رفتار تودهوار در بورس چیست؟ تاکنون ممکن است از خود زیاد پرسیده باشید، وقتی سهمی وضعیت بنیادی مناسبی دارد، چرا باید آن را فروخت؟ یا اینکه چرا بعضی از افراد در صف فروش سهمی مینشینند که قیمت پایانی آن خیلی کم منفی خورده است. ولی با اینحال با پایینترین قیمت مجاز روز حاضر به فروش آن هستند.
گاهی هم ممکن است دیده باشید که تقاضای زیادی برای سهمی که وضعیت بنیادی مناسبی ندارد، وجود دارد. درحالیکه قیمت فعلی آن بیشتر از ارزش واقعی آن است. در علم روانشناسی، پدیدهای بهنام رفتار تودهوار وجود دارد که میتواند اینگونه از رفتارها را توجیه کند.
رفتار تودهوار چیست؟
رفتار تودهوار (Herding Behavior) را در زبان عامیانه رفتار گلّهای یا رَمهای نیز می گویند. این رفتار پدیدهای است که در آن افراد به صورت دستهجمعی اقدام به انجام یک کار بهخصوص میکنند. بهطور کلی این رفتار در ارتباط با تصمیمگیری است. قسمت عمدهای از تصمیماتی که افراد اتخاذ میکنند، تحت تاثیر رفتار یا انتخابهای دیگران قرار میگیرد. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از سرمایهگذاران، هنگام اتخاذ تصمیماتشان در خرید و فروش سهام، به اخبار و اطلاعاتی که بین دیگران رد و بدل میشود، توجه بسیاری میکنند.
برخی از فعالان بازار از بر این باورند که رفتارهای تودهوار، منجر به تشدید نوسانات بازار، بیثبات شدن بازارها و افزایش شکنندگی سیستمهای مالی میشوند.
برخی از فعالان بازار از این موضوع ابراز نگرانی میکنند. این افراد بر این باورند که رفتارهای تودهوار، منجر به تشدید نوسانات بازار، بیثبات شدن بازارها و افزایش شکنندگی سیستمهای مالی میشوند. با مطالعهی بحرانهایی که تاکنون بهوجود آمده است، میبینیم که رفتارهای تودهوار در شکلگیری بحرانهای مالی نقش پررنگی ایفا کردهاند.
به طور کلی، تودهواری یعنی پذیرش ریسک زیاد بدون داشتن اطلاعات کافی. هنگام فعالیت در بازارهای سهام، احتمالا افراد زیادی را دیدهاید که بدون داشتن دانش کافی اقدام به خرید و فروش سهام میکنند. اینگونه از افراد معمولا با معرفی سهم از طرف دوستانشان، اقدام به خرید میکنند. اما از آنجایی که دلیل خرید سهم را نمیدانند معمولا با اولین خطر و منفی خوردنهای سهم اقدام به فروش آن میکنند و به دنبال خرید سهم دیگر میروند و یا حتی ممکن است بازار دیگری را برای سرمایهگذاری انتخاب کنند. محققان معتقدند که این گونه افراد که قسمت عمدهای از بازار ما را نیز تشکیل میدهند، منجر به ایجاد نوسان و بیثباتی در بازار میشوند.
دلایل بروز رفتار تودهوار
چه چیزی باعث بروز این رفتارها میشود؟ آیا چنین رفتارهایی جزئی از اصول بازار هستند؟ یا دلایل دیگری منجربه بروز چنین رفتارهایی میشود.
این نوع رفتارهای تودهوار در حوزههای مختلف نظیر روانشناسی، نیز مورد بررسی قرار میگیرند. مطالعات نشان داده است که اگر یک شخص در میان گروهی از افراد که کار مشابه به هم انجام میدهند، قرار بگیرد، رفتاری شبیه به جمعیت از خود نشان خواهد داد. این یک تاثیر ذهنی-روانی است که در اصطلاح به آن جَوزدگی نیز میگویند. این حالت منجر به از بین رفتن و یا کمرنگ شدن شخصیت اصلی فرد میشود، قدرت تفکرش پایین میآید و رفتاری شبیه جمعیت از خود نشان میدهند.
