صفر تا صد مالیات ارزهای دیجیتال در ایران – از قوانین فعلی تا راهنمای اظهارنامه و معافیت‌ها

یک روز تصور کنید دوستی به نام علی که مدت‌هاست در بازار ارزهای دیجیتال فعالیت می‌کند با نگرانی سراغ شما می‌آید. او شنیده است که شاید باید ۲۰٪ مالیات بابت سود معاملات بیت‌کوینش بدهد و حسابی سردرگم شده. علی می‌پرسد: «مگر رمزارزها در ایران هم مالیات دارند؟ قانونش چیست؟ اگر سود کنم یا حتی ضرر کنم، تکلیف مالیات چه می‌شود؟ آیا باید به سازمان امور مالیاتی گزارش بدهم یا ممکن است جریمه شوم؟». این‌ها سؤالاتی است که این روزها ذهن بسیاری از معامله‌گران و سرمایه‌گذاران کریپتو در ایران را مشغول کرده است. مالیات ارز دیجیتال در ایران موضوعی نسبتاً جدید و پرابهام است که دغدغه خیلی‌ها شده؛ از تازه‌واردان گرفته تا حرفه‌ای‌هایی که سودهای خوبی کسب کرده‌اند. در این مقاله به صورت داستانی و ساده، می‌خواهیم همه چیز را درباره مالیات رمزارز در ایران توضیح بدهیم: از قوانین فعلی و تجربه واقعی یک کاربر در اعلام درآمدش گرفته تا سناریوهای آینده و مقایسه با سایر کشورها. پس اگر شما هم می‌خواهید بدانید بالاخره مالیات ارز دیجیتال در ایران چگونه است و چه باید کرد، تا پایان همراه ما باشید. (راستی اگر هنوز کد معاملاتی برای شروع خرید و فروش ارز دیجیتال ندارید، می‌توانید همین الان از طریق صرافی نوبیتکس کد معاملات ارز دیجیتال خود را دریافت کنید: دریافت کد معاملاتی از نوبیتکس)

قوانین فعلی مالیات ارز دیجیتال در ایران

در حال حاضر، وضعیت مالیات ارزهای دیجیتال در ایران کمی خاکستری است. هیچ قانون مشخص و مستقیمی که بگوید “سود معاملات ارز دیجیتال این‌قدر مالیات دارد” تصویب نشده است. یعنی دولت هنوز یک چارچوب قانونی ویژه فقط برای رمزارزها تنظیم نکرده است و معامله‌گران خرد قانون اختصاصی مالیاتی ندارند. اما این به معنی معافیت کامل هم نیست! قانون‌گذار ارز دیجیتال را به چشم یک منبع درآمد نگاه می‌کند؛ پس سود حاصل از رمزارزها طبق قوانین موجود، مشمول مالیات بر درآمد می‌تواند باشد. به بیان ساده، هر کسی که از این راه درآمد کسب کند باید مثل سایر مشاغل درآمدش را اظهار کرده و مالیات بدهد – البته اگر به درآمدش اعتراف کند و پول را به ریال به بانک بیاورد. تا زمانی که سودتان را در کیف پول دیجیتال نگه دارید و به حساب بانکی ایران منتقل نکنید، مالیاتی به صورت خودکار کسر نمی‌شود. اما به محض اینکه رمزارز خود را نقد کرده و تبدیل به تومان کنید (مثلاً در حساب بانکی‌تان واریز شود)، طبق قانون آن مبلغ درآمد شما محسوب می‌شود و باید در اظهارنامه مالیاتی اعلام شود.

مالیات بر معاملات و سرمایه‌گذاری رمزارز

برای خرید و فروش و ترید ارز دیجیتال در ایران، چون قانون ویژه‌ای نیست، مالیات آن به صورت غیرمستقیم تحت قوانین مالیات بر درآمد محاسبه می‌شود. سازمان امور مالیاتی تاکنون چندین بار تأکید کرده که فعالیت در حوزه رمزارز یک نوع کسب‌وکار است و اگر کسی از آن سود سالانه قابل توجهی داشته باشد، نباید از زیر بار مالیات شانه خالی کند. بنابراین معامله‌گران و سرمایه‌گذاران ارز دیجیتال نیز مشمول مالیات بر درآمد هستند. در عمل، اگر شما در طول سال از خرید و فروش رمزارز سودی به‌دست آورید و آن را وارد شبکه بانکی کنید، باید مثل بقیه کسب‌وکارها برای آن پرونده مالیاتی تشکیل دهید و سودتان را اظهار کنید. البته همان‌طور که گفتیم فعلاً الزام قانونی صریح و نظارت سخت‌گیرانه ۱۰۰٪ روی همه تریدرهای خرد وجود ندارد، اما این به معنی مصونیت کامل نیست. الان شایعاتی بود که «از همه تریدرها ۲۰٪ مالیات می‌گیرند»، ولی واقعیت این است که تا زمان نگارش این مقاله هیچ مالیات اضافی یا مستقیمی از معامله‌گران عادی دریافت نمی‌شود. فقط آنهایی که گردش مالی بسیار بالا و سودهای میلیاردی دارند، هدف قوانین احتمالی آینده خواهند بود.

