کارمزد معاملاتی

همان‌طور که می‌دانید برای خرید یا فروش همه چیز نمی‌توان به‌طور مستقیم اقدام کرد برای مثال برای خرید و یا اجاره یک خانه باید به بنگاه‌های مشاور املاک مراجعه کرد. مشاور املاک با‌توجه به بودجه و شرایط مد‌نظر شما خانه‌هایی را به شما نشان می‌دهد. در صورتی که شما از خانه‌ای خوشتان بیاید و قصد خرید یا اجاره آن را داشته باشید، مشاور املاک مبلغی را به‌عنوان حق‌الزحمه جوش دادن معامله از شما دریافت می‌کند. در اینجا مشاور املاک نقش یک رابط را بازی می‌کند و به شما کمک می‌کند تا راحت‌تر به هدف خود برسید در مقابل آن مبلغی را بابت ارائه خدمات از شما به‌عنوان کارمزد یا حق‌الزحمه دریافت می‌کند. کارگزاری‌ها نیز، کاری مشابه با مشاورین املاک انجام می‌دهند. اما چگونه؟

همان‌طور که همه شما می‌دانید برای خرید‌و‌فروش سهم یا سایر اوراق بهادار علاوه‌بر داشتن یک کد معاملاتی (کد بورسی) باید در یک کارگزاری ثبت‌نام کنیم. کارگزاری‌ها از نهادهای مالی هستند که نقش واسطه‌های مالی را اجرا می‌کنند. این نهادها باعث می‌شوند که سرمایه‌ها با سرعت بیشتر و با هزینه‌‌ای کمتر در گردش باشند. به بیان دیگر، این نهادها عمدتا امور مالی و سرمایه‌گذاری‌ را، اجرایی می‌کنند.

شرکت‌های کارگزاری خدمات متنوعی ارائه می‌دهند، اما مهم‌ترین وظیفه آن‌‌ها خرید و فروش سهام و همچنین سایر اوراق پذیرفته شده در بورس است. کارگزاران نقش واسطه‌ای بین خریداران و فروشندگان ایفا می‌کنند و به ازای آن مبلغی را به‌عنوان کارمزد از مشتریان (سهامداران) دریافت می‌کنند.

برای این‌که یک معامله انجام شود، دو کارگزار مشخص به نمایندگی از هر سهامدار اقدام به خرید و فروش می‌کنند. کارگزار به نوعی نماینده‌ی حقوقی سرمایه‌گذاران در معاملات بوده و افراد بدون کارگزاری، قادر به انجام معامله نیستند.

فرض کنید بدون داشتن واسطه بخواهیم سهم‌های خود را معامله کنیم، با اطمینان می‌توان گفت یافتن شخصی که قصد فروش سهام خود را داشته باشد و این سهم همان سهمی که ما قصد خرید آن را داریم باشد، امری بسیار دشوار و تقریبا غیرممکن است.

کارگزاری‌ها این کار را برای ما ممکن می‌کنند. در واقع کسی که قصد فروش و یا خرید یک سهم را داشته باشد به کارگزاری خود مراجعه می‌کند. از آن‌جا که تمامی کارگزاری‌ها به یک هسته معاملاتی متصل هستند، می‌توانند به‌سرعت اطلاعات را در اختیار همدیگر بگذارند و فرایند پیدا کردن خریدار و فروشنده را تسهیل کنند.

در ازای انجام این کار از ما دستمزد دریافت می‌کنند، که به این دستمزد، کارمزد معاملات می‌گویند. معاملاتی که ما روزانه و به‌صورت آنلاین در یک لحظه انجام می‌دهیم از طریق مسیرهایی انجام می‌شود که بابت آن از ما کارمزد گرفته می‌شود.

