تصور کنید علی، یک تازه‌کار در دنیای ارزهای دیجیتال، در گروه‌های مجازی می‌شنود که یک کوین جدید قرار است او را یک‌شبه پولدار کند. او بدون تحقیق، مقداری از سرمایه سخت‌به‌دست‌آمده‌اش را روی این ارز دیجیتال ناشناخته سرمایه‌گذاری می‌کند.
اوایل، قیمت کوین بالا می‌رود و علی خوشحال می‌شود که انتخاب درستی داشته؛ اما ناگهان ورق برمی‌گردد. ارزش آن ارز دیجیتال به‌شدت سقوط می‌کند و علی می‌ماند و سرمایه‌ای که تقریباً دود شده است. این داستان برای بسیاری از تازه‌واردان بازار تکرار شده و دغدغه‌ی تشخیص شت کوین تبدیل به یکی از نگرانی‌های اصلی علاقه‌مندان جدید کریپتو شده است.
احتمالاً شما هم ماجرای افرادی را شنیده‌اید که فریب ارزهای دیجیتال بی‌ارزش را خورده و خسارات سنگینی دیده‌اند. شاید از خود پرسیده باشید «شت کوین چیست وروش شناسایی شت کوین چگونه است؟».
در این مقاله داستان‌محور و خودمانی، قرار است ابتدا با مفهوم شت کوین آشنا شویم، سپس یاد بگیریم چطور شت کوین‌ها را از ارزهای معتبر تشخیص دهیم. همچنین خواهیم دید چرا برخی افراد جذب این پروژه‌های پرسروصدا می‌شوند، چه ریسک‌هایی در کمین است، چه روش‌هایی برای شناسایی شت کوین وجود دارد و چه اشتباهات رایجی ممکن است در خرید آنها مرتکب شویم.
در پایان نیز یک جدول مقایسه‌ای ساده بین شت کوین و یک آلت‌کوین معتبر ارائه می‌دهیم. پس اگر می‌خواهید مثل علی داستان ما قربانی شت کوین‌ها نشوید، تا انتهای این راهنما با ما همراه باشید.
تعریف دقیق شت کوین (Shitcoin)
شت کوین (به انگلیسی Shitcoin که گاهی در فارسی شیت‌کوین هم نوشته می‌شود) اصطلاحی عامیانه در دنیای ارزهای دیجیتال است برای توصیف کوین‌ها یا توکن‌هایی که هیچ ارزش و پشتوانه‌ی قابل‌توجهی ندارند. به بیان ساده، هر ارز دیجیتالی که بدون هدف مشخص، بدون فناوری نوآورانه و بدون آینده روشنی ایجاد شده باشد، برچسب شت کوین می‌گیرد. این رمزارزها معمولاً صرفاً کپی‌های بی‌کیفیت از پروژه‌های موفق هستند یا ایده‌هایی خام و غیرعملی دارند که بیشتر در حد یک نام باقی می‌مانند.
شت کوین‌ها عموماً توسط تیم‌های گمنام یا کم‌تجربه راه‌اندازی می‌شوند و به‌ندرت دارای محصول یا کاربرد واقعی‌اند. بسیاری از آنها حتی یک وایت‌پیپر (Whitepaper یا همان سند فنی) درست‌وحسابی هم ندارند یا اگر دارند، پر از شعارهای توخالی و وعده‌های غیرواقعی است.
نتیجه چنین وضعیتی این است که این پروژه‌ها نمی‌توانند ارزش واقعی ایجاد کنند؛ قیمتشان شاید برای مدت کوتاهی با هیاهو بالا برود، اما در نهایت حبابشان می‌ترکد و سرمایه‌گذاران اولیه با ضرر از آنها خارج می‌شوند. به همین دلیل شت‌کوین‌ها را ارزهای دیجیتال بی‌ارزش می‌دانند که دیر یا زود از صحنه بازار محو می‌شوند.
واژه Shitcoin از ترکیب دو کلمه‌ی انگلیسی Shit (به معنی ... خودش!) و Coin (سکه) ساخته شده و نشان‌دهنده نظر تحقیرآمیز جامعه نسبت به این‌گونه ارزهاست. وقتی می‌گوییم یک کوین “شت” است، در واقع می‌خواهیم تأکید کنیم که «هیچ چیز به درد بخوری پشت این ارز نیست». البته این یک اصطلاح غیررسمی و عامیانه است؛ اما آنقدر رایج شده که در مقالات و گفت‌وگوهای حوزه کریپتو به کار می‌رود تا سرمایه‌گذاران را از بی‌اعتبار بودن یک پروژه آگاه کند.
تفاوت شت کوین با آلت کوین
برای درک بهتر جایگاه شت کوین، باید آن را در برابر مفهوم آلت کوین (Altcoin) بررسی کنیم. آلت‌کوین در اصل به هر ارز دیجیتال جایگزین بیت‌کوین گفته می‌شود؛ یعنی همه رمزارزها به‌جز بیت‌کوین را می‌توان آلت کوین نامیدtalarebourse.com. در بین آلت کوین‌ها طیف گسترده‌ای وجود دارد: از پروژه‌های بسیار معتبر و موفق مانند اتریوم و لایت‌کوین گرفته تا کوین‌های گمنام و شکست‌خورده. بنابراین هر شت‌کوینی آلت کوین هست، اما هر آلت‌کوینی شت کوین نیست.
تفاوت اصلی شت کوین با یک آلت کوین معتبر در هدف و ارزش ذاتی آن‌هاست. یک آلت کوین معتبر معمولاً با یک ایده مشخص و برای حل مشکلی در دنیای واقعی یا بهبود یک فناوری به وجود آمده است. برای مثال، اتریوم به منظور ارائه پلتفرم قراردادهای هوشمند خلق شد یا ریپل برای تسهیل پرداخت‌های بین‌المللی توسعه یافت. این پروژه‌ها تیم‌های قوی، نقشه راه روشن و جامعه کاربری فعالی دارند و در بسیاری موارد طی زمان ارزش خود را اثبات کرده‌اند.