رفتار تودهوار در بروز حبابهای قیمتی در بازار تاثیر بسیاری دارد. در این نوع رفتارها افراد ممکن است بدانند که کاری که انجام میدهند، یعنی همسویی با دیگران در بازار پرخطر است ولی با این حال باز هم در بازار باقی میماند. این حالت را میتوان رفتاری تودهوار دانست. چون در این حالت تمامی افراد یکسان عمل میکنند. بدون اینکه برای این نوع عملکرد، از قبل هماهنگی انجام شده باشد.
دو عامل عمومی منجر به بروز این قبیل رفتارها میشود. اولین آن فشار اجتماعی وارده بر افراد است. فشار اجتماعی به این صورت است که افراد برای پذیرفته شدن بین دیگران، دست به رفتارهایی همانند آنها میزنند. این رفتارها حتی میتواند خلاف عقاید شخصی خودشان باشند.
دومین عامل این است که، افراد بهسختی میتوانند باور کنند که گروه بزرگی از افراد نیز، میتوانند اشتباه کنند. بنابراین رفتار این گروه را با این باور اشتباه دنبال میکنند. باور افراد بر این است که گروه چیزی را میداند که آنها نمیدانند.
علاوه بر دو عامل گفته شده، عدم کارایی بازار نیز منجر به بروز رفتار تودهوار میشود. عدم کارایی بازار به این معنا است که اطلاعات با سرعت یکسان وبهطور شفاف در اختیار همهی سرمایهگذاران قرار نمیگیرد. برخی از افراد بهواسطهی سمتشان در یک شرکت زودتر از دیگران به یکسری از دادهها و اطلاعات دسترسی پیدا میکنند. اما اگر بازار کارا باشد، تمامی اطلاعات در یک زمان به همهی سرمایهگذاران میرسد.
اما واقعیت این است که رفتار تودهوار همواره وجود دارد و منجر به ناکارامدی بازار میشود. از طرف دیگر ناکارمدی بازار هم بر بروز رفتار تودهوار تاثیر دارد.
طبق برخی مطالعات انجام شده در زمینه مالی رفتاری، میتوان گفت مشاهده اقدامات دیگران، باعث تحریک افکار، احساسات، اعتقادات و واکنشهای افراد میشود. همین رفتار تودهوار از طرف سرمایهگذاران منجر به بروز یکی از بزرگترین بحرانِ دهههای اخیر شد. در بحران مالی سال 2008 تعداد زیادی از افراد به منظور برداشتن پول و سپردههای خود به بانکها مراجعه کردند. صفهای طویلی تشکیل میشد، سایر افراد که شاهد رفتار مراجعهکنندگان بودند، نیز بهدنبال اخذ سپردههای خود رفتند. با وقوع این اتفاقات تعداد بسیاری از بانکها تا مرز ورشکستگی رفتند.
طبقهبندی رفتار تودهوار
رفتارتودهوار را میتوان به دو دسته تودهواری آگاهانه و ناآگاهانه تقسیم کرد.
تودهواری ناآگاهانه (Spurious Herding)
تودهواری ناآگاهانه، نوعی از تودهواری است که غیرعمد اتفاق میافتد و بهطور قطعی منجر به ناکارامدی بازار نمیشود.
این تودهواری زمانی اتفاق میافتد که همهی سرمایهگذاران اطلاعات یکسانی دریافت کنند. مثلا اگر نرخ سود بانک خیلی بیشتر از حدمعمول شود، ممکن است، بیشتر سرمایهگذاران حجم عمدهای از سهام خود را بفروشند. سپس این وجهنقد حاصله از فروش سهام را در بانک سپردهگذاری کنند. دلیلش هم این است که بانک یک سود مشخص، بدون ریسک و نوسان در اختیار سپردهگذاران قرار میدهد پس علتی برای سرمایهگذاری در سهام باقی نمیماند. وقتی اطلاعاتی این چنین در اختیار سرمایهگذاران قرار بگیرد و هر سرمایهگذار مستقل از دیگری تصمیم به سپردهگذاری در بانک بگیرد، تودهواری ناآگاهانه رخ داده است.
