NAV یا خالص ارزش دارایی چیست و چه کاربردی دارد؟

شاید شما هم در مورد برخی شرکت‌ها و صندوق‌ها، واژه NAV یا خالص ارزش دارایی را شنیده باشید، اما معنای دقیق آن را ندانید. در اینجا می‌خواهیم به صورت مفصل در مورد این موضوع صحبت کنیم. 

اگر به دنبال یک جواب کوتاه و سرراست می‌گردید، قبل از آن که وارد بحث شویم، NAV یا Net Asset Value را برایتان تعریف می‌کنم:

«ارزش خالص دارایی برابر است با جمع تمام دارایی‌ها، منهای جمع تمام بدهی‌ها، تقسیم‌بر تعداد سهم‌ها یا واحدها»

این اصلاح بیشتر در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) و ETFها به کار می‌رود. 

در واقع خالص ارزش دارایی به شما می‌گوید که در یک موجود (مثل شرکت، صندوق یا هر چیز دیگر)، پس از پرداخت تمام بدهی‌ها و هزینه‌ها، به ازای هر سهم چقدر دارایی وجود دارد.

یک مثال ساده از NAV

تصور کنید که من یک گاوصندوق دارم. در این گاوصندوق هزار برگه سهم 150 تومانی و هزار سهم 250 تومانی وجود دارد. برای فروش این سهم‌ها باید مجموعه یک درصد کارمزد و مالیات پرداخت کنم. 

شما می‌خواهید نصف دارایی‌های موجود در گاوصندوق را از من بخرید.

• سوال اول: در صندوق چقدر دارایی وجود دارد؟ 400 هزار تومان. (جمع قیمت سهم‌ها)
• سوال دوم: در صندوق چقدر بدهی وجود دارد؟ 4 هزار تومان. (یک درصد کارمزد)
• سوال سوم: خالص ارزش‌ دارایی‌های موجود در صندوق چقدر است؟ 396 هزار تومان. (قیمت سهام منهای کارمزد) 
• سوال چهارم: سهم شما (50%) از این دارایی‌ها چقدر می‌شود؟ 198 هزار تومان. (خالص ارزش دارایی تقسیم‌بر دو)

 این عدد یعنی 198 هزار تومان، برابر است با NAV گاوصندوق من. (چون این گاو صندوق فقط 2 واحد دارد. یکی برای من و یکی برای شما.)

حالا اگر من برای نصف دارایی‌های گاوصندوق به شما رقم 190 هزار تومان را پیشنهاد کنم، از آنجایی که قیمت، از خالص ارزش دارایی کم‌تر است (discount) شما از این قیمت استقبال می‌کنید. 

اگر برای نصف گاوصندوق از شما 200 هزار تومان بخواهم (premium) در خرید تردید می‌کنید. 

البته شما همیشه معامله پرمیوم را رد نمی‌کنید. دلایل مختلف مثل عدم امکان خرید سهم‌های موجود در گاوصندوق (صف خرید)، یا اعتمادی که به من دارید، ممکن است شما را مجاب کند که معامله پرمیوم را بپذیرید. 

شناخت خالص ارزش دارایی

روی کاغذ شما می‌توانید برای هر موجودیتی یک NAV محاسبه کنید. مثلا می‌توانید بگویید خالص ارزش دارایی‌های خودتان چقدر است. فقط کافی است تمام دارایی‌های خود را از تمام بدهی‌هایتان کم کنید. 

وقتی از دوستانم می‌خواهم قبل از وارد شدن به بحث صندوق‌ها، دارایی‌ها و بدهی‌های خود را حساب کنند، با یک اشتباه مشترک مواجه می‌شوم. 

خیلی‌ها می‌گویند «من بدهی ندارم». 

این تصور اشتباه است. اگر در یک خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنید، اجاره‌هایی که باید در ماه‌های بعدی پرداخت کنید، بدهی هستند. قبض موبایل شما هم یک بدهی است. حتی اگر هیچ قبض یا اجاره‌ای برای پرداخت نداشته باشید، بعید است که هزینه زندگی برای شما صفر باشد. 

شرکت‌ها هم به همین صورت هستند. شرکتی که کار می‌کند، محال است بدهی نداشته باشد. موضوع این است که آیا بدهی‌هایش از دارایی‌هایش بیشتر است یا کم‌تر. موضوعی که با محاسبه خالص ارزش دارایی به دست می‌آید. 

برای آدم‌ها، جمع تمام دارایی‌ها منهای جمع تمام بدهی‌ها برابر است با ثروت آن‌ها. 

برای شرکت‌ها، جمع تمام دارایی‌ها منهای جمع تمام بدهی‌ها معادل می‌شود با حقوق صاحبان سهام. 

برای صندوق‌ها به جمع تمام دارایی‌ها منهای جمع تمام بدهی‌ها تقسیم بر تعداد واحدها (Units) می‌گوییم NAV. 