اما در مقابل، یک شت کوین هیچ هدف خاص و کاربرد مفیدی ندارد. غالباً صرفاً به این دلیل ایجاد شده که سازندگان آن می‌خواستند با موج بازار پول سریعی به جیب بزنند. اگر آلت کوین‌های معتبر را شرکت‌های استارتاپ آینده‌دار در نظر بگیریم، شت کوین‌ها بیشتر شبیه شرکت‌های کاغذی و تقلبی هستند که فقط ظاهری از یک ارز دیجیتال دارند.
ارزش یک آلت کوین ممکن است بالا و پایین شود اما در پسِ آن یک پایه و منطق وجود دارد، در حالی که ارزش شت کوین تقریباً تماما بر پایه حدس‌و‌گمان و شایعات بنا شده است.
یکی دیگر از تفاوت‌های این دو، اعتماد جامعه و صرافی‌ها به آن‌هاست. آلت کوین‌های مطرح معمولاً در صرافی‌های بزرگ فهرست می‌شوند، حجم معاملات بالایی دارند و اخبار و تحلیل‌های زیادی درباره‌شان منتشر می‌شود.
در حالی که شت کوین‌ها اغلب فقط در صرافی‌های کوچک و ناشناخته یا صرفاً در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) قابل معامله‌اند و ممکن است حتی ردی در منابع معتبر مانند کوین‌مارکت‌کپ نداشته باشند. خلاصه اینکه اگر آلت کوین‌ها را سکه‌های دارای پشتوانه و شفافیت بدانیم، شت کوین‌ها حکم ژتون‌های قلابی را دارند که اعتماد کردن به آنها بسیار پرریسک است.
دلایل جذب سرمایه‌گذاران به شت کوین‌ها
حال شاید تعجب کنید که با وجود این همه مشکل، چرا برخی سرمایه‌گذاران به شت کوین‌ها جذب می‌شوند؟ دلایل مختلفی باعث می‌شود افراد (به‌ویژه تازه‌کارها) فریب زرق‌وبرق این پروژه‌ها را بخورند:
- رویای کسب سود نجومی در کوتاه‌مدت: مهم‌ترین انگیزه، وسوسه‌ی سودهای بزرگ و سریع است. سازندگان و تبلیغ‌کنندگان شت‌کوین‌ها معمولاً از افزایش قیمت‌های صدها درصدی در چند روز صحبت می‌کنند. داستان‌هایی دست به دست می‌شود از افرادی که با سرمایه کم وارد شدند و طی مدت کوتاهی پولدار شدند. این رؤیای شیرین یک‌شبه پولدار شدن، بسیاری را به طمع می‌اندازد که شانس خود را امتحان کنند.
- قیمت اولیه بسیار پایین: اغلب شت‌کوین‌ها با قیمتی بسیار ناچیز (مثلاً کسری از یک سنت) وارد بازار می‌شوند. تازه‌کاران با دیدن چنین قیمت‌هایی پیش خود فکر می‌کنند: «اگر این یک روز به ۱ دلار برسد، من میلیونر می‌شوم!» آنها متوجه نیستند که تعداد کل توکن‌های در گردش (ارزش بازار) هم باید سنجیده شود. صرف پایین بودن قیمت اسمی یک کوین به این معنی نیست که ارزان یا دارای پتانسیل رشد است؛ اما بسیاری از افراد فقط عدد کوچک قیمت را می‌بینند و وسوسه می‌شوند که حجم زیادی از آن بخرند.
- تبلیغات گسترده و هیجان در شبکه‌های اجتماعی: شت‌کوین‌ها به شدت روی جوسازی تبلیغاتی حساب می‌کنند. در توییتر، تلگرام، اینستاگرام و انجمن‌ها مدام درباره‌شان بزرگنمایی می‌شود. ممکن است اینفلوئنسرهای پول‌گرفته یا ربات‌های شبکه‌های اجتماعی، مرتب پروژه را شیل (Shill) کنند؛ یعنی تعریف و تمجید اغراق‌آمیز از آن ارائه دهند. وقتی یک تازه‌وارد هر جا سر می‌زند صحبت از یک کوین خاص می‌بیند، کم‌کم باور می‌کند که حتماً خبری هست و عقب نماند بهتر است.
- ترس از جا ماندن (FOMO): ترکیب عوامل بالا یک حس روانی قوی ایجاد می‌کند به نام FOMO یا ترس از دست دادن فرصت. فرد می‌ترسد اگر الان نخرد، دیگران سود خواهند کرد و او جامی‌ماند. این ترس باعث می‌شود بدون فکر و بررسی، دکمه خرید را بزند. خصوصاً وقتی می‌بیند قیمت کوین در حال بالا رفتن است، فشار FOMO دوچندان می‌شود.
- تقلید از دوستان و شنیده‌ها: در محافل دوستانه یا خانوادگی ممکن است کسی از سودهای بزرگش در یک کوین گمنام تعریف کند. چنین داستان‌هایی به شدت بر دیگران اثر می‌گذارد. تازه‌کارها معمولاً به جای تحقیق مستقل، به توصیه‌های اطرافیان یا افراد ناشناس در اینترنت اعتماد می‌کنند. کافی است یکی دو نفر دور و برشان از یک کوین تعریف کنند تا وسوسه شوند که «چرا من امتحان نکنم؟».
تمام این عوامل دست به دست هم می‌دهد تا شت کوین‌ها برای عده‌ای مانند یک قرص شب امتحان عمل کنند؛ یعنی راه میان‌بُری که بدون زحمت قرار است نتیجه خارق‌العاده بدهد. متأسفانه اکثر اوقات این افراد زمانی به خود می‌آیند که نقشه‌ی رؤیایی‌شان نقش بر آب شده و سرمایه‌شان گرفتار افت شدید قیمت یا کلاهبرداری پروژه شده است.
