را جبران یا تراکنش را لغو کند. این ویژگی دو لبه است؛ از یک سو امنیت را بالا می‌برد، از سوی دیگر نیاز به احتیاط و دانش کاربر را افزایش می‌دهد. «امنیت بلاک‌چین بالا است، اما اگر اشتباه کنید، مسئولیتش با خودتان است!»
- پیچیدگی و پذیرش عمومی: بلاک‌چین هنوز فناوری نسبتاً جدیدی است و درک آن برای بسیاری از مردم سخت است. پیاده‌سازی و نگهداری آن نیز نیاز به تخصص دارد. شرکت‌ها و دولت‌ها هم برای پذیرش گسترده بلاک‌چین احتیاط می‌کنند چون باید زیرساخت‌ها و قوانینشان را تطبیق دهند. پس ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا بلاک‌چین به طور کامل در زندگی روزمره ما نفوذ کند. این یک چالش در مسیر همه‌گیر شدن آن است.
خلاصه اینکه بلاک‌چین با وجود همه خوبی‌هایش، چند نقطه ضعف و مانع هم دارد که باید به مرور برطرف شوند یا با آنها کنار آمد. بسیاری از توسعه‌دهندگان در حال کار روی بهبود سرعت، کاهش مصرف انرژی و کاربرپسندتر کردن بلاک‌چین هستند تا این فناوری بتواند در مقیاس‌های بزرگ‌تر به کار رود.
اگر به دنیای بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال علاقه‌مند شده‌اید و دوست دارید این مفاهیم را به صورت حرفه‌ای‌تر و کاربردی یاد بگیرید، ما در تالاربورس دوره‌های آموزشی ویژه‌ای برای شما تدارک دیده‌ایم. با شرکت در دوره‌های آموزش ارز دیجیتال تالاربورس، می‌توانید از صفر تا صد سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در این بازار را تحت نظر مدرسین مجرب فرا بگیرید.
بلاک‌چین چه کاربردهایی دارد؟
تا اینجا فهمیدیم بلاک‌چین چیست و چطور کار می‌کند، اما شاید بپرسید به چه درد می‌خورد؟ هرجا که نیاز به ثبت امن و غیرقابل‌تقلب اطلاعات باشد، بلاک‌چین می‌تواند راه‌گشا باشد. در ادامه چند مورد از کاربردهای مهم بلاک‌چین را مثال می‌زنیم:
- ارزهای دیجیتال (رمزارزها): اولین و معروف‌ترین کاربرد بلاک‌چین، ایجاد پول دیجیتال مانند بیت‌کوین است. بلاک‌چین بستر پیدایش بیت‌کوین و صدها ارز دیجیتال دیگر بوده. در این زمینه بلاک‌چین جایگزین سیستم بانکداری سنتی شده و امکان انتقال مستقیم پول بین افراد در سراسر جهان را فراهم کرده است، بدون نیاز به بانک یا صرافی مرکزی. اگر امروز بیت‌کوین، اتریوم یا تتر نام‌هایی آشنا هستند، همه را مدیون فناوری بلاک‌چین هستیم.
- قراردادهای هوشمند: بلاک‌چین نسل جدیدی از قراردادهای دیجیتال را ممکن کرده که به آنها قرارداد هوشمند (Smart Contract) می‌گویند. این قراردادها در بستر بلاک‌چین اجرا می‌شوند و خودشان شرایط مشخصی را کنترل می‌کنند. مثلاً تصور کنید بیمه‌ای داشته باشید که به صورت خودکار در صورت وقوع حادثه، مبلغ خسارت را برایتان واریز کند؛ این یک قرارداد هوشمند است. پلتفرم اتریوم پیشگام این زمینه بود که به کمک بلاک‌چین توانست قراردادهای خوداجرا را معرفی کند. قرارداد هوشمند کاغذبازی را کم می‌کند و چون روی بلاک‌چین است، تغییرناپذیر و شفاف اجرا می‌شود.
- مدیریت زنجیره تأمین و اصالت کالا: یکی از کاربردهای داغ بلاک‌چین در صنعت، رهگیری محصولات در زنجیره تأمین است. شرکت‌های بزرگ (مثل والمارت) از بلاک‌چین برای دنبال کردن مسیر کالا از مبدأ تا مقصد استفاده می‌کنند. برای مثال، فرض کنید می‌خواهید بدانید گوشت یا سبزی که خریده‌اید واقعاً ارگانیک است. با یک سیستم بلاک‌چینی می‌توانید تمام مسیر محصول از مزرعه تا فروشگاه را مشاهده کنید. هیچ کس هم نمی‌تواند در میان راه برچسب‌ها را عوض کند چون هر تغییر در زنجیره ثبت می‌شود و قابل بررسی است. این شفافیت جلوی تقلب در اصالت کالا را می‌گیرد و اعتماد مشتریان را بالا می‌برد.