مالیات بر استخراج (ماینینگ) ارز دیجیتال

وضعیت ماینرها یا استخراج‌کنندگان رمزارز کمی متفاوت است. دولت برای فعالیت استخراج ارز دیجیتال (مثلاً راه‌اندازی فارم بیت‌کوین) مقرراتی وضع کرده و آن را یک کسب‌وکار رسمی تلقی می‌کند. سازمان امور مالیاتی در سال‌های اخیر بخشنامه‌ای صادر کرد که طبق آن هرکس استخراج رمزارز را به صورت حرفه‌ای و با تجهیزات انجام دهد، درآمدش مشمول مالیات است. یعنی اگر شما دستگاه‌های ماینر راه بیندازید و کوین استخراج کنید، از نظر قانون درآمد کسب کرده‌اید و باید مالیات بدهید. حتی معافیت‌هایی هم در قانون برای شرکت‌های استخراج پیش‌بینی شده تا تشویق شوند: بر اساس ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر شرکتی مخصوص استخراج رمزارز در مناطق مشخصی (مثلاً خارج از شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران، ۵۰ کیلومتری اصفهان و ۳۰ کیلومتری شهرهای بزرگ دیگر) تأسیس شود، تا ۵ سال از پرداخت مالیات معاف است. البته این معافیت ۵ ساله فقط به اشخاص حقوقی (شرکت‌های ثبت‌شده) تعلق می‌گیرد. پس یک فرد عادی اگر در خانه ماین کند، همچنان باید مالیات درآمدش را بدهد (هرچند پیگیری افراد پراکنده دشوارتر است).

خلاصه قانون فعلی: دولت می‌گوید «فعلاً قانون خاصی نداریم، ولی هر درآمدی که از رمزارز حاصل شود مشمول مالیات بر درآمد است.» اگر درآمدتان کم باشد شاید کاری به شما نداشته باشند، اما اگر زیاد شود قطعاً توقع دارند سهم دولت را بدهید! بنابراین عاقلانه است که حتی الان هم خودتان را برای اظهار و پرداخت مالیات آماده کنید. در عین حال، خبر خوب اینکه هنوز برای مبالغ کم قانون‌گذاری سخت‌گیرانه‌ای اعمال نشده و احتمالاً اگر سود محدودی برده‌اید، نگرانی زیادی نخواهید داشت.

نحوه محاسبه و پرداخت مالیات ارز دیجیتال در ایران

حالا اگر فرض کنیم شما می‌خواهید مطابق قانون مالیات سود ارز دیجیتال خود را بدهید، این مالیات چگونه محاسبه می‌شود؟ خوشبختانه نحوه محاسبه پیچیده یا عجیب نیست؛ دقیقاً شبیه مالیات سایر درآمدها به صورت پلکانی و بر اساس سود خالص سالانه انجام می‌شود. یعنی ابتدا باید مشخص کنید در سال مالی مربوطه (مثلاً از فروردین تا اسفند) چقدر سود خالص از فعالیت رمزارزی داشته‌اید. سود خالص = درآمد حاصل از فروش - هزینه‌های شما. در مورد تریدرها، هزینه‌ها می‌تواند کارمزد صرافی‌ها، هزینه اینترنت، استهلاک تجهیزات و غیره باشد که از درآمد کم می‌شود. (برای ماینرها هم هزینه برق و دستگاه از درآمد استخراج کسر می‌گردد). پس مالیات فقط به سود نهایی تعلق می‌گیرد نه کل پول جابه‌جا شده.

پس از محاسبه سود سالانه، نرخ مالیات طبق قانون پلکانی تعیین می‌شود. بر اساس آخرین قوانین مالیات بر درآمد در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۳، جدول مالیاتی به‌صورت زیر بود:

طبق جدول بالا، اگر سود شما کمتر از ۴۰ میلیون تومان در سال باشد، هیچ مالیاتی نمی‌پردازید (این همان معافیت پایه مالیاتی یا معافیت معیشتی است که دولت برای حمایت از درآمدهای پایین در نظر گرفته است). اگر بیشتر شد، پلکان‌های بعدی اعمال می‌شود: به عنوان مثال اگر شما در سال مثلاً ۶۰ میلیون تومان سود خالص از ارز دیجیتال داشتید، تا ۴۰ میلیون آن معاف است و برای ۲۰ میلیون باقی‌مانده ۱۵٪ مالیات حساب می‌شود. یعنی در این مثال شما باید ۳ میلیون تومان مالیات بدهید. حالا اگر کسی ۱۲۰ میلیون تومان سود کرده باشد: تا ۴۰ میلیون معاف است؛ ۱۰ میلیون بعدی (تا سقف ۵۰) با ۱۵٪ => ۱.۵ میلیون تومان، ۵۰ میلیون بعدی (تا سقف ۱۰۰) با ۲۰٪ => ۱۰ میلیون تومان، و ۲۰ میلیون آخر (مازاد بر ۱۰۰) با ۲۵٪ => ۵ میلیون تومان. جمع این مالیات پلکانی می‌شود ۱۶.۵ میلیون تومان. می‌بینید که حداکثر نرخ مالیات ۲۵٪ است و آن هم برای سودهای خیلی بالا اعمال می‌شود. برای اغلب افراد که سودهای متوسط دارند، نرخ موثر کمتر از این خواهد بود.