خطرات و ریسک‌های سرمایه‌گذاری در شت کوین
سرمایه‌گذاری در شت کوین‌ها شبیه ورود به میدان مین است؛ پر از خطرات پنهان و آشکار که می‌تواند به قیمت از دست رفتن بخش زیادی از پول شما تمام شود. در اینجا به مهم‌ترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در شت کوین اشاره می‌کنیم:
- احتمال کلاهبرداری (اسکم) بودن پروژه: بسیاری از شت‌کوین‌ها در واقع پوششی برای طرح‌های کلاهبرداری هستند. ممکن است سازندگان آن از ابتدا نیت داشته باشند پس از جمع کردن پول مردم، پروژه را رها کنند و ناپدید شوند؛ چیزی که در دنیای کریپتو به آن راگ پول (Rug Pull) می‌گویند. در این حالت، توسعه‌دهندگان تمام نقدینگی را خارج کرده و سرمایه سرمایه‌گذاران عملاً به سرقت می‌رود. نمونه معروف آن پروژه BitConnect بود که یک طرح پانزی عظیم بود و در نهایت گردانندگانش تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
- نوسانات شدید و از دست رفتن سرمایه: حتی اگر پروژه شت‌کوین قصد کلاهبرداری مستقیم نداشته باشد، ذات چنین ارزهایی بسیار پرنوسان است. ممکن است امروز قیمت توکنی ۱۰۰٪ رشد کند و فردا ۹۰٪ سقوط. این پامپ و دامپ‌های سریع می‌تواند به‌راحتی باعث شود سرمایه شما نصف یا به نزدیک صفر برسد. بسیاری از شت‌کوین‌ها بعد از دوره کوتاهی رشد، مسیر سقوط دائمی را طی می‌کنند و هرگز به اوج قبلی برنمی‌گردند. بنابراین احتمال “صفر شدن” سرمایه در آنها بالاست.
- نبود نقدشوندگی و مشکل در فروش: یکی دیگر از ریسک‌ها نقدشوندگی پایین است. شما شاید بتوانید به‌سادگی یک شت‌کوین را بخرید، اما وقتی زمان فروش برسد خریدار کافی در بازار نباشد. حجم معاملات روزانه این ارزها معمولاً کم است و اسپرد خرید/فروش زیادی دارند. ممکن است مجبور شوید برای فروش، قیمت را خیلی پایین بیاورید یا زمان زیادی منتظر بمانید. در موارد شدید، اگر فقط در یک استخر نقدینگی محدود یا یک صرافی غیرمعروف باشد، حتی امکان فروش دارایی هم از دست می‌رود.
- اطلاعات و شفافیت کم: پروژه‌های معتبری مثل بیت‌کوین و اتریوم انبوهی از اطلاعات، تحلیل و سابقه عملکرد دارند که سرمایه‌گذار می‌تواند مطالعه کند. در حالی که شت‌کوین‌ها معمولاً سابقه و داده قابل اتکایی ندارند. شاید چند صفحه سفید در وب‌سایتشان باشد و چند پست تبلیغاتی. هیچ تحلیل‌گر مستقل یا رسانه معتبری آنها را پوشش نمی‌دهد. این شفافیت کم باعث می‌شود سرمایه‌گذار عملاً در تاریکی تصمیم بگیرد و نتواند ارزیابی درستی از ریسک داشته باشد.
- نبود کاربرد واقعی و وابستگی صرف به احساسات بازار: ارزش شت‌کوین‌ها عمدتاً بر اساس هیجانات زودگذر شکل می‌گیرد نه منطق اقتصادی. یعنی اگر فردا تب و تاب آن فروکش کند، دیگر هیچ عامل دیگری برای نگه داشتن ارزش آن وجود ندارد. بر خلاف ارزهای با پشتوانه که حداقل به‌خاطر کاربردشان هم که شده تقاضا دارند، تقاضا برای شت‌کوین فقط وابسته به ادامه پیدا کردن موج تبلیغاتی است. پس ریسک فروکش کردن تب بازار و در نتیجه سقوط ناگهانی قیمت همیشه وجود دارد.
به طور خلاصه، سرمایه‌گذاری در شت کوین مثل قمار کردن است. شاید در ظاهر هیجان‌انگیز و پرمنفعت به نظر برسد، اما احتمال باخت شما بسیار بیشتر از بردتان است. باید این حقیقت را پذیرفت که در دنیای شت‌کوین‌ها خوش‌شانس بودن بیش از باهوش بودن تعیین‌کننده سود است؛ و این یعنی نمی‌توان روی آن به عنوان یک استراتژی سرمایه‌گذاری حساب باز کرد.
روش‌های شناسایی شت کوین
تا اینجا فهمیدیم شت کوین چیست و چه خطراتی دارد. اما بخش مهمی از مهارت هر سرمایه‌گذار تازه‌کار این است که بتواند پروژه‌های مشکوک را از پروژه‌های معتبر تشخیص دهد.
در ادامه چند روش و معیار کاربردی را معرفی می‌کنیم که به شما کمک می‌کند شت‌کوین‌ها را شناسایی کرده و در دام آنها نیفتید. دقت کنید که وجود یکی از این نشانه‌ها الزاماً به معنی شت کوین بودن یک پروژه نیست، اما هرچه موارد مشکوک بیشتری مشاهده کنید احتمال شت‌بودن آن بالاتر می‌رود.
1- بررسی تیم پروژه
یکی از اولین قدم‌ها در ارزیابی هر ارز دیجیتال، نگاه کردن به تیم توسعه‌دهنده و گردانندگان پروژه است. یک پروژه معتبر معمولاً توسط افراد و شرکت‌های شناخته‌شده یا حداقل با هویت واقعی راه‌اندازی می‌شود. اعضای تیم رزومه مشخصی دارند، در وب‌سایت پروژه معرفی شده‌اند و سابقه‌ی فعالیت در حوزه مرتبط را دارا هستند. شما باید نام بنیان‌گذاران و توسعه‌دهندگان را جستجو کنید؛ آیا لینکدین یا وب‌سایت شخصی دارند؟ آیا قبلاً روی پروژه موفقی کار کرده‌اند؟
اگر تیم پروژه ناشناس یا مخفی باشد، زنگ خطر به صدا درمی‌آید. البته در دنیای کریپتو ناشناس بودن تیم همیشه به معنای کلاهبرداری نیست (خود بیت‌کوین هم خالق ناشناسی داشت)، اما برای یک سرمایه‌گذار تازه‌کار بهتر است ریسک نکند. معمولاً شت‌کوین‌ها تیم‌هایی با اسامی جعلی یا افراد بدون سابقه دارند. حتی گاهی اوقات عکس‌هایی از افراد حقیقی را به‌عنوان اعضای تیم نشان می‌دهند که هیچ ردی از آن اشخاص در دنیای واقعی پیدا نمی‌کنید!