- خدمات مالی و بانکی: بانک‌ها و موسسات مالی هم به قدرت بلاک‌چین پی برده‌اند. انتقال پول بین‌المللی که معمولاً چند روز طول می‌کشد، با بلاک‌چین می‌تواند در چند دقیقه انجام شود. استارتاپ‌ها و حتی بانک‌های سنتی دارند سیستم‌های پرداخت مبتنی بر بلاک‌چین را آزمایش می‌کنند. همچنین وام‌دهی و تامین سرمایه به صورت غیرمتمرکز (امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi) با بلاک‌چین ممکن شده که افراد بدون واسطه بانک وام بگیرند یا سرمایه‌گذاری کنند. این کاربردها هنوز در ابتدای راه‌اند ولی نشان می‌دهد بلاک‌چین می‌تواند حتی سیستم بانکی را هم متحول کند.
- رأی‌گیری الکترونیک و حاکمیت: برگزاری انتخابات شفاف همیشه چالشی بزرگ بوده است. تصور کنید بتوان رأی مردم را روی بلاک‌چین ثبت کرد؛ طوری که هر رأی قابل پیگیری و در عین حال هویت رأی‌دهنده محفوظ باشد و هیچکس نتواند نتایج را دست ببرد. پروژه‌هایی در جهان روی رأی‌گیری مبتنی بر بلاک‌چین کار می‌کنند که شاید در آینده انتخابات را امن‌تر و شفاف‌تر کند. همچنین در سازمان‌ها می‌توان از بلاک‌چین برای رای‌گیری سهام‌داران یا تصمیم‌گیری‌های مهم استفاده کرد تا اعتماد بیشتری به نتایج باشد.
- سندهای دیجیتال و ثبت مالکیت: فرض کنید سند خانه یا مدرک تحصیلی شما روی بلاک‌چین ثبت شده باشد. در این صورت جعل یا دست‌بردن در آن تقریباً محال می‌شود. کشورهایی مثل گرجستان و استونی پروژه‌هایی برای ثبت اسناد ملکی روی بلاک‌چین شروع کرده‌اند. دانشگاه‌ها هم می‌توانند مدارک دانشجوها را روی بلاک‌چین صادر کنند تا هر کارفرمایی بتواند اصالت آن را آنلاین تأیید کند. این کاربرد جلوی کاغذبازی و جعل اسناد را می‌گیرد.
- دنیای هنر و سرگرمی (توکن‌های غیرمثلی یا NFT): شاید اسم NFT را شنیده باشید؛ نوعی دارایی دیجیتال منحصربه‌فرد مثل تابلوهای هنری دیجیتال یا آیتم‌های خاص در بازی‌های ویدیویی. NFTها هم بر پایه بلاک‌چین ساخته می‌شوند و به هنرمندان امکان می‌دهند آثار دیجیتال‌شان را به شکل توکن یکتا بفروشند. مثلاً نقاشی دیجیتالی که امضای مالکیتش در بلاک‌چین ثبت شده و هرکس آن توکن را بخرد صاحب اصلی اثر است. به این ترتیب بلاک‌چین مفهوم مالکیت را به دنیای دیجیتال هم آورده است.
این‌ها فقط نمونه‌هایی از کاربردهای بلاک‌چین بود. هر روز ایده‌های جدیدی مطرح می‌شود؛ از پیگیری سوابق پزشکی بیماران گرفته تا مدیریت هوشمند شبکه برق با بلاک‌چین. مهم این است که بفهمیم بلاک‌چین یک فناوری پایه‌ای مثل اینترنت است که روی آن می‌شود سرویس‌ها و کاربردهای متنوعی ساخت. هر جا شفافیت، امنیت و حذف واسطه‌ها اهمیت داشته باشد، پای بلاک‌چین می‌تواند وسط بیاید.
بلاک‌چین و بیت‌کوین چه فرقی دارند؟
خیلی‌ها ابتدای کار بلاک‌چین را با بیت‌کوین اشتباه می‌گیرند یا این دو مفهوم را یکی می‌دانند. بگذارید روشن بگوییم: بیت‌کوین یک پول دیجیتال است و بلاک‌چین فناوری‌ای است که بیت‌کوین روی آن ساخته شده است. بلاک‌چین اختراع شد تا بیت‌کوین به وجود بیاید، اما امروزه کاربردهایش خیلی فراتر از بیت‌کوین است.