اما پرداخت مالیات چطور انجام می‌شود؟ روند کلی این است که شما باید هر سال تا موعد مقرر (معمولاً آخر خرداد ماه برای اشخاص حقیقی) اظهارنامه مالیاتی خود را در سامانه سازمان امور مالیاتی تکمیل کنید. در فرم اظهارنامه، اگر شغل یا فعالیت مشخصی برای رمزارز تعریف نشده بود، می‌توانید درآمدتان را ذیل یکی از عناوین موجود (مثلاً سایر منابع یا کسب‌وکارهای اینترنتی) اظهار کنید و توضیح دهید که مربوط به معاملات ارز دیجیتال است. نکته مهم این است که اگر ضرر کرده‌اید، مالیاتی هم ندارید. مالیات فقط روی سود اعمال می‌شود؛ بنابراین اگر در سالی مجموعاً به جای سود، زیان داشتید، مشمول مالیات نیستید. حتی می‌توانید در اظهارنامه خود زیان را اعلام کنید تا شاید در سال‌های بعد بتوانید آن را جبران یا تهاتر کنید (البته مکانیزم دقیق تهاتر زیان در مورد مشاغل مختلف ممکن است متفاوت باشد).

مثال کاربردی: علی در سال ۱۴۰۲ جمعاً ۱۰۰ میلیون تومان بیت‌کوین خرید و ۱۶۰ میلیون تومان فروخت. ۶۰ میلیون تومان سود کرده، اما حدود ۵ میلیون تومان کارمزد صرافی و هزینه اینترنت و... پرداخت کرده است. پس سود خالص علی ۵۵ میلیون تومان می‌شود. او چون اظهارنامه را به‌موقع تسلیم می‌کند، از معافیت ۴۰ میلیونی بهره‌مند می‌شود. برای ۱۵ میلیون باقیمانده، مطابق جدول باید ۱۵٪ مالیات بدهد که می‌شود ۲٫۲۵ میلیون تومان. علی این مبلغ را آنلاین به حساب خزانه واریز می‌کند و با خیال راحت به ترید خود ادامه می‌دهد. دولت هم بعدها نمی‌تواند به او ایراد بگیرد که مالیات نداده است.

نکته: شاید بپرسید آیا نمی‌شود مالیات را دور زد؟ برخی تریدرها فکر می‌کنند اگر از صرافی‌های خارجی استفاده کنند یا سودشان را نقد نکنند، از دید اداره مالیات پنهان می‌مانند. اما حقیقت این است که دیر یا زود برای خرج کردن سود رمزارز، باید آن را به ریال تبدیل کنید یا وارد سیستم بانکی شوید؛ آن‌جا هم بانک‌ها تراکنش‌های مشکوک یا کلان را به سازمان مالیاتی گزارش می‌کنند. همچنین صرافی‌های داخلی ملزم به گزارش فعالیت کاربران به سازمان مالیاتی شده‌اند. پس بهتر است به جای پنهان‌کاری، از ابتدا شفاف عمل کنید و مالیات حقه را بپردازید تا بعداً با جریمه و دردسر مواجه نشوید. فرار مالیاتی (چه در رمزارز چه در شغل‌های دیگر) می‌تواند پیگرد قانونی داشته باشد و اصلاً صرفه ندارد.

چگونه درآمد ارز دیجیتال خود را اظهار کنیم؟ (تجربه یک تریدر ایرانی)

شاید برایتان سؤال باشد که عملیاتی چطور باید مالیات را اعلام و پرداخت کرد. بیایید همراه همان دوستمان علی شویم و مسیر او را قدم به قدم دنبال کنیم. علی بعد از چند سال ترید، تصمیم گرفته کار درست را انجام دهد و مالیات سود ارز دیجیتال خود را بدهد تا خیال راحتی داشته باشد. این تجربه واقعی می‌تواند راهنمای شما هم باشد:

1. ثبت‌نام در سامانه مالیاتی: علی ابتدا وارد سایت سازمان امور مالیاتی کشور (tax.gov.ir) شد و اگر تاکنون پرونده نداشت، یک حساب کاربری مالیاتی ایجاد کرد. هر شخص حقیقی با کد ملی خود می‌تواند یک حساب مالیاتی داشته باشد. علی مشخصاتش را وارد کرد و یک پرونده مالیاتی برای خودش ایجاد نمود. (اگر قبلاً شغلی یا پرونده‌ای داشتید، نیاز به ایجاد مجدد نیست).
2. مشخص کردن شغل یا منبع درآمد: در مراحل ثبت‌نام یا تکمیل اظهارنامه، از علی پرسیده شد که فعالیت شغلی‌اش چیست. طبیعتاً گزینه مستقیمی به نام «تریدر ارز دیجیتال» یا «استخراج‌کننده بیت‌کوین» در فرم‌ها وجود نداشت. علی گزینه نزدیک را انتخاب کرد: مثلاً «سایر فعالیت‌ها» یا «کسب‌وکار اینترنتی» را تیک زد و در توضیحات ذکر کرد که درآمد حاصل از خرید و فروش ارزهای دیجیتال است. این شفافیت کمک می‌کند بعدها سازمان مالیاتی بداند ماهیت درآمد چیست. ممکن است سازمان مالیاتی بخواهد یک کد شغلی خاص برای رمزارز در آینده تعریف کند، ولی فعلاً به همین شکل علی اطلاعات را ثبت کرد.
3. تهیه اسناد و ارقام: علی تمامی تراکنش‌های مهم خود در سال را بررسی کرد. مثلاً از گزارش‌های صرافی نوبیتکس و والکس (دو صرافی ایرانی که استفاده می‌کرد) خروجی گرفت تا ببیند چقدر واریز و برداشت ریالی داشته. همچنین اگر از صرافی خارجی استفاده کرده بود، مبالغی که به کارت بانکی ایرانی خودش منتقل کرده بود را جمع زد. او تمام سود خالص را طبق فرمولی که گفتیم حساب کرد و آماده درج در اظهارنامه شد. خوشبختانه علی همیشه یک فایل اکسل داشت که تاریخچه معاملات و کارمزدهایش را در آن می‌نوشت؛ بنابراین محاسبه سود خالص برایش سخت نبود. شما هم اگر تریدر هستید، حتماً تراکنش‌های مهم رمزارزی و تبدیل‌شده به ریالتان را جایی ثبت کنید تا بعداً دردسر نشود.
4. تکمیل اظهارنامه الکترونیکی: در خرداد ماه، علی وارد سامانه مالیاتی شد و فرم اظهارنامه عملکرد سالانه را پر کرد. در قسمت درآمدها، مبلغ سود محاسبه‌شده خود را وارد کرد. سامانه به صورت خودکار معافیت ۴۰ میلیون تومانی را اعمال نمود (چون علی اظهارنامه را قبل ازDeadline ارسال کرده بود). سپس طبق جدول مالیاتی، مالیات علی محاسبه شد. عدد بزرگی نبود و خودش هم تعجب کرد که «چرا انقدر شایعه کرده بودند ۲۰٪ از کل سرمایه رو می‌گیرن؟!» در واقع برای بیشتر تریدرهای معمولی، نرخ مالیات موثر شاید زیر ۱۰٪ از کل سودشان شود. علی فرم را تکمیل و تایید نهایی کرد.
5. پرداخت مالیات و دریافت رسید: پس از ارسال اظهارنامه، به علی یک قبض الکترونیکی مالیات داده شد. او به درگاه پرداخت متصل شد و همان مبلغ تعیین‌شده را آنلاین پرداخت کرد. در انتها یک رسید و کد رهگیری دریافت کرد که نشان می‌داد مالیات سالانه‌اش را پرداخت کرده است. علی این رسید را ذخیره کرد. حالا اگر روزی سازمان مالیاتی به درآمدهای او شک کند یا اطلاعات حسابش را بررسی کند، علی با خیال راحت می‌تواند بگوید «همه چیز را اظهار کرده‌ام و این هم رسیدش!». به این ترتیب نه جریمه‌ای در کار است و نه نگرانی از ممنوع‌الخروج شدن یا...
6. ارتباط با اداره مالیاتی (در صورت لزوم): در مورد علی، چون رقم مالیات او بالا نبود و به‌موقع پرداخت کرد، نیازی به مراجعه حضوری یا دفاع نداشت. اما اگر شما سود خیلی بزرگی دارید و ارقام میلیاردی در اظهارنامه بنویسید، ممکن است ممیز مالیاتی از شما مدارک و مستندات بخواهد. مثلاً پرینت حساب بانکی، گردش کیف پول یا مدارکی که اثبات کند این سود از کجا آمده. بهتر است آماده باشید. اصولاً تعامل مودبانه و شفاف با ممیزین مالیاتی به نفع شماست. آنها شاید در جریان ریز تکنولوژی رمزارز نباشند؛ پس شما باید ساده توضیح بدهید که این درآمد حاصل چه معاملاتی بوده است. هر مدرکی که ثابت کند (مثلاً ایمیل تایید تراکنش‌ها، اسکرین‌شات تاریخچه معاملات صرافی و...) می‌تواند ارائه شود. در نهایت اگر طبق قانون عمل کرده باشید، جای نگرانی نیست.

در یک کلام، علی با انجام این مراحل خیالش را راحت کرد و دیگر هر خبر شایعه‌ای درباره مالیات رمزارز می‌شنود، لبخند می‌زند. او می‌داند که سازمان مالیاتی با کسانی مشکل پیدا می‌کند که کتمان درآمد کنند یا پرونده تشکیل ندهند. اگر شما هم مثل علی رفتار کنید، در آینده هر قانونی هم بیاید، چون از قبل اعلام کرده‌اید، دچار مشکل نخواهید شد. البته هنوز خیلی‌ها جدی نگرفته‌اند، ولی احتمالاً در سال‌های آینده این موضوع جدی‌تر خواهد شد. پس از حالا زیرساختش را برای خودتان آماده کنید. اگر هم هنوز وارد دنیای ارز دیجیتال نشده‌اید و این مسائل برایتان گنگ است، با خیال راحت می‌توانید از همین امروز شروع به سرمایه‌گذاری کنید؛ تنها کافیست یک کد معاملاتی ارز دیجیتال داشته باشید که ظرف چند دقیقه از طریق صرافی‌های معتبر ایرانی قابل دریافت است.