بنابراین احراز هویت تیم و بررسی میزان تخصص و اعتبارشان، یکی از روش‌های اصلی شناسایی شت‌کوین است. اگر تیم پروژه نمی‌تواند اعتماد شما را جلب کند، به‌راحتی از کنار آن عبور کنید.
2- بررسی نقشه راه و وایت‌پیپر
یک پروژه واقعی و جدی حتماً وایت‌پیپر (سپیدنامه) و نقشه راه (Roadmap) شفافی دارد. وایت‌پیپر سندی است که جزئیات فنی، هدف، ساختار و برنامه‌های آینده پروژه را توضیح می‌دهد. نقشه راه نیز زمان‌بندی و مراحل رسیدن به اهداف پروژه را نشان می‌دهد.
توصیه می‌کنیم همیشه قبل از سرمایه‌گذاری، وایت‌پیپر ارز موردنظر را مطالعه کنید. هرچند ممکن است کمی فنی به نظر برسد، اما نکات مهمی دستگیرتان می‌شود؛ مثلاً اینکه ایده پروژه چقدر منطقی و حل‌کردنی است، رقبایش چه کسانی هستند، چه برنامه‌ای برای کسب درآمد و جذب کاربر دارد و غیره.
شت‌کوین‌ها معمولاً یا وایت‌پیپر ندارند، یا اگر دارند بسیار سطحی و مبهم نوشته شده است. ممکن است وایت‌پیپر آنها پر از عبارت‌های دهن‌پرکن مثل "انقلاب در صنعت مالی" یا "بهترین سرمایه‌گذاری تاریخ" باشد، بدون اینکه دقیق توضیح دهد چه‌طور قرار است به این وعده‌ها برسد. اگر وایت‌پیپری دیدید که بیشتر شبیه تبلیغات بود تا یک سند فنی معتبر، احتیاط کنید.
همچنین نقشه راه پروژه را چک کنید: آیا صرفاً قول‌های بلندپروازانه بدون جزئیات داده‌اند؟ آیا ضرب‌الاجل‌های غیرواقع‌بینانه (مثلاً ساخت بلاکچین اختصاصی ظرف سه ماه!) ذکر شده است؟ و از همه مهم‌تر، آیا تیم تاکنون به بخش‌هایی از نقشه راه عمل کرده یا همه‌چیز در حد حرف بوده است؟
پروژه‌ای که نه وایت‌پیپر حسابی دارد و نه مسیر روشنی برای آینده ترسیم کرده، چیزی جز یک ماجراجویی پرابهام نیست. چنین پروژه‌ای به احتمال زیاد شت‌کوینی بیش نخواهد بود.برای بررسی وایت پیپر میتونید از سایت کوین مارکت کپ (CoinMarketCap) استفاده کنید.
3- سابقه قیمت و نمودارها
نگاهی به تاریخچه قیمت و نمودار قیمتی یک ارز دیجیتال می‌تواند سرنخ‌های مهمی درباره ماهیت آن بدهد. به چند الگوی قیمتی توجه کنید:
- افت مداوم پس از یک اوج ناگهانی: بسیاری از شت‌کوین‌ها در ابتدا با یک موج تبلیغاتی دچار اوج‌گیری سریع قیمت می‌شوند، اما پس از مدتی کوتاه، نمودار آنها حالت یک سرپوشیده (∧) به خود می‌گیرد و قیمت مدام پایین می‌آید. اگر می‌بینید یک کوین زمانی جهش بزرگی داشته ولی ماه‌هاست که در یک سرازیری افت قیمت است و هر موج صعودی کوچک سریعاً خنثی می‌شود، احتمالاً با یک شت‌کوین مواجه‌اید که موج پامپ اولیه‌اش تمام شده است.
- نوسانات غیرعادی و جهش‌های بی‌دلیل: آیا نمودار قیمت پر از شمع‌های بلند سبز و قرمز است که هیچ توضیح خبری یا فاندامنتالی پشت‌شان نیست؟ مثلاً امروز ۸۰٪ رشد کرده و فردا ۶۰٪ افت کرده بدون اینکه رویداد خاصی رخ داده باشد. این رفتار پامپ و دامپ به شما نشان می‌دهد قیمت کاملاً تحت تأثیر گروهی از نهنگ‌ها یا خود پروژه دستکاری می‌شود. ارزهای معتبر هم نوسان دارند اما معمولاً این شدت و بی‌قاعدگی را کمتر می‌بینید.
- حجم معاملات بسیار کم یا کاملاً ناهمگون: علاوه بر قیمت، حجم معاملات را هم بررسی کنید. شت‌کوین‌ها اغلب حجم معاملات پایینی دارند، به‌جز در دوره‌های پامپ که ناگهان حجم به شکل مقطعی بالا می‌رود. اگر بیشتر روزها حجم قابل‌توجهی معامله صورت نمی‌گیرد و فقط گاهی حجم انفجاری مشاهده می‌کنید، یعنی بازار آن کوین عمیق نیست و چند نفر خاص هر وقت بخواهند می‌توانند قیمت را جابجا کنند.