فرض کنید از طریق اتوبان می‌خواهید به یک شهرستان دیگر بروید، در میانه راه جایگاه‌هایی برای دریافت عوارض خودرو وجود دارد و شما برای رد شدن از آن و استفاده از جاده با توجه به نوع خودرو خود باید پول بپردازید. این مبلغ برای ماشین‌های بزرگ مثل اتوبوس و مینی‌بوس بیشتر است. در معاملات کارگزاری هم اگر حجم خرید شما زیاد باشد، مبلغ بیشتری به‌عنوان کارمزد کسر می‌شود. اما همه این کارمزد به کارگزاری تعلق نمی‌گیرد و هر نهادی که انجام معاملات را تسهیل می‌کند و در این عملیات نقش دارد مقداری از آن را برای خود بر می‌دارد. که هدف از این کارمزدها نیز بهبود زیر‌ساخت‌های ارتباطی است. این مقدار کارمزد بین شرکت بورس، شرکت سپرده‌گذاری، سازمان بورس، شرکت فناوری بورس و شرکت کارگزاری تقسیم می‌شود.

اخیرا به منظور کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری، تشویق افراد به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و حفظ حقوق و منافع سرمایه‌گذاران، سازمان بورس اوراق بهادار قانون جدیدی تصویب کرده است. طبق این قانون سقف نرخ کارمزد خرید‌و‌فروش سهام شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، مدیریت فناوری بورس تهران، سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و شرکت‌های کارگزاری از معاملات "سهام" و "حق تقدم سهام" به میزان ۲۰ درصد با رعایت حداکثر سقف ریالی مصوب در هر معامله، کاهش یافته است. جدول زیر مقدار کارمزد، پیش از تصویب قانون جدید است.

با تصویب قاون جدید میزان کارمزد تغییر کرده است. یعنی اگر قبلا برای خرید سهمی حدود ۰.۴۶۴ درصد از ارزش معامله را به‌عنوان کارمزد پرداخت می‌کردیم، الان ۲۰ درصد از این مقدار کاسته شده و کارمزد خرید به ۰.۳۷۱۲ درصد رسیده است.

همان‌طور که در جدول بالا می‌بینید پیش از تصویب این قانون هم کارمزد خرید سهم‌هایی که در بازار فرابورس معامله می‌شوند تفاوت بسیار اندکی با کارمزد سهامی که در بورس معامله می‌شوند دارد. بعد از تصویب قانون جدید هنوز این اختلاف حفظ شده است. یعنی کارمزد معامله در بازار فرابورس به مقدار ناچیزی کمتر از کارمزد معامات در بورس اوراق بهادار است.

مجموع کارمزد‌های فروش قبلا برابر با ۰.۰۰۹۷۵ بود اما الان به ۰.۰۰۸۸ در بازار بورس رسیده است. ممکن است الان با خود بپرسید ۰.۰۰۸۸، ۲۰ درصد کمتر از۰.۰۰۹۷۵ نیست، پس چجوری امکان دارد که کارمزد فروش ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده باشد. با کاهش ۲۰ درصدی کارمزدها مقدار مالیات تغییر نکرده و همان ۰.۵ درصدباقی مانده است.

یکی از تفاوت‌هایی که بین کارمزد خرید و فروش وجود دارد، مربوط به مالیات است. هنگامی که ما سهمی را می‌فروشیم، همانند فروش سایر دارایی‌ها درصدی به‌عنوان مالیات از ما گرفته می‌شود. این مالیات در هر صورت از فروشنده گرفته می‌شود. یعنی فرقی ندارد که شما طی معامله‌ای که انجام داده‌اید، سود کردید یا زیان، به‌هرحال باید مالیات خود را بپردازید. تنها تفاوتی که بین پرداخت مالیات سهام با دیگر دارایی‌ها وجود دارد این است که، مالیات سهام به‌طور خودکار از شما گرفته می‌شود و مثل پرداخت مالیات واحد تجاری و... نیازی به پر کردن اظهارنامه مالیاتی ندارید.

در جدول زیر می‌توانید مقدار کارمزدی را که در هر خرید و فروش سهم از ما کسر می‌شود ببینید.

مقدار کارمزد کارگزاری‌ها ممکن است با هم متفاوت باشد اما از یک حدی نمی‌تواند بیشتر شود. در این مقاله با به‌صورت رندوم یک کارگزاری را برای بررسی انتخاب کردیم.