به نوعی می‌شود گفت که NAV یک صندوق (چه سرمایه‌گذاری مشترک باشد و چه قابل معامله در بورس) برابر است با ارزش لحظه‌ای آن صندوق. 

فرمول محاسبه NAV

همان‌طور که تا الان متوجه شده‌اید، محاسبه خالص ارزش دارایی کار دشواری نیست. هرچند ممکن است یک شرکت دارایی‌ها و بدهی‌های زیادی داشته باشد، اما عملیات ریاضی چیزی فراتر از جمع، تفریق و تقسیم نخواهد بود. 

فرمول محاسبه بسیار ساده و آسان است:

البته برای یک صندوق نیازی نیست شما خودتان این عدد را محاسبه کنید. بلکه این عدد معمولا به صورت لحظه‌ای (یا روزانه) محاسبه و اعلام می‌شود. موضوع مهم این است که بتوانید معنی آن را به خوبی درک کنید. 

درک موضوع بسیار ساده است: اگر تمام بدهی‌ها و هزینه‌ها پرداخت شود، برای ما چه می‌ماند؟

خالص ارزش دارایی چطور تغییر می‌کند؟

شاید برای شما سوال شود که چرا باید به صورت مداوم دارایی‌ها و بدهی‌های یک صندوق تغییر کند؟ برای پاسخ دادن به این سوال لازم است کمی در مورد صندوق‌ها صحبت کنیم. 

کار اصلی یک صندوق سرمایه‌گذاری، با جمع کردن سرمایه‌ای زیاد از سرمایه‌گذاران شروع می‌شود.

در مرحله بعدی، سرمایه‌های جذب شده را به بازارهای مالی می‌برد و بر اساس امیدنامه (بند موضوع فعالیت صندوق)، این پول‌ها را در سهام، گواهی‌های سپرده، اوراق، سپرده بانکی و... سرمایه‌گذرای می‌کند.

شما با خرید واحد (از طریق بورس یا صدور واحد) در این سرمایه‌گذاری سهیم می‌شوید. حالا شما مالک این واحدها هستید و مجازید دارایی خود را بفروشید، پول خود را نقد کنید (Redeem) و از سود (یا زیان) سرمایه‌گذاری خود استفاده کنید.

ملاکی برای خرید و فروش

اما قبل از فروش یا ابطال واحد، از کجا باید بفهمید که سرمایه شما چقدر سود یا زیان کرده است؟

مثلا تصور کنید یک ماشین را به قیمت 70 میلیون خریده‌اید. دوست شما می‌خواهد آن را 100 میلیون تومان از شما بخرد. آیا چون 100 از 70 بیشتر است، سریع پیشنهاد او را قبول می‌کنید؟

خیر. از دوستتان می‌خواهید که به شما کمی وقت بدهد. بعد با چند کارشناس تماس می‌گیرید، آگهی خودروهای مشابه را می‌بینید، در نهایت متوجه می‌شوید که ماشین شما 120 میلیون می‌ارزد. پیشنهاد 100 میلیون برای شما کافی نیست. 

اگر پیشنهاد 100 تومان را بپذیرید، این طور نیست که 30 میلیون سود کرده باشید. از آنجایی که می‌توانستید ماشین را 120 بفروشید، با پذیرش قیمت 100، در واقع 20 میلیون ضرر کرده‌اید. پس می‌بینید که سود شما همیشه برابر نیست با قیمت فروش منهای قیمت خرید. 

اما برای یک صندوق چطور قیمت را استخراج می‌کنید؟ به کدام کارشناس زنگ می‌زنید؟ کدام آگهی را نگاه می‌کنید؟ چطور می‌فهمید دارایی شما چند می‌ارزد؟ NAV نشان می‌دهد که ارزش دارایی‌های موجود در صندوق چطور نوسان کرده‌ است.

NAV برای صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

وقتی شما سهم می‌خرید، در ساعات معاملاتی می‌توانید تغییرات لحظه‌ای قیمت را مشاهده کنید. در هر لحظه تعداد زیادی فروشنده قیمت پیشنهادی خود برای فروش (Ask) را ارائه می‌کنند. در سمت مقابل خریداران قیمت مدنظر (Bid) خود را ثبت کرده‌اند.

زمانی که این اختلاف (Bid–Ask Spread) صفر شود، یعنی قیمت پیشنهادی فروشنده و خریدار یکسان باشد، معامله انجام می‌شود. میانگین وزن‌دار تمام معاملات، قیمت پایانی این سهم را تعیین می‌کند. 

حالا چطور می‌توانیم قیمت یک واحد از صندوقی را به‌دست بیاوریم که در بورس معامله نمی‌شود؟

در این صندوق دارایی‌هایی وجود دارد:

1. وجوه نقد و شبه‌نقد

2. دارایی‌های نقد شونده مثل سهام و گواهی سپرده

3. حساب‌های دریافتنی Receivables مثل سود تقسیمی و بهره سپرده

4. دریافت‌های معوق accrued income

درست است که هر واحد به صورت لحظه‌ای عرضه و تقاضا ندارد، اما قیمت پایانی سهم‌هایی که در این صندوق هستند، به طور لحظه‌ای تغییر می‌کند. 