به طور خلاصه، نمودار‌های عجیب و غریب معمولاً نشانه خوبی نیست. البته پروژه‌های جدید ممکن است ذاتاً سابقه زیادی نداشته باشند که از روی آن قضاوت کنیم، اما در اولین فرصت که داده کافی جمع شد این ارزیابی را انجام دهید. یک پروژه سالم رشدش تدریجی‌تر و با نوسانات معقول‌تر است، اما یک پروژه مشکوک مثل مانیتور بیمار قلبی مدام بالا و پایین می‌پرد!
4- جوامع شبکه‌های اجتماعی و میزان hype
بررسی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی پیرامون یک پروژه، روش دیگری برای سنجش اعتبار آن است. تقریبا همه پروژه‌های ارز دیجیتال یک حساب توییتر، کانال تلگرام، سرور دیسکورد یا گروه‌های دیگر اجتماعی دارند. با کمی گشت و گذار در این فضاها می‌توانید حس کنید اوضاع از چه قرار است:
- تعداد دنبال‌کنندگان و نحوه تعامل: آیا صفحه رسمی پروژه صدها هزار دنبال‌کننده دارد ولی پست‌هایش انگشت‌شمار لایک می‌گیرد؟ این می‌تواند نشانه‌ی خریداری شدن فالوورها باشد. آیا در گروه تلگرام، کاربران واقعی در حال گفتگو هستند یا فقط ربات‌ها لینک و استیکر می‌فرستند؟ شت‌کوین‌ها معمولاً به طور مصنوعی سعی می‌کنند خود را محبوب جلوه دهند.
- محتوای بحث‌ها: اگر بیشتر حرف و حدیث‌ها حول این است که «قیمت فلان مقدار خواهد شد»، «بخرید که عقب نمونید»، «به زودی ۱۰ برابر می‌شه»، و از این قبیل صحبت‌ها، حواستان جمع باشد. چنین فضایی که صرفاً روی قیمت و هیجان متمرکز است، نشان می‌دهد جامعه بیشتر متشکل از سوداگران کوتاه‌مدت است تا طرفداران واقعی فناوری. در مقابل، پروژه‌های معتبر معمولاً در کانال‌هایشان از پیشرفت‌های فنی، بروزرسانی‌ها، همکاری‌های جدید و موارد سازنده صحبت می‌شود و البته بحث‌های انتقادی و سوال و جواب واقعی هم جریان دارد.
- بررسی حضور افراد معتبر: ببینید آیا شخصیت‌های شناخته‌شده در حوزه بلاکچین یا توسعه‌دهندگان مستقل در مورد پروژه صحبت می‌کنند؟ اگر در فضای کریپتویی هیچ‌کس که اعتبار داشته باشد نامی از این پروژه نبرده و فقط خود اعضای ناشناس در حال تبلیغش هستند، باید شک کنید. بعضی شت‌کوین‌ها حتی دست به دامن افراد مشهور (سلبریتی‌ها) می‌شوند تا یک توییت یا استوری درباره‌شان منتشر کنند و قیمت را بالا ببرند. این تبلیغات کوتاه‌مدت زود فراموش می‌شود و دوباره پروژه در انزوا می‌افتد.
در کل، جامعه کاربری جعلی یا بیش از حد هیجان‌زده، کارت قرمزی است برای هر پروژه. پروژه‌ای ارزشمند است که دنبال‌کنندگانش آگاه و مشتاق فناوری باشند، نه فقط مشتاق بالا رفتن قیمت. اگر دیدید جَو اجتماعی پیرامون یک کوین غیرطبیعی است، بهتر است از خیر آن بگذرید.
5- بررسی میزان نقدشوندگی و صرافی‌ها
آخرین روشی که حتماً باید مدنظر قرار دهید، چک کردن وضعیت پروژه در صرافی‌ها و میزان نقدشوندگی آن است. پاسخ به چند سوال کلیدی در این زمینه می‌تواند روشنگر باشد:
- آیا کوین موردنظر در صرافی‌های معتبر لیست شده است؟
اگر یک ارز دیجیتال حتی در صرافی‌های متوسط هم لیست نشده و فقط روی یک صرافی گمنام یا صرفاً در یک صرافی غیرمتمرکز خرید و فروش می‌شود، باید محتاط باشید. صرافی‌های بزرگ معمولاً قبل از لیست کردن، پروژه را از لحاظ فنی و سابقه بررسی می‌کنند. البته برخی شت‌کوین‌ها هم ممکن است با ایجاد حجم مصنوعی خودشان را به یک صرافی کوچک تحمیل کنند، اما عدم حضور در هیچ صرافی شناخته‌شده، علامت خوبی نیست. - حجم معاملات و عمق بازار چقدر است؟
به سایت‌هایی مثل کوین‌مارکت‌کپ یا کوین‌گکو سر بزنید و حجم معاملات ۲۴ ساعته کوین را ببینید. اگر این رقم خیلی پایین باشد (مثلاً در حد چند هزار دلار یا کمتر)، یعنی بازار آن بسیار غیرفعال است. همچنین نگاه کنید معاملات بیشتر در چه پلتفرمی انجام می‌شود؛ اگر می‌بینید ۹۰٪ حجم فقط در یک صرافی است، وابستگی بالا به آن صرافی می‌تواند خطرناک باشد (مثلاً اگر آن صرافی هک شود یا تصمیم بگیرد کوین را حذف کند، نقدشوندگی از بین می‌رود). - آیا امکان نقد کردن سرمایه وجود دارد؟
برخی پروژه‌ها مکانیزم‌های محدودکننده دارند؛ مثلاً برای فروش توکن باید مالیات سنگینی بدهید یا روزانه سقف برداشت وجود دارد. هر نکته‌ای که آزادی شما برای فروش دارایی‌تان را کم کند، ریسک محسوب می‌شود. شت‌کوین‌ها گاهی با حقه‌هایی مانند مالیات تراکنش ۱۰٪ روی فروش، سعی می‌کنند افراد را به هولد کردن اجباری وادار کنند. این موارد را در قرارداد هوشمند یا اطلاعیه‌های رسمی پروژه بررسی کنید.