سناریوهای آینده و پیش‌بینی مالیات ارز دیجیتال در ایران

هرچند امروز قوانین شفافی نداریم، اما آینده احتمالاً متفاوت خواهد بود. دولت و مجلس ایران طی یکی دو سال اخیر به شکل جدی‌تری به سراغ تنظیم مقررات برای بازار رمزارز رفته‌اند. یکی از طرح‌های بحث‌برانگیز، «مالیات بر عایدی سرمایه و سوداگری» بود که در سال ۱۴۰۲ بررسی شد و برای اولین بار نام ارزهای دیجیتال هم در آن آورده شد. ماده ۱۲ این طرح اشاره می‌کرد که سود حاصل از معامله رمزدارایی‌ها هم مشمول مالیات بر عایدی سرمایه شود. این خبر در آن زمان سر و صدای زیادی کرد و بعضی گفتند «دولت می‌خواهد روی سود تریدرها ۲۰٪ مالیات ببندد!». اما واقعیت این است که این طرح هنوز نهایی نشده است. شورای نگهبان در همان سال ۱۴۰۲ این ماده را رد کرد و طرح برای اصلاح برگشت داده شد. سپس در اردیبهشت ۱۴۰۳، مجلس اصلاحاتی انجام داد و تصریح کرد که نیازهای مصرفی مردم (از جمله مقدار محدودی ارز دیجیتال) مشمول این مالیات نمی‌شود. مفهومش این است که اگر کسی در حد متعارف و نیاز شخصی‌اش رمزارز معامله کند، احتمالا از مالیات عایدی سرمایه معاف خواهد بود؛ اما افرادی که با مبالغ خیلی سنگین (مثلاً میلیاردی) در حال نوسان‌گیری و سفته‌بازی هستند، هدف اصلی این قانون خواهند بود.

بنابراین پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک، یک چارچوب مشخص برای مالیات‌ستانی از معاملات بزرگ رمزارز تدوین شود. شاید مثلاً قانونی تصویب شود که بگوید هر کس بیش از مقداری مشخص در سال سود رمزارزی داشت، باید درصدی را به عنوان مالیات عایدی سرمایه بدهد. این شبیه مالیاتی است که در خیلی کشورها برای دارایی‌هایی مثل مسکن، خودرو، طلا و ارز هم اعمال می‌شود. پس ایران هم در این مسیر قرار گرفته که سفته‌بازی و سوداگری کلان در بازارهای مختلف (از جمله کریپتو) را کنترل کند.

از طرف دیگر، زیرساخت نظارتی نیز در حال قوی‌تر شدن است. همان‌طور که اشاره شد، صرافی‌های ایرانی در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ ملزم شدند با شبکه پرداخت شاپرک همکاری بیشتری داشته باشند. حتی مدتی درگاه‌های بانکی‌شان بسته شد تا اینکه شروطی را پذیرفتند. گفته می‌شود یکی از این شروط، ارائه اطلاعات تراکنش‌های کاربران به نهادهای نظارتی بوده است. شایعات حاکی از آن است که برخی صرافی‌ها ریزداده‌های معاملاتی سه سال اخیر کاربران را در اختیار دولت قرار داده‌اند. اگر این صحت داشته باشد، معنی‌اش این است که سازمان امور مالیاتی حالا دیتابیس نسبتاً کاملی از فعالیت بخشی از تریدرهای ایرانی دارد. همچنین مقامات اعلام کرده‌اند که صدها تریدر با گردش مالی هزاران میلیارد تومانی را شناسایی کرده‌اند که پرونده مالیاتی نداشتند و قرار است به سراغشان بروند. پس واضح است که در آینده نه چندان دور، دوران فعالیت بی‌حساب و کتاب در بازار رمزارز به سر خواهد آمد.

البته از زاویه‌ای دیگر، اگر قوانین روشنی بیاید شاید به نفع فعالان قانونی بازار هم باشد. چون الان که وضعیت مبهم است، هر لحظه ممکن است خبری منتشر شود و ترس ایجاد کند. اما وقتی قانون مصوب شود – مثلاً بگوید “تا X تومان سود معاف، بالاتر Y٪ مالیات” – دیگر همه تکلیف خود را می‌دانند و برنامه‌ریزی می‌کنند. همچنین قانون‌گذاری می‌تواند به رسمیت شناختن صنعت کریپتو در ایران هم کمک کند. شاید دولت متوجه شود که به جای ممنوعیت یا فشار، با دریافت مالیات می‌تواند درآمدزایی کند و این بازار را نیز تحت نظارت درآورد. به هر حال، چیزی که تقریباً حتمی است این که سخت‌گیری مالیاتی سال به سال بیشتر می‌شود. پس بهتر است از حالا فرهنگ پرداخت مالیات رمزارز را در خودمان تقویت کنیم.

