این روزها اخبار متنوعی از بازار سرمایه شنیده میشود. دولت برای تامین مالی و جبران کسری بودجه از سازوکارهای مختلفی استفاده میکند. چندی پیش اخباری مبنی بر این که دولت قصد دارد سهام خود را در برخی از شرکتهای بزرگ بهفروش برساند منتشر شد. بهدنبال آن پذیرهنویسی صندوق دارا یکم انجام شد. مابین این اخبار ممکن است خبرهایی در رابطه با اوراق سلف نفتی که دولت قصد عرضه آن را دارد شنیده باشید. در این مقاله قصد داریم به توضیح این که اوراق سلف چه اوراقی هستند بپردازیم.
قرارداد سلف چیست؟
قرارداد سلف، قراردادی است که بهمنظور تامین مالی فروشنده بهکار میرود.
در واقع با استفاده از قرارداد سلف شما وجه مورد نیاز برای تکمیل کالای خود را از مشتری میگیرید و در آینده کالای تکمیل شده را در تاریخ قرارداد به او تحویل میدهید.
طی این قرارداد کالاها با قیمتی پایینتر از قیمت نقدی، به خریداران فروخته میشوند. (اگر این قابلیت وجود نداشت، تقریبا استفاده از این قرارداد کارایی خاصی برای خریدار نداشت.)
فرض کنید شما یک سرمایهگذار هستید و پیشبینی میکنید که در ماههای آینده برای توسعه کارخانه خود به کالایی نیاز دارید. در مقابل هم مدیر کارخانهای به وجه نقد برای تکمیل محصولاتش نیاز دارد. شما و مدیر کارخانه قرارداد سلف میان خود میبندید طی این قرارداد، شما پول خرید محصولات را بهطور کامل در موقع انعقاد قرارداد پرداخت میکنید. معمولا مبلغ پرداختی پایینتر از قیمت کالای تکمیل شده است.

در قرارداد سلف تمامی مبلغ هنگام عقد قرارداد از خریدار به فروشنده منتقل میشود. اما دارایی پایه در تاریخ سررسید به خریدار تحویل داده میشود.
اگر شما این محصولات را برای خود خریده باشید، در واقع کالا را با قیمتی پایینتر از قیمت واقعی خود خریداری کردهاید و اگر به قصد فروش خریداری کرده باشید میتوانید از تفاوت قیمت خرید و فروش سود کنید. در این نوع از قرارداد خریدار امیدوار است قیمت کالا در آینده افزایش یابد. بهطور کلی انگیزه معاملهگران از عقد قرارداد سلف با هم متفاوت است.
فروشنده یا تولیدکننده قرارداد سلف برای این که بتواند برای فروش و تولید خود برنامهریزی کند به این قرارداد روی میآورد. با عقد قرارداد سلف فروشنده از یک طرف مطمئن میشود که بعد از تولید محصول، خریداری برای آن وجود دارد و از طرف دیگر مطمئن میشود که با کسری بودجه مواجه نخواهد شد.
خریدار این قرارداد میتواند با خرید مواد مورد نیاز خود برای تولید و فروش آینده شرکت برنامهریزی کافی را انجام دهد. همچنین دیگر نگرانی بابت افزایش قیمت مواد مورد نظر خود را نخواهد داشت.
محدودیتهای قرارداد سلف
یکی از محدودیتهای قرارداد سلف، غیرقابل انتقال بودن آن است. یعنی خریدار این قرارداد باید تا زمان تحویل گرفتن کالا منتظر بماند. به نوعی میتوان گفت که دارندگان این نوع قرارداد معمولا با مشکل نقدشوندگی مواجه میشوند و نمیتوانند نسبت به تغییرات قیمت واکنش نشان دهند. علاوه بر موارد ذکر شده هیچ بازار ثانویهای برای معامله اوراق سلف وجود ندارد.
برای رفع این مشکل، قراردادی طراحی شده است که پیش از سررسید میتوان آن را به شخص دیگری انتقال داد، به این قرارداد، قرارداد سلف موازی استاندارد میگویند.
قرارداد سلف موازی استاندارد چیست؟
به منظور برطرف کردن محدودیتهای قرارداد سلف، قرارداد سلف موازی استاندارد طراحی شد. قرارداد سلف موازی استاندارد همانند قرارداد سلف است. با این تفاوت که در این قرارداد دارنده یا خریدار قرارداد میتواند قبل از سررسید درج شده و پیش از دریافت مورد ذکر شده در قرارداد، معادل دارایی پایه خریداری شده را به شخص دیگری بفروشد.