در یک کلام، نقدشوندگی شریان حیاتی سرمایه شماست. اگر بنا باشد روزی نتوانید دارایی‌تان را به موقع تبدیل به پول کنید، انگار که از اول آن سرمایه وجود نداشته است. بنابراین همیشه سراغ پروژه‌هایی بروید که بازار معاملاتی سالم‌تر و نقدشوندگی بهتری دارند. شت‌کوین‌هایی که گرفتار باتلاق نقدشوندگی پایین هستند، ارزش ریسک کردن ندارند.
شاید این سؤال برایتان پیش آمده باشد که چطور می‌توان همه‌ی مواردی که در بالا برای شناسایی شت‌کوین گفته شد را در عمل انجام داد؟
برای اینکه بتوانید این موارد را به‌درستی تحلیل و ارزیابی کنید، لازم است ابتدا با مفاهیم پایه و تحلیل پروژه‌های ارز دیجیتال آشنا شوید. یادگیری اصول ارز دیجیتال، تحلیل فاندامنتال، بررسی وایت‌پیپر، تیم توسعه‌دهنده، سابقه قیمت و نمودار، به شما کمک می‌کند تا بین یک پروژه واقعی و یک شت‌کوین تمایز قائل شوید. اگر در این مسیر تازه‌کار هستید، توصیه می‌شود یادگیری خود را با آموزش‌های پایه ارز دیجیتال آغاز کنید و سپس به سراغ تحلیل تخصصی تکنیکال و بنیادی بروید.
فهرست اشتباهات رایج در خرید شت کوین
حتی با دانستن تمام نکات بالا، باز هم انسان جایزالخطاست و ممکن است هنگام سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال پرریسک، دچار اشتباه شود. در این بخش به چند اشتباه رایج که سرمایه‌گذاران (عموماً مبتدیان) هنگام خرید شت کوین مرتکب می‌شوند اشاره می‌کنیم. آگاهی از این خطاها به شما کمک می‌کند در دام آنها نیفتید:
- عدم تحقیق و بررسی کافی
شاید شایع‌ترین اشتباه این باشد که بدون تحقیق مستقل و فقط بر اساس شنیده‌ها اقدام به خرید کنیم. بسیاری از افراد صرفاً با دیدن چند پست در فضای مجازی یا توصیه یک آشنا وارد یک شت‌کوین می‌شوند، بی‌آنکه وایت‌پیپر را بخوانند، تیم را بررسی کنند یا حتی اسم پروژه را در گوگل جستجو کنند. این سهل‌انگاری مثل چشم‌بسته رانندگی کردن است. - فریب خوردن از قیمت پایین
تعداد زیادی از تازه‌کارها قیمت را با ارزش اشتباه می‌گیرند. مثلا می‌بینند کوینی قیمتش ۰.۰۰۰۱ دلار است و فکر می‌کنند چقدر ارزان! در حالی که شاید صد تریلیون واحد از آن کوین وجود دارد و آن قیمت پایین کاملاً گول‌زننده است. آنها آرزوپردازی می‌کنند که “اگر این به ۱ دلار برسد...” بدون اینکه درک کنند رسیدن به ۱ دلار مستلزم ارزش بازاری بزرگ‌تر از کل اقتصاد دنیاست! صرف پایین بودن عدد قیمت نباید دلیلی برای خرید باشد. - نادیده گرفتن علائم هشدار
برخی افراد حتی وقتی نشانه‌های مشکوک را می‌بینند، باز هم به خودشان امیدواری و دلداری می‌دهند که “شاید این یکی فرق داشته باشد.” مثلاً واضح است که تیم پروژه ناشناس است یا وعده‌های غیرواقعی می‌دهد، اما سرمایه‌گذار به امید کسب سود، چشمش را بر واقعیت می‌بندد. نادیده گرفتن این پرچم‌های قرمز می‌تواند هزینه سنگینی داشته باشد. - نگذاشتن حد ضرر و اسیر احساسات شدن
فرض کنید فردی یک شت‌کوین خریده و طبق انتظار قیمت شروع به رشد کرده است. حالا به جای یک خروج منطقی با سود مناسب، دچار طمع می‌شود و بیشتر صبر می‌کند. ناگهان روند برمی‌گردد و تمام سود کاغذی او از بین می‌رود. یا در مثالی دیگر، وقتی قیمت افت می‌کند به امید بازگشت، بدون تعیین حد ضرر همچنان نگه می‌دارد تا ضررش بیشتر و بیشتر شود. اسیر شدن در چرخه‌ی طمع و ترس و نداشتن برنامه خروج (استراتژی خروج یا حد ضرر) یکی از مخرب‌ترین اشتباهات در این عرصه است. - سرمایه‌گذاری بیش از حد توان
شت‌کوین‌ها در بهترین حالت هم باید مقدار کوچکی از سبد سرمایه‌گذاری باشند که اگر از بین رفت لطمه بزرگی به زندگی مالی شما نزند. اما برخی افراد تحت تأثیر هیجان، بیش از حد توان مالی یا پس‌انداز ضروری‌شان را وارد این کوین‌های پرریسک می‌کنند. نتیجه می‌تواند فاجعه‌بار باشد؛ چرا که با یک سقوط قیمت، ممکن است بخش قابل توجهی از سرمایه زندگی‌شان را نابود کنند. قانون همیشگی را فراموش نکنیم: «فقط به اندازه‌ای ریسک کن که تحمل از دست دادنش را داری.»
با پرهیز از این اشتباهات رایج، شانس سالم بیرون آمدن از ماجراجویی شت‌کوین‌ها بسیار بیشتر خواهد شد. گاهی دانستن اینکه چه نباید کرد، به اندازه دانستن بایدها مهم است. پس این موارد را به خاطر بسپارید و هر زمان وسوسه شدید روی یک کوین ناشناس سرمایه‌گذاری کنید، از خود بپرسید که آیا در حال تکرار یکی از خطاهای بالا نیستید.