تودهواری آگاهانه (Intentional Herding)
شاید واژهی خرید و فروش گروهی را زیاد شنیده باشید. در این نوع خرید و فروش یک لیدر به افراد، نقطه خرید یا فروش سهم را اعلام میکند و سایرین طبق حرف لیدر اقدام به معامله میکنند. در این نوع خرید و فروش معمولا افراد بدون توجه به وضعیت بنیادی و تکنیکال سهم، دست به معامله میزنند. به این نوع معاملات که افراد به تحلیلهای شخصی خود بیتوجهی میکنند و صرفا بهدلیل این که یک فرد شناخته شده، لیدری تیم را برعهده دارد و بقیه از آن تبعیت میکنند، دست به تقلید از دیگران میزنند. در این نوع از تودهواری افراد بهطور آگاهانه دست بهتقلید میزنند. این نوع تودهواری منجر به ناکارآمدی بازار میشود که به مدت زیادی پایدار و مقاوم نیست و حتی ممکن است بعد از چند روز تودهواری معکوس اتفاق بیافتد. تودهواری آگاهانه ریسک سیستماتیک و نوسانات بازار را افزایش میدهد.
تودهواری آگاهانه خود به دو دسته تودهواری عقلایی و غیرعقلایی تقسیم میشود.
تودهواری عقلایی
در تودهواری عقلایی افراد بر حسب منافع خود بهطور آگاهانه دست به تقلید از دیگران میزنند.
علل ایجاد تودهواری عقلایی
در این بخش علل ایجاد رفتار تودهواری را با چند مثال توضیح میدهیم. برای مثال عملکرد مدیران صندوقهای سرمایهگذاری و یا سبدگردانی بر حسب بازده سبد سرمایهگذاریشان سنجیده میشود. مدیران صندوقها از ترس این موضوع که بازدهی صندوقهایشان نسبت به دیگر صندوقها پایین باشد، همیشه براساس تحلیلهای خود اقدام به معامله نمیکنند. زیرا بر این باورند که در صورت کم بازده بودن صندوق یا سبدشان، نوعی بدنامی برای شرکت ایجاد میشود. ممکن است سرمایهگذارانی که در این صندوقها عضو هستند بهخاطر عملکرد بد صندوق اقدام به خروج سرمایههایشان بکنند. بنابراین این مدیران سعی میکنند که از دیگر مدیران تقلید کنند، که اگر سود کردند هم برای خودشان و هم برای شرکت خوب است. ولی اگر با تقلید از دیگران صندوق دچار زیان شود، مدیران میتوانند ادعا کنند که عملکرد کل بازار بد بوده و وجهی صندوق خراب نمیشود.
علاوهبر مورد ذکر شده قسمت عمدهای از حقوق و دستمزد مدیران صندوق، براساس عملکرد آنها سنجیده میشود. حتی در بعضی مواقع عملکرد آنها را با دیگر مدیران مقایسه میکنند. برای همین مدیران برای حفظ منابع خود هم که شده دست به تقلید از سایرین میزنند. چون اگر عملکرد آنها بدتر از عملکرد سایر مدیران باشد، منجر به کم شدن دستمزد آنها میشود. یکی دیگر از مواردی که منجر به تودهواری عقلایی میشود استفاده از تکنیکهای ریاضی محدود برای بهینهسازی سبد سهام توسط مدیران است.
تودهواری غیرعقلایی
تودهواری غیرعقلایی به معنی تقلید بدون آگاهی از تصمیم سایر سهامداران و سرمایهگذاران است.
علل بروز تودهواری غیرعقلایی
یکی از دلایل بروز این نوع تودهواری مربوط به الگوی فرهنگی جامعه میباشد. بعضی از افراد به دلیل حسادت دست به تقلید از دیگران میزنند. برای مثال خبر خوب بودن یک سهم و یا رشد سریع آن به دو دوست که هر دو سرمایهگذار هستند، میرسد. یکی از این دو با بررسی صورتهای مالی شرکت به این نتیجه میرسد که این سهم برای خرید مناسب نیست. اما چون دوستش تصمیم به خرید آن گرفته، به خاطر اینکه از سود احتمالی که دوستش دریافت خواهد کرد جا نماند، تحلیل خود را کنار گذاشته و سهم را میخرد.
