حباب قیمتی چیست و چه نقشی در بازار سرمایه دارد؟

بررسی جامع حباب قیمتی و نقش آن در بازار سرمایه 

حباب قیمتی، یکی از چالش‌هایی است که این‌ روزها اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری درگیر آن است. آیا می‌دانید حباب قیمتی چیست و چه تاثیری در بازارهای مالی از جمله بازار سرمایه دارد؟ آیا می‌دانید چگونه می‌توان از این حباب‌ برای سودسازی استفاده کرد؟ در این مقاله به بررسی جامع تاثیر حباب قیمتی در بازار سرمایه پرداخته‌ایم

تعریف حباب قیمتی

به قیمت هر کالا، خدمت یا محصول که بدون منطق و توجیه اقتصادی رشد کند و بالا رود، حباب قیمتی می‌گویند. این حباب موقتی است و معمولا پس از ترکیدن حباب (افت ناگهانی قیمت) متوجه حباب بودن آن می‌‌شویم.

در تعریف ساده‌تر به اختلاف بین ارزش ذاتی یک کالا با قیمت معامله شده آن حباب قیمتی می‌گویند.

دلایل شکل‌گیری حباب قیمتی

برای ایجاد حباب قیمتی در یک اقتصاد دلایل آشکار و روانی متعددی می‌توان نام برد که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

افزایش افسارگسیخته نقدینگی

از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این حباب به افزایش افسارگسیخته نقدینگی می‌توان اشاره کرد. در واقع بانک‌های مرکزی با چاپ پول بدون پشتوانه نقدینگی را افزایش داده و این افزایش، تقاضا را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. افزایش تقاضای ناشی از افزایش نقدینگی نیز موجب بالا رفتن تورم می‌شود.

البته این حباب صرفا مربوط به نقدینگی و تورم نمی‌شود؛ بلکه دلایل روانی نیز از عوامل موثر در شکل‌گیری نقدینگی است.

در حباب قیمتی تقاضا برای یک کالا، خدمت یا محصول بدون وجود دلایل بنیادی افزایش پیدا می‌کند؛ در حالی که عرضه ثابت مانده یا در حال کاهش است.

وجود تفکر گوسفندی در جامعه

در تفکر گوسفندی بیشتر مردم رفتار گله‌ای از خود نشان داده و بدون تفکر تابع جریانی خاص می‌شوند. در شکل‌گیری حباب‌های قیمتی اکثریت جامعه تحت تاثیر افزایش قیمت قرار گرفته و بدون توجه به ارزش ذاتی یک محصول یا خدمت و موارد دیگر به سراغ خرید آن می‌روند. این چنین تقاضا افزایش یافته و حباب قیمتی شکل می‌گیرد.

سندروم تداوم وضع موجود

سندروم تداوم وضع موجود یکی از بیماری‌های رایج اقتصادی است. در این سندرم فعالان اقتصادی و مردم عادی گمان می‌کنند که روند فعلی و وضع موجود ادامه خواهد داشت. برای مثال زمانی‌که این حباب در سکه شکل می‌گیرد، مردم به گمان ادامه وضع موجود به سراغ خرید سکه می‌روند که خود این کار موجب افزایش این حباب می‌شود.

تئوری احمق بزرگتر

تئوری احمق بزرگ‌تر یکی از تئوری‌های رایج اقتصادی است که پایه علمی معتبری ندارد. در این تئوری فرض می‌شود که احمقی به امید وجود احمق بزرگ‌تر کالایی را با قیمت بالاتر از ارزش واقعی می‌خرد تا آن را به احمق بزرگ‌تر بفروشد. 

این تئوری ‌را به عینه می‌توان در حباب‌های قیمتی دید که مردم به امید فروش یک کالا به قیمتی بالاتر از قیمت خرید وارد جریان حباب قیمتی می‌شوند و وضع موجود را تشدید می‌کنند.

خطای تایید اجتماعی

خطای تایید اجتماعی بیشتر به‌دلیل روحیه جمع‌گرایی انسان‌ها ایجاد می‌شود و به نوعی بسیار شبیه به رفتار گله‌ای است. در این نوع خطا مردم فکر می‌کنند، نشان دادن رفتاری خاص توسط اکثریت نشانه صحیح بودن آن است. پس مردم بدون در نظر گرفتن واقعیت رفتار اکثریت را تکرار می‌کنند که این در حباب قیمتی بسیار دیده می‌شود.

ترکیدن حباب

این حباب دیر یا زود می‌ترکند؛ اما مسئله مهم این است که حباب‌ها بعد از ترکیدن مشخص می‌شوند که حباب بوده‌اند. در واقع وقتی بازاری وارد حباب قیمتی می‌شود، فعالین بازار هم دچار سرخوشی می‌شوند و به دلایل روانی مثل سندرم تداوم وضع موجود به‌دنبال توجیه افزایش قیمت یا کاهش قیمت برمی‌آیند. 

ترکیدن این حباب بسیار سریع‌تر از آن چیزی که فکر کنید، رخ می‌دهد؛ علت ترکیدن حباب قیمتی می‌تواند یک خبر یا رویداد کوچکی باشد که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم روی بازار حباب‌دار تاثیر می‌گذارد.

حباب‌های معروف شکل گرفته در اقتصادهای دنیا

در طول تاریخ حباب‌های قیمتی بزرگی رخ داده است که آن‌ها نیز بعد از ترکیدن حباب مشخص شده‌اند که حباب قیمتی بوده‌اند.

مانند حباب گل لاله که حباب روی قیمت پیاز گل لاله شکل گرفت، حباب دات کام که در دهه 90 میلادی به دلیل رشد بیش از حد قیمت‌های سهام شرکت‌های مرتبط با اینترنت و فناوری رخ داد.