قرارداد سلف موازی استاندارد از ابزارهای بازار مالی بورس کالای ایران است. این اوراق برخلاف اوراق سلف قابلیت معامله شدن در بازار ثانویه را دارند. از برتریهای این اوراق نسبت به اوراق سلف میتوان به نقدشوندگی آنها اشاره کرد. به دلیل وجود بازارگردانها به راحتی میتوان این اوراق را به وجه نقد تبدیل کرد. یکی دیگر از برتریهای این اوراق، معافیت مالیاتی است که بر اساس قانون بازار اوراق بهادار تعیین شده است. برای پوشش ریسکی که نوسانات قیمت برای دارندگان این اوراق ایجاد میکند دو ابزار اختیار خرید و فروش تبعی در نظر گرفته شده است.
اختیار خرید تبعی
منظور از اختیار معامله تبعی، اختیاری است که با معامله سلف استاندارد از خریدار به عرضه کننده داده میشود. براساس این اختیار عرضه کننده (فروشنده، شرکت تولیدی)، اختیار خرید مقدار مشخصی از دارایی پایه به قیمت اعمال را در تاریخ سررسید خواهد داشت. منظور از قیمت اعمال، قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله برای خرید یا فروش دارایی پایه ثبت شده است.
اختیار فروش تبعی
اختیار معاملهای است که همراه با معامله سلف استاندارد، از سوی عرضهکننده به خریدار داده میشود که براساس آن خریدار اختیار فروش مقدار مشخصی از دارایی پایه را با قیمت اعمال شده در تاریخ سررسید خواهد داشت.
معمولا چه کسانی از این اوراق استفاده میکنند؟
یکی از راههای تامین مالی مناسب برای شرکتها و واحدهای تولیدی که با کسری منابع روبهرو میشوند استفاده از این اوراق است. پس عرضهکنندگان این اوراق، شرکتهای تولیدی هستند.
در مقابل عرضهکنندگان، خریداران قراردارند. منظور از خریداران، سرمایهگذاران و افرادی است که منابع مالی مازاد دارند. این افراد میتوانند شخصیتهای حقیقی یا حقوقی باشند که به دنبال کسب منفعت و سود هستند. شما میتوانید از طریق پنل کارگزاری خود این اوراق را خریداری کنید.
مزایای استفاده از قرارداد سلف موازی استاندارد برای سرمایهگذار
از مزایای این قراردادها میتوان به سود تضمین شدهای که در یک بازه زمانی مشخص به شما تعلق میگیرد اشاره کرد. منظور از سود تضمین شده چیست؟
وقتی که عرضه کننده به خریدار همراه با قرارداد، یک اختیار فروش تبعی میدهد، به این معنی است که اگر در تاریخ سررسید قیمت کالا پایینتر از قیمت توافقی در اختیار فروش باشد، دارنده اختیار معامله اگر بخواهد میتواند از اختیار خود استفاده کند و عرضه کننده موظف است که با همان قیمت درج شده در اختیار، کالاها را خریداری کند. در این صورت یک سود تضمین شدهای به شما تعلق میگیرد. اگر قیمت دارایی پایه به مقدار زیادی افزایش یابد، علاوه بر سود تضمین شده، یک سود مازاد هم به شما تعلق خواهد گرفت.
در صورتی که در تاریخ سررسید قیمت کالا بسیار بیشتر از قیمت توافقی یعنی همان قیمت اعمال باشد، شما حق این را دارید که اختیار فروش خود را اعمال نکنید و کالاها را با قیمت بالاتر در بازار عادی بفروش برسانید.
مزایای استفاده از قرارداد سلف موازی استاندارد برای ناشر
همانطور که در توضیح اختیار خرید تبعی گفتیم، این اختیار در کنار قرارداد سلف استاندارد از خریدار به عرضه کننده داده میشود. یعنی ناشر یا همان عرضهکننده این اختیار را دارد که در سررسید با قیمت اعمال شده، دارایی را بخرد یا نخرد.