جدول مقایسه‌ای ساده بین شت کوین و آلت کوین معتبر
در این قسمت، برای جمع‌بندی بحث، یک مقایسه‌ی رودررو بین ویژگی‌های یک شت کوین و یک آلت کوین معتبر ارائه می‌کنیم. این جدول به شما دید سریع و روشنی می‌دهد که تفاوت این دو دسته در چیست:
ویژگی | شت‌کوین (Shitcoin) | آلت‌کوین معتبر |
هدف و کاربرد | بدون هدف مشخص یا حل مشکل واقعی؛ اغلب کپی صرف از پروژه‌های دیگر | دارای هدف معین و تلاش برای ارائه راه‌حل نوآورانه (مثلاً بهبود یک فناوری) |
تیم توسعه‌دهنده | ناشناس، بدون سابقه قابل‌استعلام یا با هویت‌های جعلی | دارای تیم شناخته‌شده با رزومه معتبر و حضور فعال در جامعه کریپتو |
وایت‌پیپر و نقشه راه | فاقد وایت‌پیپر یا دارای وایت‌پیپر مبهم و غیرشفاف؛ نقشه راه غیرواقع‌بینانه یا ناموجود | دارای وایت‌پیپر جامع با جزئیات فنی؛ نقشه راه شفاف و عمل‌گرا |
ارزش بازار و نقدشوندگی | ارزش بازار بسیار کم یا متکی به پامپ موقت؛ حجم معاملات پایین و نقدشوندگی ضعیف | ارزش بازار متناسب با پروژه و سابقه؛ حجم معاملات قابل‌توجه و نقدشوندگی مناسب |
فهرست شدن در صرافی‌ها | محدود به صرافی‌های کوچک یا صرفاً صرافی‌های غیرمتمرکز؛ عدم حضور در پلتفرم‌های بزرگ | لیست‌شده در صرافی‌های معتبر بین‌المللی و داخلی با امکان معامله گسترده |
ریسک سرمایه‌گذاری | بسیار بالا؛ احتمال افت شدید یا صفر شدن سرمایه، ریسک کلاهبرداری و پامپ و دامپ | ریسک متوسط؛ نوسانات بازار ولی با پشتوانه فنی و جامعه‌ای که از پروژه حمایت می‌کند |
در یک نگاه می‌بینیم که آلت‌کوین‌های معتبر تقریباً در همه جنبه‌ها یک سر و گردن بالاتر از شت‌کوین‌ها هستند. البته نباید فراموش کرد که حتی بهترین آلت‌کوین‌ها هم ریسک‌های خاص خود را دارند، اما قطعاً درجه اعتمادپذیری و ارزشمندی آنها با پروژه‌های شت قابل مقایسه نیست. هرگاه در تشخیص یک ارز دیجیتال تردید داشتید، این ویژگی‌ها را کنار هم بگذارید تا تصویر واضح‌تری به دست آورید.
نتیجه‌گیری
ورود به دنیای ارزهای دیجیتال می‌تواند سفری پرهیجان و سودآور باشد، به شرط آنکه با چشم باز و آگاهی کافی همراه باشد. شت‌کوین‌ها مصداق بارز دام‌هایی هستند که در مسیر سرمایه‌گذاران ناآگاه پهن شده‌اند. این پروژه‌های فریبنده ممکن است در نگاه اول درخشنده و آینده‌دار به نظر برسند، اما در نهایت بسیاری از آنها چیزی جز سراب نیستند.
داستان‌هایی مثل ماجرای علی در ابتدای مقاله، هر روز در گوشه و کنار بازار تکرار می‌شوند؛ افرادی که با رؤیای پولدار شدن فوری وارد یک کوین بی‌ارزش می‌شوند و سرمایه‌شان را از دست می‌دهند.
اما شما با خواندن این راهنما اکنون مجهز به دانش اولیه برای شناسایی این سکه‌های تقلبی هستید. یاد گرفتیم شت‌کوین چیست، چه تفاوتی با آلت‌کوین‌های معتبر دارد و چرا نباید فریب قیمت پایین یا تبلیغات پرزرق‌وبرق آنها را بخوریم. دیدیم که پشت هر پروژه باید تیمی قابل اعتماد، ایده‌ای ارزشمند و عملکردی شفاف باشد و هرجا این عناصر وجود نداشت باید شک کرد.
همچنین آموختیم که چطور از روی نقشه راه، وایت‌پیپر، سابقه قیمتی و جوامع اجتماعی یک ارز دیجیتال به ماهیت آن پی ببریم و اشتباهات رایجی که دیگران مرتکب شده‌اند را تکرار نکنیم.
پیام پایانی ما این است که دانش و تحقیق، بهترین سپر در برابر ریسک‌هاست. اگر جلوی هیجانات لحظه‌ای خود را بگیرید و با حوصله به بررسی پروژه‌ها بپردازید، می‌توانید جلوی ضررهای بزرگ را بگیرید. قرار نیست هیچ‌کس به طور کامل از شت‌کوین‌ها در امان باشد، اما می‌توان با به‌کارگیری همین روش‌های ساده، احتمال گرفتار شدن در دام آنها را به حداقل رساند. به خاطر داشته باشید که بازار کریپتو علاوه بر شت‌کوین‌ها، پروژه‌های ارزشمند و فرصت‌های مناسبی هم دارد؛ پس انرژی و سرمایه خود را صرف جای درست کنید.
در مسیر سرمایه‌گذاری خود مثبت‌اندیش و هوشیار باشید. هر ضرری می‌تواند درسی برای آینده باشد و هر تحقیق دقیقی که انجام می‌دهید، قدمی است به سوی یک سرمایه‌گذاری موفق‌تر. به قول معروف، صرف وقت برای یادگیری امروز، از هدررفت سرمایه فردا جلوگیری می‌کند. پس همیشه به جای عجله، آموزش ببینید، مشورت کنید و بعد اقدام کنید. موفقیت در بازارهای مالی بیش از آنکه به شانس نیاز داشته باشد، به آگاهی و انضباط نیاز دارد.
