ویروس کرونا بزرگ‌ترین خوش‌شانسی بشر در صد سال اخیر

الان که دارم این مقاله را شروع می‌کنم، هنوز بدنم درد می‌کند، چشم‌هایم خوب نمی‌بیند و سرفه دارم. پدرم همچنان در بیمارستان بستری است. مادرم با بیماری‌های زمینه‌ای متعدد به‌ شدت در خطر است. خواهرم هنوز به بیماری کووید 19 و ویروس کرونا مبتلا نشده و از این بابت استرس زیادی دارد. تعدادی از دوستان و آشناهای ما به خاطر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. عده‌ای دیگر هم هنوز تب دارند و سرفه می‌کنند.

حتی یک جان هم عزیز است و من نیز برای تمام رفتگان اندوهگین هستم. 1.2 میلیون نفر، جان عزیز خود را به خاطر این ویروس جدید از دست دادند. اقتصاد جهان آسیبی جدی دید. خانواده‌های زیادی دچار فقر و فلاکت و مشکلات عاطفی شدند. به‌نظر می‌رسد که هیچ وجه کرونا، روشن نباشد.

اما در پس این منجلاب سیاه، نور امیدی وجود دارد. به شکلی که می‌خواهم بگویم ویروس کرونا نعمتی مبارک بود. درست است که بیش از یک میلیون انسان را از دست دادیم. اما ویروس کرونا به ما کمک خواهد کرد که جان میلیاردها انسان را نجات دهیم و از یک مرگ‌ومیر وحشتناک نجات پیدا کنیم. بلایی که می‌توانست نیمی از جمعیت جهان را به کام مرگ بکشد.

جهان پیش از ویروس کرونا

یک لحظه به حجم اطلاعات پزشکی مردم در سال 2020 فکر کنید. امروز بیشتر مردم می‌دانند که ویروس یک موجود زنده نیست. بلکه بسته‌ای پروتئینی حاوی کدهای ژنتیکی است که در مواردی (مثل ویروس کووید-19) در یک غلاف (ممبرین) چرب قرار گرفته است. غلافی که به سادگی در آب و صابون حل می‌شود.

پارسال این موقع، شاید عده کمی از دانشجویان زیست و پزشکی می‌توانستند ساختمان یک ویروس را تصور کنند و بگویند که چطور ویروس با سلول‌های زنده جفت شده و خود را تکثیر می‌کند.

پارسال، خیلی از ماها به درستی نمی‌دانستیم ژل ضدعفونی، صابون و ماسک چه اثری در تکثیر یک بیماری دارند. همه‌چیز برایمان جدید بود و فکر می‌کردیم با خوردن سیر و زنجبیل می‌توانیم جلوی ابتلا به یک عفونت ویروسی را بگیریم. (البته شاید در آن زمان، ما فقط با عفونت باکتریایی آشنا بودیم و نمی‌دانستیم عفونت ویروسی چیست.) کسی نمی‌دانست که مصرف روی و منیزیم یا ویتامین د و ث چه اثری بر سیستم ایمنی بدن دارد. مردم فکر می‌کردند نوشیدن الکل می‌تواند جلوی تکثیر ویروس را بگیرد.

وضعیت کشورها و دولت ها در روزهای نخست شیوع ویروس کرونا

دولت‌ها در روزهای نخستین مردد بودند. آیا باید اطلاعات ابتلا و مرگ و میر به‌صورت شفاف منتشر شود؟ یا بهتر است به مردم بگوییم که هیچ موردی از ابتلا در کشور وجود ندارد؟

کسی نمی‌دانست باید با مشاغل خرد چه کنیم. آیا رستوران‌ها هنوز می‌توانند باز باشند؟ چطور می‌توانیم سوار مترو شویم؟ آیا می‌شود یک شهر را قرنطینه کرد؟

مردم شروع کرده بودند به درست کردن نان در خانه و فکر می‌کردند این وضعیت موقتی حداکثر یک یا دوماه ادامه خواهد داشت.