یک مثال معروف این است که «بلاک‌چین نسبت به بیت‌کوین مثل اینترنت نسبت به ایمیل است.» همان‌طور که ایمیل یکی از کاربردهای اینترنت بود و بعدها کلی کاربرد دیگر به اینترنت اضافه شد، بیت‌کوین هم اولین کاربرد بزرگ بلاک‌چین بود. اما حالا بلاک‌چین دنیایی از پروژه‌ها و ارزهای دیجیتال (و حتی کاربردهای غیردیجیتال) را شامل می‌شود.
بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ معرفی شد و یک شبکه پرداخت همتابه‌همتا و غیرمتمرکز است که روی یک بلاک‌چین عمومی اجرا می‌شود. بلاک‌چین بیت‌کوین مشخصاً برای ثبت تراکنش‌های مالی بیت‌کوین طراحی شده و هر ۱۰ دقیقه یک بلوک جدید به آن اضافه می‌شود. در مقابل، بلاک‌چین یک مفهوم کلی است و انواع مختلفی دارد؛ مثلا اتریوم یک بلاک‌چین پیشرفته‌تر است که علاوه بر ارز دیجیتال، قرارداد هوشمند را هم پشتیبانی می‌کند. یا شرکت‌ها ممکن است بلاک‌چین خصوصی خودشان را بسازند که ربطی به بیت‌کوین ندارد.
به زبان ساده اگر از شما پرسیدند فرق بیت‌کوین و بلاک‌چین چیست، بگویید: بیت‌کوین پول است، بلاک‌چین تکنولوژی‌ای است که پشت این پول و بسیاری چیزهای دیگر قرار دارد.
انواع بلاک‌چین (عمومی و خصوصی)
بلاک‌چین صرفاً یک مدل واحد ندارد. انواع مختلفی از بلاک‌چین وجود دارد که هر کدام برای کاربردی مناسب هستند. دو دسته اصلی را در اینجا معرفی می‌کنیم:
- بلاک‌چین عمومی (Public): این بلاک‌چین‌ها برای همه آزاد هستند. هر کسی در دنیا می‌تواند به شبکه آنها وصل شود، تراکنش انجام دهد یا حتی در فرآیند تأیید تراکنش‌ها شرکت کند. بیت‌کوین و اتریوم نمونه‌های معروف بلاک‌چین عمومی‌اند. مزیتشان شفافیت و عدم وابستگی به هیچ نهاد است. البته چالششان هم مقیاس‌پذیری و سرعت پایین‌تر (به دلیل تعداد زیاد مشارکت‌کننده) است. بلاک‌چین‌های عمومی مناسب کاربردهای باز و جهانی مثل ارزهای دیجیتال‌اند که می‌خواهیم همه بتوانند استفاده کنند.
- بلاک‌چین خصوصی (Private): این نوع بلاک‌چین تحت کنترل یک سازمان یا گروه خاص است. عضویت در شبکه فقط با دعوت یا مجوز امکان دارد. اطلاعات موجود روی بلاک‌چین خصوصی ممکن است برای عموم قابل مشاهده نباشد و تنها اعضای مجاز به آن دسترسی دارند. شرکت‌ها و بانک‌ها گاهی برای مصارف داخلی خود یک بلاک‌چین خصوصی راه‌اندازی می‌کنند. مثلا یک زنجیره تأمین شرکت بزرگ می‌تواند بلاک‌چین خصوصی خودش را داشته باشد که فقط تامین‌کنندگان و بخش‌های مربوطه به آن وصل شوند. بلاک‌چین خصوصی سریع‌تر و مقیاس‌پذیرتر است چون مشارکت محدودتری دارد، اما به میزانی متمرکزتر هم هست چون یک سازمان قانون‌گذاری می‌کند که چه کسی عضو شود و چه قوانینی حاکم باشد.
- بلاک‌چین هیبریدی یا کنسرسیوم: ترکیبی از عمومی و خصوصی است. کنترل شبکه بین چند سازمان یا نهاد به اشتراک گذاشته می‌شود. مثلاً چند بانک با هم شبکه بلاک‌چینی می‌سازند که فقط آنها گره‌های اصلی‌اش هستند. این مدل را کنسرسیوم بلاک‌چین می‌نامند. چنین شبکه‌ای غیرمتمرکزتر از بلاک‌چین خصوصی (چون چند مدیر دارد) ولی بسته‌تر از بلاک‌چین کاملاً عمومی است. بسته به کاربرد می‌تواند مزایای هر دو طرف را تا حدی تأمین کند.