مقایسه مالیات ارز دیجیتال در کشورهای دیگر

برای درک بهتر موضوع، بد نیست نگاهی به وضعیت مالیات رمزارز در چند کشور دیگر بیندازیم. در دنیا، هر کشور سیاست متفاوتی دارد: برخی جاها بهشت معافیت هستند و بعضی جاها مالیات‌های سنگین وضع کرده‌اند. مقایسه ایران با سایر کشورها می‌تواند دیدمان را بازتر کند:

ترکیه 🇹🇷

جالب است بدانید در ترکیه تا همین اواخر مالیات خاصی بر سود ارز دیجیتال اعمال نمی‌شد. دولت ترکیه هنوز قوانین صریحی برای مالیات کریپتو وضع نکرده و فعلاً تریدرهای ترک از پرداخت مالیات بر سود معاملات معاف‌اند. البته خبرهایی هست که دولت به فکر درآمدزایی از این حوزه افتاده؛ مثلاً صحبت از یک مالیات تراکنش کوچک (در حد ۰٫۰۳٪) شده که ممکن است برای هر خرید و فروش رمزارز در آینده وضع کنند. اما تا سال ۲۰۲4 ترکیه مالیات بر سود سرمایه کریپتو نگرفته بود و صرفاً روی کنترل صرافی‌ها و جلوگیری از پولشویی متمرکز بود. البته ذکر این نکته مهم است که نبود مالیات به معنی آزادی کامل هم نیست؛ دولت ترکیه مقررات شدیدی برای صرافی‌ها و احراز هویت کاربران گذاشته است. ولی در کل، فعلاً ترکیه برای سرمایه‌گذاران کریپتو شرایط مالیاتی بسیار مطلوبی دارد (حداقل تا زمانی که قوانین جدید تصویب شود).

امارات متحده عربی 🇦🇪

امارات و به‌ویژه دبی یکی از بهشت‌های مالیاتی دنیا محسوب می‌شود. در امارات هیچ‌گونه مالیات بر درآمد شخصی وجود ندارد؛ بنابراین سود حاصل از معامله یا سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال کاملاً معاف از مالیات است. افراد در امارات نیازی به اعلام سود سرمایه خود (چه در سهام، چه در کریپتو) به دولت ندارند. به خاطر همین سیاست، دبی تبدیل به یک قطب جهانی برای سرمایه‌گذاران رمزارز شده است. خیلی‌ها به آنجا مهاجرت می‌کنند تا در محیطی با صفر درصد مالیات ترید کنند. البته امارات اخیراً یک مالیات بر درآمد شرکت‌ها (۹٪) وضع کرده که اگر کسب‌وکار کریپتویی به صورت شرکت ثبت شده باشد، شاید شامل شود. اما برای افراد حقیقی، سود معاملات، استیکینگ و ماینینگ در امارات مشمول هیچ مالیاتی نیست. به علاوه، امارات مالیات ارزش افزوده (VAT) را هم از معاملات کریپتو حذف کرده تا این صنعت را جذب کند. خلاصه اگر دنبال معافیت کامل هستید، امارات نمونه شاخصی است.

ایالات متحده آمریکا 🇺🇸

در آمریکا قضیه کاملاً برعکس امارات است! آمریکا جزو کشورهایی است که بالاترین سخت‌گیری مالیاتی را در زمینه رمزارز دارد. سازمان مالیاتی آمریکا (IRS) رمزارزها را به عنوان دارایی (Asset) در نظر می‌گیرد و هر گونه فروش یا تبدیل آنها را رویداد مالیاتی محسوب می‌کند. اگر شما در آمریکا بیت‌کوین بخرید و بعد با سود بفروشید، باید مالیات بر عایدی سرمایه (Capital Gains Tax) بپردازید. میزان این مالیات بسته به مدت نگهداری و میزان سود متفاوت است: اگر کمتر از ۱ سال نگه داشته باشید (Short-term)، سودتان به عنوان درآمد عادی حساب شده و طبق نرخ مالیات بر درآمد (تا حدود ۳۷٪ فدرال) مشمول مالیات می‌شود؛ اگر بیشتر از ۱ سال نگه دارید (Long-term)، نرخ ترجیحی اعمال می‌شود که حدود ۱۵٪ تا ۲۰٪ برای اکثر افراد است. علاوه بر مالیات فدرال، برخی ایالت‌ها نیز مالیات ایالتی بر این سودها اعمال می‌کنند. مثلا در ایالتی مثل کالیفرنیا ممکن است مجموعاً رقم سنگینی شود. آمریکا همچنین روی سایر فعالیت‌ها مثل ماینینگ و درآمدهای رمزارزی (ایردراپ، استیکینگ) نیز مالیات بر درآمد وضع می‌کند. برای مثال اگر کسی بیت‌کوین ماین کند، ارزش بیت‌کوین‌های استخراج‌شده در لحظه دریافت به عنوان درآمد مشمول مالیات محاسبه می‌شود. در فرم اظهارنامه مالیاتی آمریکا یک سوال مستقیم هست که می‌پرسد: «آیا شما در سال گذشته هیچ رمزارزی خریدوفروش یا کسب کرده‌اید؟» و پاسخ صادقانه الزامی است. نکته مثبت آنجا این است که اگر ضرر کنید، می‌توانید زیان خود را تا حدی از مالیات سال‌های بعد کسر کنید. ولی در کل، آمریکا به شوخی یا جدی به تریدرها می‌گوید: در این کشور دو چیز قطعی است: مرگ و مالیات (حتی برای کریپتو)!