از دیگر عوامل موثر بر ایجاد تودهواری آگاهانه غیرعقلایی، عدم وجود شفافیت اطلاعاتی است. شفافیت اطلاعاتی یعنی کسی اخبار رانتی نداشته باشد و همهی بازار از اطلاعات یکسان بهطور همزمان بهرهمند شوند.
اگر اطلاعات یکسان بهطور همزمان در اختیار همه سرمایهگذاران قرار بگیرد، رفتارهای تودهوار بسیار کمتر اتفاق میافتد.
وقتی بازار کارا نباشد و همهی اطلاعات در اختیار سرمایهگذاران قرار نگیرد، سرمایهگذاران مجبور میشوند از اطلاعاتی که از اشخاص مختلف بهگوش میرسد استفاده کنند. برخی افراد نیز وجود دارند که با شایعه پراکنی و دروغ، اطلاعاتی نادرست به افراد دیگر میدهند و از خرید و فروشهای بدموقع دیگران بهرهمند میشوند.
تفاوت دیدگاههای افراد نیز میتواند منجر به بروز رفتار تودهوار شود. برخی سرمایهگذاران دیدی بلندمدت دارند، برخی کوتاهمدت و میانمدت. سهامداران خرد معمولا دیدگاهی کوتاهمدت دارند و سهامداران حقوقی اکثرا برای بلندمدت سرمایهگذاری میکنند. سهامداران خرد معاملات خود را معمولا بر اساس نحوه معاملات سهامداران عمده تنظیم میکنند.
برای مثال یک فرد حقوقی که با دیدی 2 ساله سهمی را خریداری کرده است. اکنون میخواهد آن سهم را بفروشد و از آن خارج شود. با فروش سهم توسط حقوقی، سهامداران خردِ حقیقی احساس خطر میکنند و احتمال میدهند که خبری پشت این فروش بوده است. پس اینها هم اقدام به فروش میکنند. منافع سهامداران حقیقی و خرد از این رخداد، میتواند دچار آسیب و زیان شود.
حباب قیمتی چیست؟
یکی از دلایل ایجاد حباب در بازار سرمایه، همین رفتار تودهوار است. وقتی میگویند که در بازار حباب تشکیل شده است، به این معنی است که قیمت سهمهای موجود در بازار، بسیار بیشتر از ارزش ذاتی و واقعی آنها است و هر لحظه ممکن است این حباب بترکد و قیمتها ریزش کنند.
فرایند تشکیل حباب تا ترکیدن آن
در این فرایند بهدلیل وقوع رفتار تودهوار، تقاضا برای خرید سهم بهسرعت بالا میرود. همانطور که میدانیم بالا رفتن تقاضا منجر به افزایش قیمتها میشود. با بالا رفتن هر روزه قیمت سهم، سهامداران کمکم به ارزش سهم شک میکنند. با شروع فروش سهم توسط یک عده، تقریبا تمامی سهامداران بهدنبال فروش سهم میروند. اما حالا دیگر خریداری وجود ندارد و قیمت سهم در حال پایین آمدن است در این مواقع به اصطلاح میگویند حباب قیمتی ترکیده است و بازار یا آن سهم مشخص در طی چند روزه آینده سقوط خواهد کرد. این سقوط تا آنجا ادامه پیدا میکند که قیمت سهم به ارزش واقعی آن نزدیک شود.
برای مطالعه بیشتر در رابطه با رفتار تودهوار، میتوانید روی آن کلیک کرده و از مقاله معرفی شده استفاده کنید.
نظرات ارزشمند شما
لطفا اگر مقاله رفتار تودهوار در بورس اوراق بهادار برایتان مفید بود و یا نظری درباره آن داشتید، حتما در انتهای همین صفحه، نظر خود را ثبت بفرمایید.
سلام ممنونم از مقالات مفید وارزشمند شما
سلامت و پایدار باشید.
بسیار مفید و کاربردی.مرررسی??
تمام مقالاتتان عالیه ممنون از زحمات شما
خواهش میکنم
مقاله ی خیلی خوبی بود?
البته این رفتارا فقط تو بورس و امور اقتصادی نیس
همه جا ازین نوع رفتار میبینیم?
بله متاسفانه از این قبیل رفتارها در جامعه زیاد دیده میشه.