به طور خلاصه، بلاک‌چین می‌تواند عمومی، خصوصی یا چیزی میان این دو باشد. در بلاک‌چین عمومی اعتماد به هیچکس نیست و همه‌چیز باز است، در بلاک‌چین خصوصی سرعت و کنترل بیشتر است ولی باید به متولی شبکه اعتماد کرد. انتخاب نوع مناسب، بستگی به نیاز پروژه دارد. بسیاری از کسب‌وکارها اگر نخواهند اطلاعاتشان عمومی شود، از مدل‌های خصوصی یا کنسرسیومی بهره می‌برند.
جمع‌بندی و چند نکته پایانی
در این مقاله سعی کردیم با روایتی ساده بفهمیم بلاک‌چین چیست و چگونه کار می‌کند. دیدیم که بلاک‌چین یک فناوری نوآورانه برای ثبت اطلاعات و تراکنش‌ها به صورت توزیع‌شده و امن است. این تکنولوژی با حذف واسطه‌ها و فراهم کردن شفافیت، می‌تواند دنیای مالی و خیلی حوزه‌های دیگر را متحول کند. هرچند هنوز مشکلاتی مانند سرعت پایین یا مصرف انرژی وجود دارد، اما روند پیشرفت بلاک‌چین نشان می‌دهد که به مرور این موانع هم برطرف خواهند شد.
اگر تا دیروز کلماتی مثل بیت‌کوین، رمزارز یا قرارداد هوشمند برایتان گنگ بود، امیدواریم حالا تصویر روشن‌تری از این مفاهیم داشته باشید. یادتان باشد که یادگیری بلاک‌چین فقط دانستن تعریف آن نیست؛ بلکه باید ببینید چطور می‌توانید از این فناوری در زندگی و کسب‌وکار بهره ببرید. شاید در آینده نزدیک بلاک‌چین به بخشی عادی از ابزارهای روزمره ما تبدیل شود، درست مثل اینترنت. پس هرچه زودتر با آن آشنا شوید، یک قدم از بقیه جلوتر خواهید بود.
حالا که با بلاک‌چین آشنا شدید، می‌توانید با خیال راحت‌تری اخبار و بحث‌های مربوط به آن را دنبال کنید. هرجا شنیدید فلان پروژه بلاک‌چین راه افتاده یا فلان ارز دیجیتال رشد کرد، می‌دانید زیر پوست ماجرا چه فناوری‌ای در حال کار است. بلاک‌چین دنیای جذابی است که تازه اول راهش هستیم؛ شاید چند سال دیگر کاربردهایی از آن ببینیم که امروز حتی به ذهنمان هم نمی‌رسد!
از اینکه تا پایان این راهنمای جامع همراه ما بودید سپاسگزاریم. امیدواریم مطالب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید جواب سؤال «بلاک چین چیست» را حالا با اعتماد به نفس بدهید.
راستی، دنیای فناوری همیشه در حال تغییر است. اگر کنجکاو شدید بیشتر یاد بگیرید یا مهارت‌های خود را در حوزه ارزهای دیجیتال بالا ببرید، پیشنهاد می‌کنیم مطالعه و تمرین را متوقف نکنید. هرچه بیشتر در این زمینه بدانید، فرصت‌های بهتری هم نصیبتان خواهد شد.
آیا می‌خواهید همواره از ترفندهای کاربردی و آموزش‌های جذاب در زمینه‌های مختلف باخبر باشید؟
پس حتما صفحه اینستاگرام تالار بورس را دنبال کنید. در آنجا نکات کوتاه آموزشی، معرفی دوره‌ها و محتوای الهام‌بخش زیادی منتشر می‌کنیم که می‌تواند برای شما مفید باشد. با ما در اینستاگرام همراه باشید.
سوالات متداول درباره بلاک‌چین
بلاک‌چین یک فناوری برای ثبت و نگهداری امن اطلاعات به صورت غیرمتمرکز است، در حالی که بیت‌کوین یکی از کاربردهای این فناوری (یک ارز دیجیتال) محسوب می‌شود. به عبارتی دیگر، بیت‌کوین بر روی بستر بلاک‌چین ساخته شده است. بلاک‌چین را می‌توان به اینترنت تشبیه کرد و بیت‌کوین را به ایمیل؛ ایمیل یکی از خدمات اینترنت است و بیت‌کوین هم یکی از محصولات مهم بلاک‌چین. پس بلاک‌چین پایهٔ فناوری است و بیت‌کوین محصولی بر اساس آن.