آمریکا، اروپا و دیگر کشورها واکنش‌هایی بسیار خام و کند بود. کسی نمی‌دانست که این همه‌گیری چقدر جدی است. آیا باید هر چه زودتر کار تحقیق بر دارو و واکسن شروع شود یا با گرم شدن هوا ممکن است بیماری از بین برود؟ دونالد ترامپ مدام تکرار می‌کرد که «we are rounding the corner» و بسیاری از مردم فکر می‌کردند واقعا شرایط تحت کنترل است. عده‌ای گمان می‌کردند که کرونا یک ویروس ساختگی است و قدرت‌های بزرگ واکسن آن را دارند. برخی می‌گفتند کرونا بیش از اندازه بزرگ شده و یک ویروس در حد آنفولانزا است و نباید جدی گرفته شود. مجامع علمی می‌پرسیدند که آیا مصونیت جمعی رخ خواهد داد؟ آیا ممکن است کسی دو بار به این بیماری مبتلا شود؟

جهان بی‌اندازه برای یک همه‌گیری بی‌اندازه ناآماده بود.

و چه شانس بزرگی!

ویروس کرونا یک ویروس به شدت واگیردار است. مشکل اینجا است که مبتلاها مدتی را بدون علامت سپری می‌کنند و در این مدت می‌توانند بیماری را منتشر کنند.

تجربه شخصی، مرا به این نتیجه رساند که اگر با یک مبتلا در محیطی بسته قرار بگیرید، خیلی بعید است که شما هم مبتلا نشوید. حتی اگر خیال کنید که دارید پرتکول‌های بهداشتی را کاملا رعایت می‌کنید.

اما نرخ مرگ و میر کرونا بسیار پایین است. توجه کنید که تعداد مبتلاها خیلی خیلی بیشتر از آمار رسمی است. بسیاری از افراد متوجه نمی‌شوند که مبتلا شده‌اند، یا آن‌قدر بیماری ملایمی دارند که تست نمی‌دهند، یا مثل من به پزشک مراجعه می‌کنند و بدون تست PCR و تنها از روی اسکن ریه به بیماری خود پی می‌برند. تمام این جمعیت کثیر در آمار مبتلاها قرار نمی‌گیرند. برای همین ممکن است نرخ واقعی کشندگی این ویروس کم‌تر از یک درصد باشد.

حالا چنین ویروسی را تصور کنید:

• واگیردار بودن آن از ویروس کرونا بیشتر است. چیزی شبیه به ویروس سرخک.
• بیمار تا چندین ماه پس از ابتلا هیچ علائمی ندارد. شبیه به ویروس HIV.
• پس از چند ماه، نرخ مرگ و میر بسیار بالا است. مثلا 90% مبتلاها از دنیا می‌روند. مثل ویروس ابولا.

اسم این ویروس را می‌گذاریم DVE یا Deadliest Virus Ever یا کشنده‌ترین ویروس تاریخ.

از نظر احتمال ریاضی، وجود ویروسی که از آن حرف می‌زنیم غیرممکن نیست. و چه خوش اقبال بودیم که در دنیایی به شدت ناآماده برای یک همه‌گیری، با ویروسی با نرخ کشندگی بسیار پایین روبرو شدیم.

فاجعه در سال 2030

بعید نیست که 10 سال دیگر ویروس DVE همه‌گیر شود. یک روز گروهی جهان‌گرد در تبت یک پرنده را شکار می‌کنند و می‌خورند و ویروس DVE به انسان منتقل می‌شود. آن‌ها تا چند ماه از بیماری خود اطلاع پیدا نمی‌کنند. اما نوبت به نوبت بدحال می‌شوند و به بیمارستان مراجعه می‌کنند. رسانه‌ها، خبر ظهور یک بیماری جدید را اعلام می‌کند. همه اولین مبتلایان فوت می‌کنند. آژیر قرمز روشن می‌شود.

در آن زمان، یک ویروس جدید همه‌گیر، دیگر قوی سیاهی ناشناخته نیست. حالا تجربه بیشتری داریم و می‌دانیم که نباید ظهور این بیماری را سرسری بگیریم. منابع مالی به شکلی بهینه بین روش‌های تشخیص، درمان و ساخت واکسن تخصیص پیدا می‌کند.

حالا می‌دانیم که ویروس غلافدار چیست و چطور می‌شود با آن مقابله کرد. شستن دست‌ها به آموزش زیادی نیاز ندارد و شرکت‌ها برای دورکاری زمان زیادی را از دست نمی‌دهند.

ویروس کرونا، یک مانور نسبتا کم‌خطر برای مقابله با ویروس DVE بود.