انواع حباب‌های قیمتی در بازارهای مالی

حباب قیمتی در هر بازاری ممکن است اتفاق بیفتد و فقط منحصر به کالا و خدمات نیست؛ در ادامه به بررسی حباب در بازارهای مالی متعدد خواهیم پرداخت.

حباب بازار مسکن

بازار مسکن نیز جزو بازارهایی است که گاه‌به‌گاه دچار حباب می‌شود. اگر بین بهای تمام شده مسکن و بهای فروش آن فاصله زیادی وجود داشته باشد، می‌گوییم بازار مسکن حباب قیمتی مثبت دارد.

در حباب قیمتی مثبت عرضه افزایش پیدا کرده اما به دلیل کاهش تقاضا، بازار مسکن دچار رکود می‌شود (البته این یک قانون کلی نیست و ممکن است در حباب مثبت هم شاهد رونق بازار مسکن باشیم؛ اما به‌طور کلی رونق بازار مسکن تحت تاثیر تقاضا بوده و با کاهش تقاضا رونق نیز کم می‌شود).

حباب بازار خودرو

در بازار خودرو نیز اگر حاشیه سود تولید کننده (فاصله بهای تولید شده و بهای فروش) افزایش پیدا کند، می‌گوییم بازار خودرو با این حباب مواجه شده است. البته در بازار خودرو ایران به دلیل نبود سازوکار شفاف و انحصاری بودن تولید خودرو هر ساله شاهد حباب قیمتی بالایی هستیم.

حباب سکه و ارز

بازارهای سکه و دلار نیز دچار حباب می‌شوند؛ حباب‌های قیمتی این بازارها علاوه بر عوامل داخلی تحت تاثیر عوامل خارجی نیز است. برای مثال قیمت سکه علاوه بر قیمت دلار بازار آزاد به قیمت انس جهانی وابسته بوده یا قیمت ارز در داخل ایران علاوه بر رفتار بانک مرکزی به فاصله رشد اقتصادی ایران و آمریکا وابسته است.

حباب بورس

بازار سرمایه محل معامله سهام‌ شرکت‌های متعدد است. حباب در بورس به دو شکل رخ می‌دهد. در مورد اول حباب قیمتی ممکن است فقط برای یک یا چند سهم ایجاد شود؛ اما در مورد دوم کل بازار سرمایه درگیر حباب قیمتی می‌شوند. 

برای مثال در سال 1399 شاهد این حباب در بورس بودیم که حتی اگر چشم‌هایتان را می‌بستید و سهمی را می‌خریدید، باز سود می‌کردید.
در آن سال‌ها بود که شایعات و اخبار بی‌اساس در کنار تحلیل‌های بی‌پایه با دادن تارگت‌های نجومی برای شاخص بورس باعث تشدید حباب قیمتی در بازار سرمایه شدند.

انواع حباب قیمتی در بورس

در نظر عموم مردم حباب قیمتی به معنای افزایش بی‌حدونصاب قیمت است؛ اما در واقعیت ما دو نوع حباب قیمتی داریم: حباب قیمتی مثبت، حباب قیمتی منفی.

اگر قیمت معامله شده سهمی بالاتر از ارزش ذاتی آن باشد، حباب قیمتی مثبت می‌گویند که از دلایل آن می‌توان به کمبود کالای تولید شده توسط شرکت، جذب سرمایه بالا در بازار سرمایه و افزایش احتمال رشد شاخص بورس اشاره کرد.

همچنین اگر قیمت معامله شده سهمی پایین‌تر از ارزش ذاتی باشد به آن حباب قیمتی منفی می‌گویند که از دلایل آن می‌توان به افزایش عرضه نسبت به تقاضا، انتظار تورم منفی در قیمت سهام و عدم جذابیت بازار سرمایه اشاره کرد.

البته حباب مثبت یا منفی علاوه بر بورس در سایر بازارها هم ممکن است، رخ دهد.

نحوه دوری از حباب قیمتی در بورس

برای تشخیص حباب قیمتی در بورس باید بتوانید بین نوسانات شدید قیمتی و حباب تفاوت قائل شوید. نوسانات قیمتی به‌صورت تکرار شونده و کوتاه‌مدت هستند؛ معامله‌گران و فعالین بازار نیز متوجه تفاوت ارزش واقعی و قیمت معامله شده سهام در بازار هستند.

برای آن‌ که از حباب قیمتی بازار سرمایه در امان بمانید باید بدانید که تسلط بر تحلیل بنیادی می‌تواند یکی از عوامل تاثیرگذار در تشخیص حباب قیمتی باشد. با تحلیل بنیادی می‌توان به ارزش ذاتی بازار و شرکت‌ها پی برد و در باتلاق حباب قیمتی فرو نرفت.

البته اگر حباب قیمتی را تشخیص دادید، بهتر است آگاهانه با موج همراه شوید و بهره‌برداری‌های لازم را انجام دهید و قبل از ترکیدن حباب قیمتی از بازار خارج شوید.

سخن پایانی

ایجاد حباب قیمتی مثبت و منفی در بازارهای مالی امری اجتناب‌ناپذیر است. حباب قیمتی در انواع بازارهای مالی رخ می‌دهد و صرفا منحصر به اقتصادهای تورمی نیست.
برای این‌که تحت تاثیر حباب‌های قیمتی قرار نگیرد، باید دانش خود را در زمینه بازارهای مالی افزایش دهید. اگر در بازاری با حباب قیمتی روبه‌رو شدید می‌توانید با آگاهی کامل با موج همراه شوید و سود کسب کنید.