خیر، هرچند اولین و مشهورترین کاربرد بلاک‌چین در ارزهای دیجیتال بوده، اما این فناوری به هیچ وجه محدود به پول‌های دیجیتال نیست. بلاک‌چین یک روش نوین برای ذخیره و اشتراک‌گذاری داده‌هاست و در صنایع و حوزه‌های گوناگون استفاده می‌شود. به عنوان مثال در زنجیره تأمین برای رهگیری کالاها، در نظام بانکی برای تسویه حساب سریع، در ثبت اسناد دولتی برای جلوگیری از جعل، در رأی‌گیری الکترونیک برای شفافیت انتخابات و حتی در حوزه هنر دیجیتال (توکن‌های غیرمثلی یا NFT) کاربرد دارد. به طور خلاصه، هرجا نیاز به یک سیستم امن و توزیع‌شده برای ثبت دادهها باشد، بلاک‌چین می‌تواند مفید واقع شود.
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های بلاک‌چین این است که کنترل آن به‌صورت متمرکز در دست کسی نیست. در بلاک‌چین‌های عمومی (مثل بلاک‌چین بیت‌کوین)، همه شرکت‌کنندگان شبکه در کنترل و امنیت آن نقش دارند. هیچ مدیر کل یا سرور مرکزی‌ای وجود ندارد که بگوییم فرمان دست اوست. قوانین از پیش در قالب کدهای برنامه‌نویسی‌شده تعیین شده و شبکه به صورت خودگردان طبق آن قوانین عمل می‌کند. البته در بلاک‌چین‌های خصوصی یا کنسرسیومی، کنترل تا حدی در اختیار سازمان یا گروه مشخصی است که آن را ایجاد کرده‌اند، اما در بلاک‌چین عمومی حاکمیت به شکل غیرمتمرکز و اشتراکی میان کاربران است. به بیان ساده‌تر: بلاک‌چین را کاربرانش کنترل می‌کنند، نه یک فرد یا نهاد خاص.
از نظر تئوری هیچ سیستم آنلاینی صددرصد غیرقابل هک نیست، اما بلاک‌چین یکی از امن‌ترین فناوری‌های دیجیتال به شمار می‌رود. علتش هم ساختار غیرمتمرکز و استفاده از رمزنگاری قوی در آن است. برای هک کردن بلاک‌چین (مثلاً تغییر دادن تاریخچه تراکنش‌های بیت‌کوین) یک مهاجم باید همزمان به بیش از نیمی از قدرت پردازشی شبکه دسترسی پیدا کند که در شبکه‌های بزرگ تقریباً غیرممکن است. به علاوه، هر بلوک جدید کدی دارد که به بلوک قبلی متصل است؛ بنابراین دست بردن در یک بلوک گذشته کل زنجیره بعد از آن را باطل می‌کند و همه خبردار می‌شوند. تاکنون هیچ کس نتوانسته شبکه اصلی بیت‌کوین یا اتریوم را هک کند. البته گاهی حملات کوچکتر در پروژه‌های بلاک‌چینی نوپا رخ داده (مثل حمله ۵۱٪ در شبکه‌های ضعیف‌تر)، یا اینکه صرافی‌ها و کیف پول‌های ارز دیجیتال هک شده‌اند؛ اما خود بلاک‌چین‌های معتبر امنیت بسیار بالایی داشته‌اند. در مجموع می‌توان گفت هک کردن بلاک‌چین به قدری سخت و هزینه‌بر است که صرف نمی‌کند.
اگر بخواهیم از بین تمامی مزایا یک مورد را به عنوان شاخص‌ترین مزیت بلاک‌چین نام ببریم، باید به حذف واسطه‌ها و ایجاد اعتماد از طریق عدم تمرکز اشاره کنیم. بلاک‌چین امکان می‌دهد دو یا چند طرف یک معامله یا تبادل اطلاعات را مستقیماً و با اطمینان انجام دهند، بدون اینکه به شخص ثالث معتمدی نیاز داشته باشند. این یک تغییر پارادایم بزرگ است؛ زیرا در طول تاریخ همواره برای تبادلات ارزش به واسطه (مثل بانک، دولت، دفتر اسناد و …) نیاز داشتیم. بلاک‌چین با ترکیب فناوری‌های رمزنگاری و سیستم توزیع‌شده، اعتماد را از نهادهای مرکزی به خود شبکه منتقل کرده است. همین ویژگی پایه بسیاری از مزایای دیگر مانند کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت معاملات، شفافیت بیشتر و امنیت بالاتر را فراهم می‌کند. به طور خلاصه، بزرگ‌ترین مزیت بلاک‌چین این است که اعتماد را در سیستم به صورت خودکار و توکار ایجاد می‌کند و نیاز ما را به واسطه‌های سنتی کم‌رنگ می‌سازد.