آیا تا به حال برای شما پیش آمده که برای وام، شرکت در مزایده و مناقصه به وثیقه‌گذاری نیاز داشته باشید؟ معمولا مردم از سند ملک به عنوان وثیقه استفاده می‌کنند. اما شاید برایتان جالب باشد که سهام نیز قابلیت وثیقه‌گذاری نزد مراجع قانونی دارد. اما چطور؟
وثیقه‌گذاری سهام
احتمالا برای شما هم پیش آمده که وجه نقد کافی برای خرید نداشته باشید و بخواهید از محصولات یا خدمات کسی یا نهادی استفاده کنید. برخی از نهادها مثل بانک‌ها، کارگزاری‌ها و... هستند که در صورت وجود ضامن و یا دریافت یک دارایی مثل سند ملک به شما خدمات متنوعی ارائه می‌دهند. قوانین هر بانک یا نهاد مالی مختلف می‌تواند با بانک دیگر متفاوت باشد. از دیگر دارایی‌هایی که می‌توانید از آن به‌عنوان وثیقه استفاده کنید، اوراق بهادار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس است. در تاریخ 1389/3/29 دستورالعمل توثیق اوراق بهادار توسط هیات مدیره سازمان بورس اوراق بهادار به تصویب رسید. طبق این دستورالعمل افراد می‌توانند اوراق بهاداری مانند سهام را با عقد قرارداد، تحت نظارت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به‌عنوان وثیقه قرار دهید.
سازوکار وثیقه‌گذاری بدهکاران به زمان‌های قدیم بازمی‌گردد. فرد وام‌دهنده یا کسی که چیزی را به دیگری می‌داد و قرار می‌شد که هزینه‌اش را در آینده دریافت کند، وثیقه‌ای از وام‌گیرنده دریافت می‌کرد. در تاریخِ توافق شده که اگر وام‌گیرنده بدهی خود را پرداخت نکرد، از آن وثیقه استفاده می‌کند.
نوع وثیقه می‌تواند با توافق طرفین (شخص وام‌گیرنده و وام‌دهنده) تعیین شود. معمولا به وام‌هایی که با وثیقه همراه هستند، وام‌های بی‌خطر گفته می‌شود.
وثیقه‌گذاری تاجر ونیزی
یکی از مشهورترین وثیقه‌گذاری‌ها در تاریخ ادبیات، مربوط به نمایش تاجر ونیزی اثر ویلیام شکسپیر است.
در این نمایشنامه، آنتونیو می‌خواهد از شایلاک یهودی یک وام بگیرد. شایلاک از او یک وثیقه مطمئن می‌خواهد. اگر وام پس‌داده نشود، شایلاک بتواند با به‌اجرا گذاشتن وثیقه، به پولش برسد.
شایلاک یک پوند از گوشت تن آنتونیو را به عنوان وثیقه طلب می‌کند.
سهام به‌عنوان وثیقه
همان‌طور که گفتیم در سال 1389 دستورالعمل وثیقه قرارگرفتن سهام تصویب شد. یعنی افرادی که به وام احتیاج دارند می‌توانند سهم‌های خود را به‌عنوان وثیقه جهت ضمانت بازپرداخت بدهی‌ها نزد بانک یا موسسات مالی و اعتباری قرار دهند. یک طرف این سازوکار وثیقه‌گذار و طرف دیگر آن وثیقه‌گیر قرار دارد.
به مالک سهم یا نماینده قانونی او که قصد دارد سهامش را برای اخذ وام به‌عنوان وثیقه نزد بانک بگذارد، وثیقه‌گذار گفته می‌شود. به شخصی که قصد وام‌دادن دارد و سهم را به‌عنوان ضمانت از وثیقه‌گذار می‌گیرد، وثیقه‌گیر گفته می‌شود. به فرآیند مسدود کردن اوراق بهادارِ وثیقه‌گذار به نفع وثیقه‌گیر، توثیق اوراق بهادار گفته می‌شود. با مسدود شدن، این اوراق دیگر قابلیت فروش یا انتقال ندارند.
در این فرایند وثیقه‌گذار، که می‌تواند شخصیتی حقیقی یا حقوقی باشد به بانک مراجعه می‌کند. باتوجه به نوع وام و صلاح‌دید رئیس شعبه، بعد از صحبت در رابطه با وثیقه قراردادن سهم و دریافت وام تصمیم‌گیری می‌شود.
در صورت توافق طرفین مبنی بر وثیقه‌گذاشتن سهم، کارمزد انجام این کار توسط وثیقه‌گذار باید پرداخت شود. مستندات پرداخت کارمزد به همراه فرم‌ها و مدارک درخواست توثيق سهام به شركت سپرده‌گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه (كه متولی نگهداری اوراق بهادار است) ارسال می‌شود.