اروپا (کشورهای اروپایی) 🌍

اروپا یکپارچه عمل نمی‌کند و هر کشور عضو اتحادیه اروپا مقررات مالیاتی خودش را دارد. بنابراین وضعیت در آلمان با فرانسه یا اسپانیا متفاوت است. با این حال، یک رویکرد کلی در بسیاری از کشورهای اروپایی وجود دارد: رمزارزها دارایی سرمایه‌ای هستند و سودشان مشمول مالیات بر عایدی سرمایه. اما درصد و شرایط معافیت متفاوت است. آلمان یکی از جالب‌ترین سیستم‌ها را دارد: اگر شما بیت‌کوین یا هر رمزارزی را بیش از یک سال نگه دارید و بعد بفروشید، کاملاً معاف از مالیات است! این قانون تشویقی است برای هولد کردن. ولی اگر کمتر از یک سال نگه دارید و سود کنید، سودتان به عنوان درآمد عادی مشمول مالیات می‌شود که نرخ آن تصاعدی تا ۴۵٪ برای درآمدهای خیلی بالا می‌رسد. پس عملاً در آلمان تریدرهای کوتاه‌مدت مالیات سنگین می‌دهند ولی سرمایه‌گذاران بلندمدت معاف‌اند. در بریتانیا (انگلستان)، هر فرد یک معافیت سالانه سرمایه‌ای دارد (مثلاً حدود £۶۰۰۰ پوند) و سود کریپتو تا آن مقدار معاف است؛ مازاد آن مشمول مالیات بر Capital Gains با نرخ ۱۰٪ یا ۲۰٪ بسته به درآمد فرد می‌شود. کشورهایی مثل فرانسه، اسپانیا، ایتالیا هم غالباً نرخ‌هایی در محدوده ۲۰-۳۰ درصد بر سود سرمایه اعمال می‌کنند با برخی معافیت‌های جزئی. نکته اینجاست که در اروپا معمولاً دولت‌ها بین تریدر حرفه‌ای و سرمایه‌گذار عادی تفکیک قائل می‌شوند: اگر شما شغل اصلی‌تان ترید روزانه باشد، ممکن است درآمدتان را مثل حقوق یا کسب‌وکار با نرخ بالاتری مالیات ببندند؛ اما اگر فقط گهگاهی خرید و فروش می‌کنید، در قالب مالیات سرمایه‌گذاری با نرخ کمتر حساب می‌کنند. مجموعاً می‌توان گفت اروپا نسبت به آمریکا انعطاف و معافیت بیشتری دارد، اما برخلاف امارات همچنان دستش را در جیب سرمایه‌گذاران کریپتو می‌کند.

کانادا 🇨🇦

کانادا هم یکی از کشورهایی است که قوانین نسبتاً شفافی دارد. اداره مالیات کانادا (CRA) ارزهای دیجیتال را کالای سرمایه‌ای یا درآمد کسب‌وکار می‌داند بسته به نوع فعالیت شما. اگر شما گهگاهی ترید می‌کنید، سودتان به عنوان Capital Gain تلقی می‌شود و نصف آن مشمول مالیات است (در کانادا اصولاً ۵۰٪ سود سرمایه به درآمد مشمول مالیات اضافه می‌گردد). اما اگر تریدینگ شغل شماست یا فعالیت خیلی پرتکرار دارید، ممکن است CRA بگوید کل سود شما درآمد شغلی است و ۱۰۰٪ آن را مشمول مالیات کند. نرخ مالیات در کانادا ترکیبی از فدرال و استانی است؛ برای درآمدهای معمولی مجموعاً شاید حدود ۲۰-۳۰٪ باشد و برای درآمدهای بالا بالاتر می‌رود. ولی همان‌طور که ذکر شد، اگر در دسته سرمایه‌گذاری قرار گیرید، عملاً فقط نیمی از سودتان محاسبه می‌شود که تخفیف بزرگی است. ضمن اینکه هر فرد یک معافیت پایه حدود ۱۵ هزار دلار کانادا درآمد در سال دارد که شامل درآمد کریپتو هم می‌شود. در کل، کانادا رویکردی شبیه آمریکا ولی کمی ملایم‌تر دارد. نکته‌ی مهم دیگر در کانادا این است که صرافی‌ها ملزمند اطلاعات کاربران را گزارش کنند؛ پس فرار مالیاتی کریپتو در کانادا ریسک بالایی دارد.