مثال) فرض کنید قصد خرید ۱۰,۰۰۰ عدد سهم ایکس، با قیمت ۳۹۲۰ ریال داشته باشیم. برای این که این معامله انجام شود به چقدر وجه نقد نیاز داریم؟

برای محاسبه بهای خالص خرید سهم بدون کارمزد، تعداد سهم را ضرب ‌در قیمت خرید هر سهم می‌کنیم. مقدار زیر به‌دست می‌آید.

۳۹,۲۰۰,۰۰۰ = ۱۰,۰۰۰ * ۳۹۲۰

اما با دقت به جمع کل در صفحه کارگزاری می‌بینیم که مبلغی بیش از این، از حساب ما کسر خواهد شد. برای این مثال جمع کلی که توسط کارگزاری به‌عنوان هزینه معاملات نوشته شده، ۳۹,۳۴۵,۵۱۰ ریال است. با کم کردن این دو عدد از هم، مقدار کارمزدی که طی این معامله از ما کسر می‌شود، به‌دست می‌آید. 

   ریال ۱,۴۵۵,۱۱۰ = ۳۹,۲۰۰,۰۰۰ - ۳۹,۳۴۵,۵۱۰ 

حال بیایید محاسبه کنیم که این کارگزاری چند درصد از ارش معامله را به‌عنوان هزینه سرمایه از ما می‌گیرد. همان‌طور که گفتیم هزینه مربوط به خرید سهم بدون کارمزد برابر با ۳۹,۲۰۰,۰۰۰ است. این مقدار را ضرب در یک مجهول می‌کنیم تا ببینیم چقدر کارمزد بابت خرید این سهم باید بپردازیم.

۳۹,۳۴۵,۵۱۰ = X * 39,200,000

با تقسیم کردن مقدار ۳۹,۳۴۵,۵۱۰ بر ۳۹,۲۰۰,۰۰۰ عدد ۱.۰۰۳۷۱۱۹۸۹۷۹۵۹ به‌دست می‌آید که با کسر عدد یک از این مقدار میزان کارمزد کل ۰.۰۰۳۷۱۱۹۸۹۷۹۵۹ به‌دست می‌آید که تقریبا برابر با همان کارمزدی است که توسط سازمان بورس اعلام شده.

به‌طور کلی برای خرید این سهم علاوه‌بر مبلغی که به خریئ سهم اختصاص می‌دهیم باید مبلغی هم به کارمزد آن اختصاص دهیم.

مثال) فرض کنید قصد فروش همان سهم ایکس را با همان قیمت ۳۹۲۰ ریال دارید. اگر قرار نبود کارمزدی بابت فروش سهم از شما کسر شود، باید آن را در قیمت ۱۰۰۰۰ * ۳۹۲۰ = ۳۹,۲۰۰,۰۰۰ می‌فروختید و این مقدار به حساب شما اضافه می‌شد. اما می‌بینیم که کمتر از مقدار به‌دست آمده بابت فروش آن به شما پول اضافه شده است.

مبلغ کلی که بابت فروش این تعداد سهم به شما اضافه شده برابر است با ۳۸,۸۵۵,۰۴۰ ریال. ما‌به‌التفاوت بین این دو مقدار برابر است با کارمزد فروش.

برای محاسبه کارمزد فروش، مبلغی که در صورت عدم پرداخت کارمزد (۳۹,۲۰۰,۰۰۰) باید می‌گرفتیم را ضرب در یک مقدار مجهول می‌کنیم تا میزان کارمزد محاسبه شود.

    38,855,040 = X * 39,200,000 

مقدار مجهول برابر است با ۱.۰۰۸۸۷۸۱۲ که با کسر عدد یک از این مقدار میزان کارمزد فروش سهم محاسبه می‌شود. یعنی هنگام فروش سهم حدود ۰.۰۰۸۸ ارزش کل دارایی به‌عنوان کارمزد کسر می‌شود. دلیل بیشتر بودن کارمزد فروش، مالیاتی است که هنگام فروش سهم از ما گرفته می‌شود. هنگام فروش یک سهم، فرقی ندارد در معامله سود یا زیان کرده باشید در هر دو صورت از شما مالیات کسر خواهد شد.