چقدر در مورد ظهور DVE اطمینان داریم؟

شاید فکر کنید همه‌گیری یک پدیده نادر است که از شانس بد ما در سال 2019 به‌وجود آمد. اما ماجرا دقیقا برعکس است.

بشر بیش‌تر عمر خود را در همه‌گیری سپری کرده. دوران بدون همه‌گیری را باید زمانی نادر دانست.

خوشبختانه ویروس‌های بسیار کشنده مثل سارس، مرس و ابولا شانس کم‌تری برای انتشار پیدا می‌کنند. ویروسی که میزبان خود را از بین ببرد، کم‌تر فرصت تکثیر دارد. خوشبختانه کشنده نبودن یکی از عواملی است که به مسری بودن بیماری کمک می‌کند.

اما این بخت بلند همیشگی نخواهد بود. ویروس ترسناک DVE این صفات را دارد:

• قابلیت سرایت: HIV بسیار سخت منتقل می‌شود. سرخک و کرونا بسیار راحت. اما واگیردار بودن سرخک و کرونا در مقایسه با DVE ناچیز است.
• درگیرشدن بیمار: کرونا برای درگیر کردن بیمار بین چند روز تا چند هفته زمان نیاز دارد. آنفولانزا خیلی سریع‌تر از کرونا بروز می‌کند. اما DVE چندماه طول می‌کشد که ظهور کند.
• کشندگی: کرونا چندان کشنده نیست برای همین شانس انتقال بالایی دارد. DVE به شدت کشنده است، اما این کار را با سرعت انجام نمی‌دهد. برای همین چیزی از مسری بودن این ویروس کم نمی‌شود.  
• دوام خارج از بدن: کرونا بین چند ساعت تا چند روز در خارج از بدن فعال می‌ماند. DVE می‌تواند ماه‌ها بلکه سال‌ها روی سطوح بماند. این ویروس برخلاف کرونا، بسیار سبک است و ساعت‌ها در هوا معلق می‌ماند.

فقط برای یک لحظه فکر کنید که سال گذشته، با آن سطح پایین از اطلاعات و آمادگی با یک DVE روبرو می‌شدیم. الان بسیاری از ماها زنده نبودیم. بازماندگان برق و آب و اینترنت نداشتند. شهرها دچار هرج و مرج می‌شدند. جنگ‌های خیابانی بر سر غذا، خیلی بیشتر از خود DVE کشته می‌گرفت.

بازارهای مالی و کرونا

وقتی کرونا وارد آمریکا و اروپا شد، بازارهای مالی وحشت‌زده فرو ریختند. شاخص S&P500 حدود 33% ریزش داشت. اما تجربه جهان از بحران‌های مالی گذشته باعث شد که سیاست‌های پولی و مالی بسیار کاراتر وارد عمل شوند و بازارها به سرعت به سطوح قبلی خود برسند.

این سقوط و صعود سریع فقط یک پیام دارد. دنیا برای درک موقعیتی که در آن قرار گرفته بود تردید زیادی داشت. سرمایه‌گذارها اصلا نمی‌توانستند چند ماه بعد را پیش‌بینی کنند. غبار نااطمینانی سطح کره زمین را پوشانده بود.

وضع دنیا به حالت عادی بازنگشت. کرونا خیلی بیشتر از آن زمان پخش شده است. چیزی که بازارها را برگرداند، حتی قدرتمندتر از سیاست‌های کلان بانک‌های مرکزی، ارتقای درک مردم از وضعیت جدید جهان بود.

در زمان DVE ما از این هم آماده‌تر هستیم. فروش‌ها در آن زمان منطقی‌تر خواهد بود و ریکاوری بازار بسیار سریع‌تر از گذشته رخ خواهد داد.

کسب‌ و کارها و کرونا

تالاربورس از جمله نخستین شرکت‌هایی بود که تصمیم به‌ دورکاری گرفت. درست است که خیلی از ماها هم به این بیماری مبتلا شدیم، اما به خاطر دور بودن از هم، بیماری ما همزمان نشد و کسب‌وکار آسیبی جدی ندید.

با وجود واکنش سریع ما به این ویروس، چند ماهی طول کشید تا دورکاری را یاد بگیریم. روزهای اول، این شرایط موقتی و مبهم بود. کار کردن از خانه حالت طبیعی زندگی ما نبود.