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی هم سهام ذکر شده را تا زمان پایان وام و ابلاغ وام‌دهنده مسدود می‌کند. بعد از مسدود کردن، سهم دیگر قابل فروش نیست و امکان نقل و انتقال آن وجود ندارد. به‌طور کلی تمامی توافقات صورت گرفته بین وثیقه‌گیر و وثیقه‌گذار باید به اطلاع شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه برسد.
نمونه‌ای از قرارداد توثیق سهام که نحوه وثیقه گرفتن سهام در آن توضیح داده شده است.
موارد ارسالی به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی
- نوع و تعداد سهم در قالب درخواست از طرف وام‌گيرنده و تایید وام دهنده
- ارسال وکالتنامه رسمی از طرف وثیقه‌گذار در خصوص توثيق سهام به شركت سپرده‌گذاری مركزی اوراق بهادار. این وکالتنامه باید در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده باشد.
- تکلیف مواردی مانند تخصیص سود اوراق بهادار و افزایش سرمایه باید بین وثیقه‌گیر و وثیقه‌گذار مشخص شود و در زمان مقتضی به اطلاع شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه برسد.
اگر وام‌گیرنده به تعهدات خود عمل نکرد، چه می‌شود؟
اگر وام‌گیرنده بدهی خود را پرداخت نکند، وام‌دهنده که معمولا بانک یا موسسه مالی است، بعد از معرفی کارگزار منتخب خود، درخواست فروش سهم را می‌دهد. در این حالت سهم یا اوراق بهادار در وضعیت قابل فروش قرار می‌گیرند و فقط کارگزاری منتخب توسط وام‌دهنده، اجازه فروش اوراق را دارد.
همچنین وثیقه‌گیر می‌تواند با ارائه حکم قضایی، مالکیت سهام وثیقه شده را برعهده بگیرد و یا درخواست رفع توثیق اوراق را بدهد. پس از رفع توثیق این اوراق، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، اوراق بهادار را از کد وثیقه به کد مالکیت وثیقه‌گیر منتقل می‌کند. این نقل و انتقالات همگی در پایگاه داده‌ها اتفاق می‌افتد. نتیجه این اقدامات به طور کتبی به ناشر اوراق و یا سایر مراجع ارسال می‌شود.
چه اوراق بهاداری می‌توانند به‌عنوان وثیقه قرار می‌گیرند؟
همان‌طور که در بالاتر گفتیم نوع وثیقه می‌تواند با توافق طرفین انتخاب شود. اما اگر قصد وثیقه قراردادن اوراق بهادار را دارید، باید طبق دستورالعمل توثیق اوراق بهادار عمل کنید.
طبق این دستورالعمل، اوراق بهاداری که در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه پذیرفته شده‌اند، می‌توانند به‌عنوان وثیقه قرار بگیرند.
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه یک شرکت سهامی عام است که به تمامی اطلاعات ثبت شده مثل اطلاعات مربوط به ناشران اوراق بهادار و هرگونه اطلاعات مرتبط به مالکیت دسترسی دارد. این اطلاعات در سامانه‌ای به نام پایگاه داده ثبت شده‌اند. این شرکت طبق بند 7 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است.
آیا همه با این نحوه وام دادن موافقت می‌کنند؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم خیر. در تماسی که با چند بانک داشتیم، برخی که کاملا از این قضیه بی‌خبر بودند و برخی گفتند که باتوجه به نوسانات بازار معمولا بانک‌ها این ریسک را نمی‌پذیرند.
چون عرضه و تقاضا برای یک سهم با انتشار اخبار، تغییر می‌کند و ارزش یک سهم در امروز با ارزش آن در روز قبل برابر نیست. اگر ارزش سهم کم شود ممکن است برای بانک مشکل ایجاد شود.
البته این‌ها همه به توافق مشتریان و مدیر شعبه بستگی دارد. در صورتی که سهام یک شرکت با وضعیت بنیادی خوب و با آینده‌ای روشن به‌عنوان وثیقه پیشنهاد شود، امکان اخذ وام بیشتر می‌شود.
معمولا در بازارهای صعودی این نوع وام‌ها برای بانک‌ها و موسسات جذاب‌تر می‌شوند. اما در بازارهای نزولی تمایل به وام دادن از این طریق کاهش می‌یابد.
جمع‌بندی
در ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ بانک مرکزی طی بخشنامه‌ای شرایط پذیرش سهام عدالت برای وثیقه صدور کارت اعتباری را به شبکه بانکی اعلام کرد. بعد از اعلام بخشنامه برخی از بانک‌ها اعلام کردند که تا 50 درصد ارزش روز سهام عدالت به افراد وام خواهند داد.
در آخر هم می‌توان گفت که شرایط هر بانک با بانک دیگر می‌تواند متفاوت باشد. موضوع قرارداد، شرایط ضمن عقد، نحوه نگهداری سهام، این که تا چند درصد ارزش سهم به شما وام بدهند و یا مهلت پرداخت وام چقدر باشد، همگی بستگی به نظر رئیس شعبه، موافقت بانک و بخشنامه‌های ارسالی به آن‌ها دارد.
می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده بفرمایید.