همان‌طور که دیدید، طیفی از کشورها را داریم: از امارات که بهشت صفردرصدی است تا آمریکا و کانادا که بالاترین مالیات (تا حدود ۵۰٪) را دارند. ایران احتمالاً خودش را جایی در میانه‌ها قرار خواهد داد؛ نه کاملاً معاف و جذب‌کننده مثل امارات، و نه آن‌قدر سختگیر مثل آمریکا (حداقل برای عموم مردم).

نتیجه‌گیری: قانونمند معامله کنید، آسوده خاطر سود ببرید!

در پایان، برگردیم به سؤال اصلی: «مالیات ارزهای دیجیتال در ایران چگونه است؟» پاسخ را می‌توان این‌طور خلاصه کرد: هنوز هم خاکستری است، اما قابل مدیریت و احتمالاً در حال تغییر. اگر شما یک کاربر عادی هستید که مبالغ محدودی سرمایه‌گذاری کرده‌اید، فعلاً لازم نیست نگران مأمور مالیاتی پشت در باشید! کافیست اصول اولیه را رعایت کنید: هرگاه سود قابل توجهی به‌دست آوردید و به حساب بانکی‌تان منتقل کردید، آن را به عنوان درآمد در نظر بگیرید و آماده پرداخت مالیاتش باشید. قوانین فعلی بیشتر به سراغ ماهی‌های درشت می‌رود و دولت تا این لحظه از توده مردم مالیاتی بابت کریپتو نگرفته. اما آینده ممکن است متفاوت باشد. چه بسا چند سال دیگر اظهارنامه مالیاتی رمزارز هم به روتین زندگی اضافه شود. پس چه بهتر که از الان با این موضوع کنار بیاییم و آن را جزئی از فرآیند سرمایه‌گذاری بدانیم.

پرداخت مالیات در ازای کسب سود، شاید در نگاه اول خوشایند نباشد؛ اما مزایایی هم دارد. وقتی شما درآمدتان را قانونی اعلام می‌کنید و مالیاتش را می‌دهید، در واقع سرمایه خود را رسمیت بخشیده‌اید. دیگر خیالتان راحت است که هیچ ارگانی نمی‌تواند به شما ایراد بگیرد یا دارایی‌تان را نامشروع تلقی کند. این آرامش خاطر، ارزش آن چند درصد مالیات را دارد. ضمن اینکه با مشارکت در سیستم مالیاتی، شما هم به سهم خودتان در بهبود وضعیت اقتصادی کشور نقش ایفا می‌کنید. شاید مبلغ مالیات شما خیلی کم باشد، ولی فرهنگ پاسخگویی مالیاتی را ترویج می‌دهد.

از منظر کسب‌وکاری هم، اگر دنبال رشد جدی در این حوزه هستید (مثلاً تأسیس شرکت بلاکچینی یا راه‌اندازی فارم ماینینگ)، حتماً از ابتدا تکالیف مالیاتی را رعایت کنید تا بعداً سد راهتان نشوند. تعامل مثبت با سازمان امور مالیاتی نه‌تنها از جریمه‌ها جلوگیری می‌کند، بلکه به قانون‌گذاران نشان می‌دهد که فعالان این حوزه اهل همکاری و شفافیت‌اند. شاید همین امر تصویب قوانین بهتر و معقول‌تر را تسریع کند.

در یک جمله: قانونمند معامله کنید تا سودتان شیرین بماند! بازار ارزهای دیجیتال پرریسک و پرنوسان است؛ کافیست با اضافه شدن ریسک قانونی (مثل بدهی مالیاتی) آن را برای خود سخت‌تر نکنیم. با آگاهی از قوانین فعلی و آماده بودن برای قوانین آینده، می‌توانیم هم از فرصت‌های جذاب کریپتو بهره‌مند شویم و هم خواب راحت داشته باشیم.

اگر آماده‌اید که وارد دنیای هیجان‌انگیز ارزهای دیجیتال شوید یا فعالیتتان را گسترش دهید، همین حالا اقدام کنید. یکی از اولین گام‌ها، ثبت‌نام در یک صرافی معتبر و دریافت کد معاملاتی ارز دیجیتال است. ما پیشنهاد می‌کنیم از طریق صرافی نوبیتکس شروع کنید که بزرگ‌ترین پلتفرم ایرانی برای خرید و فروش رمزارز است. برای ثبت‌نام سریع و دریافت کد معاملات خود کافیست از این لینک اقدام کنید: دریافت کد معاملاتی از نوبیتکس. ورود شما به بازار کریپتو می‌تواند آغازگر فرصت‌های مالی تازه‌ای باشد – با دانش و رعایت قوانین، مطمئن قدم بردارید!

سوالات پرتکرار درباره مالیات ارز دیجیتال (FAQ)

امید داریم این راهنما به اکثر سؤال‌های شما پاسخ داده باشد. موضوع مالیات شاید در نگاه اول خشک و قانونی باشد، اما دیدید که با کمی دقت می‌توان آن را به زبانی ساده فهمید. از این پس، با آگاهی و خیال راحت‌تر در دنیای ارزهای دیجیتال به پیش بروید و همیشه نیم‌نگاهی هم به قوانین کشور داشته باشید. موفق و پرسود باشید!