مشکلات زیادی وجود داشت. از ارتباطات داخلی و جذب نیرو گرفته تا تفکیک کار از زندگی شخصی.

در کنار تمام مشکلات، مشکلی دیگر هم داشتیم. ما بلد نبودیم خود را در خانه سرگرم کنیم. در نخستین روزهای کرونایی، زندگی کسالت‌بار بود و اعصاب‌ها ضعیف. مدتی طول کشید تا بفهمیم در شرایط جدید باید چه کار کنیم.

حالا ما به زندگی در شرایط همه‌گیری خو گرفتیم. به‌دلیل ضعیف بودن کرونا، شهامت داشتیم که گاهی از خانه بیرون برویم، ورزش کنیم، به مغازه‌ها سر بزنیم یا به یک سفر کوتاه در جنگلی دورافتاده برویم.

اما در دوران DVE شرایط فرق می‌کند. در آن دوران هیچ جایی برای اشتباه وجود ندارد. کسی جرات نخواهد کرد از خانه خارج شود و در پارک قدم بزند. ما خوش‌شانس بودیم که زندگی در قرنطینه را با یک ویروس ملایم شروع کردیم و اولین اشتباه، آخرین اشتباه زندگی ما نبود.

درست است که عده‌ زیادی جان خود را از دست دادند. اما این مرگ‌ومیرها با وجود تلخی بسیار زیاد، زندگی را از حرکت نگه نداشت.

ویروس کرونا قوی سیاه نبود

اولین بار نسیم طالب از مفهوم قوی سیاه سخن گفت. مردم تا پیش از کشف استرالیا فکر نمی‌کردند که قو می‌تواند سیاه هم باشد. آن‌ها نمی‌دانستند که در مورد قوهای سیاه نادان هستند. نسیم طالب به این جهل‌های مرکب، قوی سیاه گفت.

اما خود نسیم طالب اصرار دارد که ویروس کرونا یک قوی سیاه نبود. سال‌ها پیش از همه‌گیری، نسیم طالب در مورد یک بیماری جهانی هشدار داده بود. او به ما گفته بود که چقدر برای این وضعیت ناآماده هستیم.

بیل گیتس نیز در یک سخنرانی در سال 2014 از شیوع بعدی صحبت کرده و گفته بود که ما باید برای چنین وضعیتی آماده شویم. او سطح زیرساخت‌ها و امکانات بهداشتی و مالی جهان را برای مقابله با یک همه‌گیری بسیار ضعیف توصیف کرده بود.

اما چه کسانی حرف‌های بیل گیتس و نسیم طالب را جدی گرفته بودند؟ آیا در زمان انتخابات کسی فکر می‌کرد که برنامه‌های دونالد ترامپ آمریکا را به وضعیت وخیم برساند؟ آیا برنامه‌ریزی بیمه، بودجه تحقیقاتی دارویی، هزینه ساخت بیمارستان‌ها و ارتباط‌های بین‌المللی به شکلی تنظیم شده بود که طی چند سال آینده برای شیوعی بزرگ آماده شویم؟ خیر.

بزرگ‌ترین خوش‌شانسی ما این بود که شیوع با DVE آغاز نشد. COVID در مقایسه با DVE یک مانور بسیار سبک بود. اما حالا سطح آمادگی جهان برای مقابله با شیوع بزرگ بسیار بالاتر از سال 2019 است.

احتمال ظهور DVE کاهش پیدا می‌کند

سازمان بهداشت جهانی، بارها در مورد بازار خرید و فروش موجودات زنده در بازارهایی مثل ووهان هشدار داده بود. چین پذیرفته بود که این بازارها بسیار خطرناک هستند. هزاران حیوان زنده در یک بازار، نزدیک به هم انبار شده‌ و پس از خرید، سلاخی می‌شوند. خون و تکه‌های بدن این حیوانات در همه‌جا پخش است. بیماری‌ها با هم ترکیب می‌شوند. انسان‌ها بدون ماسک و دست‌کش در بین این اجساد قدم می‌زنند و برای شام برنامه‌ریزی می‌کنند.

اما گردش مالی بالا و مالیات باعث می‌شد که در مقابل این بازارها اقدامی جدی انجام نشود. همه منتظر انفجار این بازار بودند اما کاری نمی‌کردند. بمب اتم، وسط شهر بود و فقط دعا می‌کردند که منفجر نشود.