حال که با اصول تشخیص شت‌کوین‌ها آشنا شدید، شما یک گام جلوتر از بسیاری از تازه‌واردان بی‌گدار به آب‌زن هستید. از این آگاهی برای ساختن آینده مالی بهتر استفاده کنید و هرگز قدرت دانش را دست‌کم نگیرید. سرمایه‌گذاری شما وقتی لذت‌بخش خواهد شد که بدانید با چشمانی باز تصمیم گرفته‌اید و کنترل سرنوشت مالی‌تان را خودتان در دست دارید.
اگر مشتاقید دانش خود را فراتر ببرید و با اطمینان بیشتری در دنیای ارزهای دیجیتال قدم بردارید، پیشنهاد می‌کنیم در دوره‌های آموزشی تالاربورس ثبت‌نام کنید. این دوره‌ها به زبان ساده و به صورت کاربردی شما را با مفاهیم سرمایه‌گذاری و معاملات ارز دیجیتال آشنا می‌کنند و مسیر یادگیری شما را کوتاه‌تر خواهند کرد. برای مشاهده فهرست دوره‌ها و ثبت‌نام، به صفحه محصولات تالاربورس سر بزنید: دوره‌های آموزش ارز دیجیتال – تالاربورس.
همچنین برای دریافت نکات آموزشی روزانه و آشنایی با تازه‌ترین اخبار و مطالب دنیای سرمایه‌گذاری، صفحه اینستاگرام تالاربورس را دنبال کنید. در این صفحه، محتوای متنوعی از جمله ویدئوهای کوتاه آموزشی، معرفی کتاب‌های مالی و پاسخ به پرسش‌های پرتکرار کاربران منتشر می‌شود که می‌تواند به غنی‌تر شدن دانش شما کمک کند. آدرس صفحه ما در اینستاگرام: http://instagram.com/talarebourse منتظرتان هستیم تا در کنار هم مسیر موفقیت مالی را طی کنیم!
پرسش‌های متداول
شت‌کوین اصطلاحی است که به ارزهای دیجیتال بی‌ارزش و بدون پشتوانه گفته می‌شود. این کوین‌ها هدف یا فناوری خاصی ندارند و عمدتاً برای سوءاستفاده از هیجان بازار ایجاد می‌شوند. ارزش شت‌کوین‌ها معمولا نتیجه سفته‌بازی و تبلیغات کاذب است و در بلندمدت اغلب قیمتشان به شدت افت می‌کند.
شناسایی شت‌کوین‌ها با بررسی عواملی مانند تیم سازنده، وایت‌پیپر و نقشه راه، سابقه قیمت و حجم معاملات، میزان فعالیت و نوع جامعه در شبکه‌های اجتماعی و وضعیت لیست شدن در صرافی‌ها امکان‌پذیر است. برای مثال، پروژه‌ای با تیم ناشناس، بدون وایت‌پیپر معتبر، با نمودار قیمتی مشکوک و تبلیغات اغراق‌آمیز در فضای مجازی احتمالا یک شت‌کوین است.
آلت‌کوین به هر ارز دیجیتال غیر از بیت‌کوین گفته می‌شود و شامل پروژه‌های معتبری مثل اتریوم یا کاردانو نیز می‌شود. اما شت‌کوین‌ها زیرمجموعه‌ای از آلت‌کوین‌ها هستند که فاقد ارزش و هدف واقعی‌اند. به بیان دیگر، آلت‌کوین می‌تواند ارزشمند و کاربردی باشد در حالی که شت‌کوین صرفاً یک ارز دیجیتال بی‌ارزش است. هر شت‌کوینی آلت‌کوین محسوب می‌شود ولی هر آلت‌کوینی شت‌کوین نیست.
در کوتاه‌مدت بله، امکان سودگیری از نوسانات شدید شت‌کوین‌ها وجود دارد؛ اما این کار بیشتر شبیه قمار است تا سرمایه‌گذاری منطقی. برخی افراد خوش‌شانس در موج‌های پامپ اولیه شت‌کوین سود می‌کنند، ولی اکثر سرمایه‌گذاران خرد نهایتاً در دام دامپ افت قیمت گیر می‌افتند و ضرر می‌بینند. به طور کلی تکیه بر شت‌کوین برای کسب سود پایدار توصیه نمی‌شود و ریسک از دست رفتن سرمایه بسیار بالا است.
دوج‌کوین (Dogecoin) در ابتدا به عنوان یک میم‌کوین شوخی ایجاد شد و از نظر فنی نوآوری خاصی نسبت به رمزارزهای قبلی نداشت؛ به همین دلیل عده‌ای آن را شت‌کوین می‌نامند. با این حال دوج‌کوین به مرور زمان جامعه بسیار بزرگی پیدا کرد و پذیرش نسبی به دست آورد. بنابراین برخلاف اکثر شت‌کوین‌ها که به سرعت محو می‌شوند، دوج‌کوین سال‌هاست که در بازار حضور دارد. هرچند دوج‌کوین هنوز هم فاقد یک کاربرد جدی است و بیشتر بر پایه هیجانات جامعه ارزش می‌گیرد، اما دیگر نمی‌توان آن را یک شت‌کوین کاملاً بی‌ارزش دانست؛ بلکه باید آن را یک میم‌کوین پرریسک تلقی کرد.
اصطلاح شت‌کوین یک عبارت عامیانه است که از ترکیب کلمه زننده‌ی Shit (به معنای به دردنخور یا خیلی بد، در ادبیات محاوره) با کوین ساخته شده است. این نام‌گذاری نشان‌دهنده بی‌ارزش بودن این گونه ارزها از دیدگاه جامعه است. وقتی می‌گویند فلان ارز یک شت‌کوین است، یعنی آن را آنقدر بی‌خاصیت می‌دانند که چنین لفظ تحقیر‌آمیزی را برایش به کار می‌برند. البته این اصطلاح در گفت‌وگوهای غیررسمی استفاده می‌شود و در مقالات علمی یا رسمی به کار نمی‌رود، اما بین کاربران بازار کریپتو اصطلاحی جاافتاده است.