اگر در تاریخ سررسید قیمت بازار کالا بیشتر از قیمت توافق شده در اختیار خرید باشد، ناشر میتواند اختیار خرید خود را فعال کرده و سرمایهگذار موظف است که با همان قیمت درج شده در قرارداد کالا را به ناشر بدهد. با این اختیار ناشر دربرابر نوشانات قیمتی دارایی پایه در پآینده مصون میشود.
اگر قیمت روز دارایی پایه یا همان کالا، پایینتر از قیمت درج شده در اختیار باشد، ناشر میتواند از اختیار خرید خود استفاده نکند و در بازار آزاد کالا را با قیمت پایین خریداری کند.
ریسک نقدشوندگی اوراق سلف موازی استاندارد
با توجه به عدم استفاده عموم مردم از این اوراق، ممکن است با خود فکر کنید که نقدشوندگی این اوراق بسیار کم است. اما نگران نباشید رکنی به نام بازارگردان در بازار این اوراق وجود دارد. اگر قصد فروش اوراق خود را داشته باشید اما مشتری در بازار برای آن وجود نداشته باشد بازارگردان این اوراق را خریداری میکند، پس دیگر نگرانی بابت نقدشوندگی این اوراق نباید داشت.
در سایت مدیریت فناوری بورس تهران میتوان نمادهای مورد معامله در بازار سلف موازی استاندارد را مشاهده کرد. با جستجوی نماد مورد نظرتان و یا عبارت سلف میتوانید نمادهای مورد نظرتان را بیابید.
همانطور که در شکل بالا میبینید. نمادهای مرتبط با اوراق سلف معمولا ترکیبی از حروف ع و س با نام شرکت و یا کالای پایهای که طی قرارداد خرید و فروش میشود، هستند.
تا اینجای کار در رابطه با این که قرارداد سلف چیست و چرا قرارداد سلف موازی استاندارد طراحی شد صحبت کردیم و گفتیم که استفاده از این قراردادها چه مزایایی برای ناشر و خریدار دارد.
در ادامه توضیح میدهیم که چه کالاهایی در قالب این اوراق معامله میشوند و نحوه انتشار این اوراق به چه صورت است.
داراییهایی که در قالب قرارداد سلف موازی استاندارد معامله میشوند باید چه ویژگیهایی داشته باشند؟
اولین ویژگی دارایی پایه این است که باید قابلیت انتقال فیزیکی کالا وجود داشته باشد. شمش فولاد، ورقه گرم فولاد، سنگ آهن، نفت و... از نمونههایی هستند که در تاریخ سررسید عرضهکننده میتواند آنها را به خریداران تحویل دهد.
کالاهایی میتوانند در قالب این قرارداد معامله شوند که هیچ محدودیت قانونی و قیمتی برای آنها وجود نداشته باشد. منظور از محدودیت قیمتی این است که این دارایی پایه از طریق دولت قیمتگذاری نشده باشد و بتوان آن را توسط معاملات انجام شده در بازار قیمتگذاری کرد.
سازوکار انتشار اوراق سلف موازی استاندارد
اگر شرکتی بخواهد یکی از داراییهای پایه خود را در قالب قرارداد سلف جهت تامین مالی بفروشد باید رویه اجرایی زیر را طی کنند.
اولین گام مراجعه به یک نهاد مالی به عنوان مشاور پذیرش است. طی این مرحله علاوهبربر عقد قرارداد و تهیه امیدنامه، باید با متعهدان پذیرهنویسی، بازارگردان و... هم صحبت شود. توجه داشته باشید که نهاد مالی مورد نظر دارای مجوزهای لازم جهت انجام کارها داشته باشد.
در گام دوم لازم نیست شما کاری انجام دهید، مشاور پذیرش که در گام اول به آن مراجعه کردیم به نمایندگی از ما به شرکت بورس کالا مراجعه میکند و مدارک و مستندات لازم را جهت بررسی به آن تحویل میدهد.
در گام سوم هم مشاور پذیرش به تودیع تضمینهای مورد قبول شرکت سپردهگذاری مرکزی و تسویه وجوه میپردازد.
در گام آخر، در صورت عدم وجود مشکل در فرایند طی شده، مشاور پذیرش به بورس کالا جهت انتشار اوراق سلف موازی مراجعه میکند.
نظرات ارزشمند شما
لطفا اگر این مطلب برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.
مطالب مفیدی بود