مجموع تمام این‌ها، دارایی یک صندوق را تشکیل می‌دهد. 

از سوی دیگر یک صندوق بدهی‌هایی دارد:

1. وام‌ها و تسهیلات بانکی
2. حساب‌های پرداختنی
3. کارمزدها
4. مالیات

به غیر از بدهی، هر صندوق مخارجی هم دارد:

1. حقوق کارکنان
2. یوتیلیتی (آب، برق، اینترنت، تلفن و...)
3. هزینه‌های عملیاتی
4. هزینه‌های مدیریتی
5. هزینه‌های بازاریابی و فروش
6. و...

طبیعی است که هزینه یوتیلیتی یا حقوق کارکنان به صورت لحظه‌ای تغییر نکند. چیزی که می‌تواند باعث تغییر آنی NAV یک صندوق شود، تغییر در قیمت پایانی دارایی‌هایی مثل سهام است. (در آمریکا خالص ارزش دارایی‌ها در پایان روز معاملاتی و با توجه به قیمت پایانی اعلام می‌شود.)

تمرین

یک صندوق مختلط دارایی‌های زیر را دارد:

• 10 میلیارد تومان سهام
• 1 میلیارد تومان سپرده بانکی
• 2 میلیارد وجوه نقد و شبه‌نقد
• 400 میلیون وجوه دریافتنی
• 600 میلیون دریافتی معوق

بدهی‌های صندوق نیز از این قرار است:

• 2 میلیارد بدهی جاری
• 500 میلیون بدهی غیرجاری
• 300 میلیون جمع هزینه‌ها
• 200 میلیون پرداختی معوق

اگر این صندوق 100 هزار واحد داشته باشد، 

الف) NAV برای هر واحد را حساب کنید. (خودتان جمع و تفریق کنید.)

ب) اگر قیمت صدور صندوق 105 هزار تومان باشد، سرمایه‌گذاری در این صندوق را چطور ارزیابی می‌کنید؟

جواب

جمع دارایی‌ها 14 میلیارد و جمع بدهی‌ها 3 میلیارد است. یعنی خالص دارایی برابر است با 11 میلیارد. از آنجایی که صندوق 100 هزار واحد دارد، خالص دارایی برای هر واحد برابر می‌شود با 110 هزار تومان. 

چون NAV از قیمت صدور کم‌تر است، صندوق در موقعیت دیسکانت قرار دارد. 

توجه کنید که معنی دیسکانت این نیست که خرید واحدهای صندوق الزاما خوب است. باید بررسی کنید که چرا سرمایه‌گذاران تقاضای کمی برای واحدهای این صندوق دارند و قیمت آن از خالص دارایی‌ها کم‌تر است. 

NAV برای ETFها

درست مثل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های قابل معامله در بورس هم دارای خالص ارزش دارایی هستند. 

اما این صندوق‌ها یک تفاوت کوچک دارند. از آنجایی که واحدهای این صندوق، مثل سهام در بورس معامله می‌شوند، قیمت بازار، متاثر از سازوکار عرضه و تقاضا است.

برای شما چیزی تغییر نمی‌کند. هنوز هم می‌توانید خالص ارزش دارایی را بررسی کنید و متوجه شوید که قیمت بالاتر (پرمیوم) یا پایین‌تر (دیسکانت) از NAV است یا خیر. 

ارزیابی عملکرد صندوق به کمک خالص ارزش دارایی‌ها

سرمایه‌گذارنی هستند که با نگاه کردن به تغییرات خالص ارزش دارایی سعی می‌کنند عملکرد یک صندوق را بررسی کنند. مثلا می‌بینند که خالص دارایی‌های یک صندوق از تاریخ 2 آبان به 3 آبان افت داشته، و نتیجه می‌گیرند که عملکرد صندوق خوب نبوده است. 

مطالعه بیشتر: افزایش سرمایه چیست؟

این روش برای تمام صندوق‌ها کارآمد نیست. مثلا اگر صندوقی وجود داشته باشد که سود نقدی تقسیم کند، خروج این پول از صندوق باعث کاهش NAV می‌شود. اما معنی این حرف این نیست که سرمایه‌گذاران زیان کرده‌اند.

 مثلا تصور کنید که خالص دارایی برای یک صندوق 110 هزار تومان است. اگر این صندوق برای هر واحد 10 هزار تومان سود نقدی در نظر بگیرد، پس از تقسیم سود NAV برابر با 100 هزار خواهد بود. اما سرمایه‌گذاران ضرر نکرده‌اند. 

برای همین راه مناسب‌تر بررسی بازده کل سالانه صندوق‌ها است، نه تغییرات روزانه NAV. 

عاملی به نام ضریب رشد مرکب سالانه یا Compound Annual Growth Rate که گاهی به اختصار به آن CAGR نیز می‌گویند، بهترین عامل برای مشاهده بازدهی یک صندوق در بازه زمانی یک سال است.